Trong khi đó, di tích đang bị xâm hại, xuống cấp nghiêm trọng và có nguy cơ sập đổ...
Xuống cấp nghiêm trọng
Sau hơn 100 năm tồn tại và gần 15 năm được sử dụng, khai thác làm điểm tham quan du lịch, tòa dinh thự hiện trong tình trạng xuống cấp trầm trọng. Tình trạng xuống cấp này đã được kết luận tại Báo cáo số 09-BC/UBKT-TTr, ngày 10/3/2020, của Thanh tra tỉnh Hà Giang. Tuy nhiên, cho đến nay, tòa dinh thự này vẫn không được trùng tu, sửa chữa theo các quy định của Luật Di sản và các quy định pháp luật hiện hành.
Trước sự xuống cấp nghiêm trọng của di tích, cực chẳng đã trước sự thờ ơ của các cơ quan quản lý, mệt mỏi vì phải kêu cứu cho di tích của cha ông trong thời gian dài mà mới đây, ông Vương Duy Bảo, cháu nội Vua Mèo Vương Chí Thành đã phải tự quay clip thực trạng xập xệ, dột nát của di tích rồi đăng lên mạng xã hội để nhờ cậy tiếng nói của cộng đồng, hòng bảo vệ di tích quốc gia.
Là người từng giữ cương vị Cục trưởng Cục Di sản văn hóa - Bộ VH,TT&DL trong nhiều năm, ông Bảo cho biết: "Di tích đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, nhiều chỗ có nguy cơ sụp đổ bất cứ lúc nào". Ông Bảo rất bất bình trước sự thờ ơ của cơ quan quản lý di tích, huyện Đồng Văn, của Sở VH,TT&DL tỉnh và UBND tỉnh Hà Giang.
"Thanh tra tỉnh đã có kết luận nêu rõ thực trạng xuống cấp của di tích là rất nghiêm trọng, nhiều công trình xây dựng vi phạm quy định làm ảnh hưởng tới di tích. UBND huyện tự ý thay thế hệ thống hứng, dẫn nước. Xây dựng trái phép các công trình nhà bảo vệ, nhà vệ sinh nằm trong khu vực bảo vệ II của di tích… Bên trong khu vực bảo vệ I, phần ngói phía trước mái bị xô lệch, vỡ, lọt sáng. Tường bị ố và bong tróc do thấm nước. Một số cấu kiện gỗ bị ải mục… Tuy nhiên, tới nay mọi vi phạm vẫn còn nguyên, chưa bị xử lý tháo dỡ, sửa chữa", ông Bảo bức xúc.
Nhùng nhằng sở hữu, quản lý di tích
Ngày 19/3/2020, UBND tỉnh Hà Giang đã có Công văn số 671/UBND-BTD chỉ đạo Giám đốc Sở VH,TT&DL tỉnh Hà Giang và Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn, nghiêm túc kiểm điểm, báo cáo giải trình về những vi phạm có liên quan đến việc thực hiện chức năng quản lý Nhà nước đối với việc quản lý, bảo vệ và khai thác khu di tích kiến trúc nghệ thuật nhà Vương. Đồng thời, tổ chức kiểm điểm các tổ chức, cá nhân có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm vi phạm theo kết luận thanh tra đã nêu.
Đối với Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn, công văn trên yêu cầu báo cáo giải trình với Chủ tịch UBND tỉnh về những vi phạm trong công tác quản lý tài chính, quản lý bảo vệ và khai thác khu di tích. Tổ chức kiểm điểm các tổ chức, cá nhân có liên quan đến những vi phạm theo kết luận thanh tra. Yêu cầu tháo dỡ công trình nhà vệ sinh xây dựng gần khu vực cổng vào khu di tích, chấn chỉnh lại công tác quản lý tài chính, quản lý, bảo vệ, khai thác di tích theo quy định.
Văn bản chỉ đạo của tỉnh Hà Giang đã rõ như vậy, tuy nhiên trên thực tế, những người là chủ sở hữu thực sự của di tích Dinh thự họ Vương còn bức xúc hơn bởi, dù đã được nhận Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tài sản trên đất (sổ đỏ) từ cuối năm 2019. Tuy nhiên, chính quyền huyện Đồng Văn không hề bàn giao di tích cho 16 người là con cháu của Vua Mèo Vương Chí Thành, những người chủ đồng sở hữu di tích.
Theo ông Vương Duy Bảo, việc huyện Đồng Văn chưa tiến hành bàn giao di tích cho gia tộc họ Vương trực tiếp trông coi, quản lý, dẫn đến một thực tế rất khó xử là gia tộc họ Vương có sổ đỏ nhưng không có nhà. Điều đáng nói, việc UBND huyện Đồng Văn chưa bàn giao di tích đã được Ủy ban Kiểm tra tỉnh Hà Giang nêu trong Báo cáo số 09-BC/UBKT-TTr về kết quả xác minh nội dung đơn tố cáo đối với Sở VH,TT&DL, UBND huyện Đồng Văn.
Tiền bán vé tham quan đi đâu?
Đầu tháng 7/2020, ông Vương Duy Bảo lên Hà Giang, làm việc với UBND huyện Đồng Văn về việc chia lợi ích từ hoạt động bán vé tham quan di tích Dinh thự họ Vương, căn cứ theo Quyết định số 157/QĐ-UBND ngày 15/2/2020 của UBND huyện Đồng Văn thì mới "ngã ngửa" khi biết các chủ sở hữu hợp pháp của di tích chỉ được hưởng 20% của 40% trên tổng số tiền thu được từ hoạt động bán vé tham quan di tích, 60% còn lại trích nộp ngân sách Nhà nước.
Điều này có nghĩa, 16 chủ sở hữu hợp pháp của di tích chỉ được hưởng 7% trên tổng số tiền thu được từ hoạt động bán vé tham quan. Điều này trái với quy định tại Quy chế quản lý di tích đã được ban hành kèm theo Quyết định số 157/QĐ-UBND ngày 15/2/2020 là: 30% số tiền bán vé trích nộp ngân sách Nhà nước, 70% còn lại được giữ lại sử dụng cho công tác quản lý, bảo dưỡng, sửa chữa di tích. Trong đó, các chủ sở hữu của dòng họ Vương được hưởng 20% trong tổng số 70% số tiền giữ lại, tương đương 14% trên tổng số tiền bán vé thu được.
Hơn thế, toàn bộ số tiền bán vé này được huyện Đồng Văn thu lại và sử dụng mà không có sự trao đổi trước với chủ sở hữu. Khi chủ sở hữu yêu cầu phân chia lợi ích theo bản quy chế đã được ban hành thì mới biết việc huyện Đồng Văn sử dụng số tiền vé thu được không tuân theo quy chế.
Quy chế quản lý di tích Dinh thự họ Vương được xây dựng căn cứ theo Nghị quyết số 45/2016/HĐND ngày 11/12/2016 của HĐND tỉnh Hà Giang để quy định về phí tham quan danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, công trình văn hóa trên địa bàn tỉnh. Theo đó, phần nộp ngân sách Nhà nước là 30% trên tổng số tiền bán vé thu được, phần 70% còn lại được đơn vị thu phí trích giữ lại phục vụ công tác quản lý, trùng tu sửa chữa… Tuy nhiên, ông Bảo cho biết, hiện nay UBND huyện Đồng Văn lại đang áp dụng Quyết định số 22/2016/QĐ-UBND của UBND tỉnh Hà Giang để phân bổ khoản thu từ việc bán vé tham quan di tích Dinh thự họ Vương.
Đồng thời, Quy chế được xây dựng dựa trên sự bàn bạc, thống nhất giữa UBND huyện Đồng Văn và các chủ sở hữu di tích tại Biên bản thỏa thuận giữa UBND huyện Đồng Văn và các đồng chủ sở hữu di tích Dinh thự họ Vương đã được các bên ký, thống nhất ngày 23/8/2019. Biên bản thống nhất nêu rõ việc phân chia khoản thu từ hoạt động bán vé tham quan di tích là: Phần nộp ngân sách Nhà nước là 30% trên tổng số tiền bán vé thu được, phần còn lại 70% được phân bổ như sau: Các chủ sở hữu của dòng họ Vương được hưởng 20% trong số 70% để lại, tương đương 14% tổng số tiền bán vé thu được; 80% trong số 70% để lại chi cho các hoạt động sửa chữa nhỏ, tổ quản lý và hoạt động duy tu, bảo dưỡng…
“Sau khi có bản kết luận thanh tra của Thanh tra tỉnh về những sai phạm trong việc quản lý, sử dụng, bảo tồn di tích Dinh thự họ Vương, đích thân lãnh đạo tỉnh đã gặp tôi nhận lỗi, xin lỗi và đề nghị tôi rút đơn tố cáo sai phạm, tạo điều kiện để địa phương khắc phục. Tuy nhiên, cho đến nay, tôi chưa thấy những sai phạm được khắc phục, xử lý, lại phát sinh thêm những sai phạm mới trong quá trình quản lý. Điều này thể hiện sự tráo trở của cơ quan quản lý huyện Đồng Văn trong cách ứng xử với những sai phạm liên quan đến di tích của dòng họ Vương” - ông Vương Duy Bảo bức xúc.
