Ngay từ đầu, khi PV đặt vấn đề viết chân dung, NSND Hà Bắc đã từ chối đây đẩy: “Không, không, cả đời làm nghệ thuật nhưng nói chung là tớ chẳng có gì để nói về mình đâu. Đúng là ai cũng muốn mình đẹp. Nhưng mèo cứ bỏ đuôi ra và tự khoe đuôi mình dài nhất… thì không ổn lắm”. Thôi thì đành nói chuyện hoạt hình, chuyện về những chú mèo, chú chó…, thế là sướng nhất!
Làm hoạt hình phải ngoa, phải trớn lên
Quả thực, cái chất của Hà Bắc có chút gàn gàn nghệ sĩ nên để gặp và viết bài, tôi cũng phải “cân não” nhiều lắm. Nói đúng hơn, để bàn về chuyện hoạt hình với một đạo diễn ở “đẳng cấp cao” của thể loại “phim quý tộc” này cũng là chuyện chẳng dễ. Khó hơn nữa, tại thời điểm này, phim hoạt hình Việt Nam đang ở thế yếu, nói đến cái kém của nó với một nghệ sĩ đã quá đam mê với nghề xem chừng có phần khiếm nhã.
Còn nếu nói về cái được, nghe ra cũng khó tới tầm. Hà Bắc hiểu tâm trạng của tôi, anh chỉ cười mà rằng: “Tôi rất thích câu nói: Cái đẹp không phải trên đôi má hồng của người phụ nữ mà là trong đôi mắt của kẻ si tình! Với hoạt hình, tôi là kẻ si tình. Thế nên, dù khen, dù chê cũng là chuyện thiên hạ phán xét. Còn một bộ phim hoạt hình chỉ 20 phút thôi nhưng cũng có thật nhiều điều lý thú để bàn đấy. Gắn bó với dòng phim này từ năm 1976, sau gần 40 năm, những đau đáu về nghề, tôi có thể viết thành vài tập sách dày”.
Một cảnh trong phim hoạt hình 3D “Giấc mơ của ếch xanh”. ảnh:I.T.
Bắt đầu câu chuyện “đau đáu” này, Hà Bắc tung hứng về hoạt hình cũng rất thành thực, thậm chí có phần trần trụi. Anh bảo rằng, hoạt hình là phải có hình tượng, là sự cô đọng, khái quát, sắc sảo nhất. Đây là thể loại phim luôn luôn ước lệ, như kiểu một quả bóng được thổi phồng lên, đập dẹp xuống, căng thì phải căng đét, xẹp thì phải xẹp lép… Nói vui trong nghề, nghệ sĩ gọi là trớn, là ngoa ngoắt, là điêu điêu… và đó mới là chất của hoạt hình.
Cái chất thật hơn cả sự thật. Nói chung, kỵ nhất trong nghề là cái sự đều đều, nhạt nhạt, không cá tính. “Vậy chắc người nghệ sĩ sáng tạo nên những thứ… quá trớn ấy cũng không vừa đâu nhỉ, tôi đồ là mình cũng ngoa ngoắt lắm?” – tôi nhận xét. “Đương nhiên rồi, cứ nhìn tôi mà suy ra. Nhưng chính cái sự ngoa ấy lại cho những bộ phim có giá trị đích thực đấy. Tôi thành công ít nhiều vì tôi đã có những trải nghiệm, áp dụng vào thực tiễn và cả khả năng… nói ngoa nữa”– Hà Bắc thành thực.
| “Làm phim hoạt hình là cái nghề mua vui cho thiên hạ. Mà xưa nay vốn là kẻ hay cười thì trong lòng thường đầy nỗi niềm, cuộc đời người mua vui cũng vì thế lắm chuyện buồn phiền”- NSND Hà Bắc vừa tâm sự, vừa khua tay như đang nhập đồng là một đạo diễn diễn xuất trong vai của một chú thỏ lém lỉnh và ranh mãnh… |
Trong một khoảng thời gian ngắn, tất cả những thứ được lựa chọn vào bộ phim đều phải là chi tiết “đắt” nhất. Là nghệ sĩ diễn xuất nên bệnh nghề nghiệp cứ bám lấy cuộc đời Hà Bắc. Gặp ai cũng phải soi, phải tóm ngay cái hồn cốt của người đó nên khi nhắc đến một nhân vật, tự khắc trong đầu nghĩ ngay tới một cử chỉ nào đó khác thường, nổi bật mang đậm tính cách của họ.
Quả thực, để trở thành một đạo diễn phim hoạt hình, ý tưởng là quan trọng và cách thể hiện là điểm cốt lõi. Vì thế, Hà Bắc cho rằng: Một phim hoạt hình có thể chỉ dài 20 phút, chưa bằng một nửa tập phim truyền hình, nhưng thời gian làm ra nó phải tính bằng nhiều tháng, bằng cả năm. Chúng tôi vẫn gọi đây là thể loại phim "quý tộc". Chính vì thời lượng ngắn nên phim hoạt hình là thể loại tập hợp, cô đọng của các loại nghệ thuật: Văn thì phải súc tích, hành động phải ước lệ, tính cách thì phải sắc sảo, màu sắc phải ấn tượng…
Người phục sinh hoạt hình Việt
Chẳng biết cái độ si tình của Hà Bắc tới đâu, nhưng cứ thấy anh miệt mài suốt bao năm qua với hoạt hình, thậm chí làm nhiều việc khác kể cả dạy học, vẽ tranh, bán tranh… để có tiền làm phim cũng là chuyện xưa nay hiếm. Nhưng đổi lại, trong điện ảnh, cái tên Hà Bắc đã được khẳng định như một “đối thủ nặng ký” ở các cuộc thi trong nước và quốc tế, cũng là bậc thầy lão luyện trong nghề.
Từ khi mới vào nghề, Hà Bắc đã là người có nhiều tìm tòi trong việc làm phim và trong lĩnh vực hội họa. Tốt nghiệp trường hội họa năm 1976, anh về Hãng phim Hoạt hình Việt Nam khi mới 20 tuổi. Cũng trong thời gian đó, Hà Bắc tiếp tục học hỏi thêm ở lĩnh vực biên kịch, đạo diễn và từ năm 1990, anh khẳng định mình ở lĩnh vực đạo diễn phim hoạt hình, đồng thời sáng tác nhiều tranh trên chất liệu sơn mài, lụa, giấy dó…
NSND Hà Bắc. ảnh: I.T
Và không chỉ được biết đến trong giới làm phim hoạt hình Việt Nam bởi những giải thưởng danh giá các Liên hoan phim (LHP) Việt Nam với nhiều tư cách: Họa sĩ diễn xuất, đạo diễn, biên kịch... Hà Bắc nổi tiếng là người tiên phong trong nhiều việc: Người đầu tiên ở Việt Nam làm phim hoạt hình 3D (Giấc mơ của ếch xanh, năm 2007), người đầu tiên làm phim hoạt hình 3D về một nhân vật chính trị đương thời (Quyết định lịch sử, phim về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, 2011), người đầu tiên trong giới hoạt hình Việt Nam được mời làm giám khảo LHP hoạt hình quốc tế Annecy 1995, Chủ tịch Ban giám khảo LHP hoạt hình quốc tế Bruxelles 1996, thành viên Ban giám khảo LHP hoạt hình quốc tế Mumbai 2000.
NSND Hà Bắc hiện sống ở Hà Nội. Vợ anh là nhà điêu khắc Mai Thu Vân. Con gái đầu là siêu mẫu Hà Đăng đang định cư tại nước ngoài. Phải công nhận rằng, một nghệ sĩ tuổi ngoài 50 mà lướt web nhoay nhoáy, sử dụng các thể loại phần mềm để vẽ, dựng hình, làm 3D… kể cũng đáng ngưỡng mộ. Từ trước năm 2000, Hà Bắc đã tiếp cận với công nghệ thông tin, làm việc với nhiều chuyên gia tin học và mày mò tìm hiểu những xu hướng làm phim kỹ thuật số của các nước trên thế giới. Anh đã cố gắng vừa làm vừa học, vừa thể nghiệm để tạo nên một tác phẩm được ghi nhận.
Nhắc đến những ánh hào quang trong cuộc đời làm nghệ thuật NSND Hà Bắc tâm niệm giản dị rằng những gì mình cống hiến trong suốt gần 40 năm qua dẫu có nhiều mồ hôi, nước mắt nhưng với nghệ sĩ, hạnh phúc lớn nhất là được làm nghề, được đam mê. Anh cũng khẳng định rằng, nghề làm phim hoạt hình cũng lắm công phu và không ít nhọc nhằn.
