Mộ cổ lộng lẫy từ nền văn hóa Khorasan Lớn
Các nhà khảo cổ học đã khai quật được ngôi mộ giàu có nhất từ trước đến nay tại khu di tích Tepe Chalow, miền đông Iran, qua đó cung cấp thêm hiểu biết về một mạng lưới văn hóa cổ bí ẩn được gọi là nền văn minh Khorasan Lớn (Greater Khorasan Civilization – GKC).
Ngôi mộ số 12 chứa hài cốt của một thiếu nữ dưới 18 tuổi, cùng 34 hiện vật chôn theo gồm trang sức vàng, trâm ngà, công cụ bằng đồng và những món đồ đá được chế tác tinh xảo từ chlorite, đá lapis lazuli và đá vôi.
Phát hiện đặc biệt này góp phần bổ sung vào bằng chứng ngày càng phong phú về GKC – một nền văn hóa Thời đại Đồ đồng từng phát triển rực rỡ vào cuối thiên niên kỷ thứ 3 và đầu thiên niên kỷ thứ hai trước Công nguyên.
Nền văn minh này trải dài từ đông bắc Iran đến các khu vực nay thuộc Turkmenistan, Afghanistan và Uzbekistan, được ghi nhận có nhiều tương tác thương mại và văn hóa với các nền văn minh lớn đương thời như Lưỡng Hà, Thung lũng sông Ấn và vùng Vịnh Ba Tư.
Tepe Chalow, tọa lạc trên đồng bằng Jajarm, hiện là địa điểm khai quật cực tây trong số các khu vực gắn với GKC. Dù không còn kiến trúc nào được bảo tồn do hoạt động canh tác và xói mòn, nhiều ngôi mộ nằm gần mặt đất đã được khai quật.
Các hố chôn với thi thể trong tư thế nằm co, đầu quay về hướng đông nam, cùng các đồ gốm và vật dụng cá nhân, phản ánh truyền thống mai táng tại địa điểm này.
Tượng trưng quyền lực và vai trò xã hội của phụ nữ
Mộ số 12 nổi bật không chỉ bởi sự giàu có mà còn vì cách sắp xếp hiện vật tinh tế. Trong số các vật phẩm được phát hiện có 12 món đồ gốm, 7 vật bằng đá gồm một ấn tín và nhiều hạt chuỗi, cùng 13 món kim loại bằng vàng và đồng hoặc đồng thiếc.
Những hiện vật đặc sắc gồm một trâm đồng được chạm khắc hình bàn tay cầm hoa thị, các bình nghi lễ khắc họa rắn và bọ cạp. Một chiếc bình gốm lớn đặt gần chân thi thể chứa một hũ đồng nhỏ bên trong, càng làm tăng tính biểu tượng của ngôi mộ.
Sự phong phú của ngôi mộ, đặc biệt khi người được chôn chỉ là một thiếu nữ, có thể là dấu hiệu của địa vị thừa kế. Đáng chú ý, các mộ nữ trong nghĩa địa này được chôn theo nhiều hiện vật hơn so với mộ nam, cho thấy phụ nữ có thể từng giữ vị trí xã hội quan trọng trong xã hội GKC.
Vị trí của Tepe Chalow gần các tuyến thương mại cổ xưa cũng giúp khu vực này trở nên thịnh vượng. Những tuyến đường này về sau trở thành một phần của hệ thống Con đường Tơ lụa, kết nối Trung Á với mạng lưới giao thương và văn hóa rộng lớn hơn.
Hiện tại, các nhóm nghiên cứu liên ngành đang tiếp tục phân tích ADN và đồng vị nhằm tìm hiểu thêm về chế độ ăn uống và nguồn gốc của những người thuộc GKC, đồng thời thực hiện khảo sát công nghệ để nghiên cứu kỹ thuật chế tác và mạng lưới giao thương cổ.
Dù đã chịu ảnh hưởng bởi xói mòn, Tepe Chalow vẫn tiếp tục hé lộ những khía cạnh mới của một nền văn minh từng phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ Đồ đồng tại lục địa Á-Âu.
