Người cha của nền giáo dục hiện đại

Người thầy vĩ đại của dân tộc Czech

Lần đầu tiên tới thăm ngôi nhà ở đường Komenskeho, thị trấn Zdice. Khi thấy tên đường, tôi đã hỏi Vaclav, công dân Czech, rằng cái tên đó có ý nghĩa gì. Tôi thường có thói quen khó chịu là mỗi khi thấy tên đường phố, hay tên một vùng miền nào đó, là phải hỏi cho ra nó mang ý nghĩa gì. Có thể đó là bệnh nghề nghiệp chăng? Anh liền giới thiệu cho tôi đầy vẻ tự hào, rằng Komenskeko là cách gọi khác đi theo tên một người Czech vĩ đại, một người thầy của dân tộc Czechvà của toàn thế giới - Jan Amos Komensky. Ông là một người thầy tuyệt vời nhất, người đầu tiên đưa ra luận thuyết giáo dục riêng biệt mang phong cách Czech: Học chính là chơi! Học bằng cách chơi.

Komensky cho rằng với học sinh, nhất là học sinh bậc tiểu học, thì cần nhất được chơi. Chơi là cách học tốt nhất. Khi các em đến trường, thầy cô giáo sẽ là người trợ giúp đưa các em vào các trò chơi. Không cần thiết phải nhồi nhét kiến thức khô cứng vào đầu các em, chỉ cần tổ chức cho các em chơi là qua đó, nhân cách, kiến thức cuộc sống sẽ ngấm nhanh nhất, sáng tạo nhất vào trí óc học trò. Ông được coi như người cha của nền giáo dục hiện đại.

Komensky là một nhà cải cách giáo dục của thế kỷ 17 ở Czech và châu Âu. Tuy là một người Czech, nhưng ông từng sống và làm việc tại những quốc gia như Hà Lan, Thụy Điển, Anh, Ba Lan, Hungary… Ông là người đầu tiên giới thiệu vào trường học những cuốn sách giáo khoa có tranh minh họa. Ông cho rằng việc học tập phải là điều hứng thú nhất đối với học sinh, chứ không là nghĩa vụ nặng nề, không tạo áp lực. Sách của ông khiến việc dạy hiệu quả hơn với ngôn ngữ dân tộc Czech, dựa chủ yếu vào sự phát triển dần các khái niệm từ sơ đẳng tới toàn diện, hỗ trợ tích cực cho quá trình học tập lâu dài và phát triển tư duy logic bằng cách loại bỏ những bài học thuộc lòng buồn tẻ, khuyến khích và ủng hộ những ý kiến cá nhân khác biệt, mang tính sáng tạo, cải tiến của học trò, mở cánh cửa giáo dục cho phụ nữ, khiến cho nền giáo dục được phổ cập và thiết thực hơn.

Người được biết ơn nhiều nhất

Ngày sinh của Komensky, 28/3, từ lâu đã được lấy làm ngày Hiến chương các nhà giáo ở Czech. Riêng điều đó cũng cho thấy người Czech ghi nhận công trạng và biết ơn Komensky như thế nào. Ngay từ thế kỷ XVII, nhà tư tưởng, nhà văn, nhà giáo dục Jan Amos Komensky (1592 - 1670) - người đã được các chuyên gia sư phạm cho là có công đặt nền móng cho lý luận giáo dục tiên tiến hiện đại, và được coi là nhà giáo của các dân tộc (Teacher of Nations) - đã viết: “Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, óc phán đoán, phát triển nhân cách... Hãy tìm ra phương pháp cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn”.

Không phải là những chính trị gia, tướng lĩnh, hay nhà khoa học, văn nghệ sỹ được dựng tượng, được đặt tên phố nhiều nhất ở Czech, mà chính là người thầy Komensky. Đó là điều đặc biệt nhất chỉ thấy có ở Czech, một đất nước có phong cảnh nên thơ bậc nhất, có bia ngon, có nhiều nhất những công trình kiến trúc đặc sắc và lưu giữ qua thời gian dài nhất, và có những con người với văn hóa hài hước thông minh đã trở thành truyền thống đặc trưng. Sự ảnh hưởng của Komensky tới hậu thế còn quan trọng hơn, lớn hơn rất nhiều so với thời kỳ ông sống.

Đi tới bất cứ thành phố nào, bạn cũng sẽ tìm thấy con đường mang tên thầy giáo Komensky. Quảng trường ở nhiều nơi có dựng tượng Komensky. Và đặc biệt là ở thành phố Ostrava có cả một công viên rất lớn mang tên người thầy Komensky uyên bác. Công viên này nằm dọc theo con sông nên thơ Ostravice. Trong công viên, bạn có thể nằm đọc sách trên bãi cỏ mịn và thoáng mát, hoặc chọn một ghế gỗ và học bài dưới tán cây cổ thụ, hay đơn giản là chỉ ngồi thiền tĩnh lặng dưới vòm cây.

Kế bên công viên, là những trường học, thư viện, nhà ở của các bậc nhà giáo. Tôi thích cảnh tượng những viên cảnh sát mặc đồng phục uy nghiêm, nhưng lại cưỡi những chú ngựa tuyệt đẹp đi nước kiệu trong công viên, với mục đích bảo vệ sự an toàn và sẵn sàng giúp đỡ mọi người. Dòng sông Ostravice chảy bên công viên cũng rất trong và vắng vẻ, những chú vịt trời rúc đầu trong cánh nghỉ ngơi, để mặc dòng nước nhẹ đưa mình trôi theo hướng gió.

Thỉnh thoảng có những thanh niên đạp xe dọc theo bờ kè sông, hay một cặp vợ chồng già, tay trong tay đi bộ bên sông, thảnh thơi ngắm phong cảnh thanh bình, một cặp vợ chồng trẻ hơn, đẩy xe nôi và dắt con nhỏ chừng năm tuổi tới bờ sông hóng gió và hơi nước mát lạnh, cho con chơi đùa với lũ chim câu.

Việc một người thầy vĩ đại, được tưởng nhớ nhiều nhất, biết ơn nhất và được tự hào nhất đối với người Czech, đó là vì giữa nhiều lựa chọn cho phát triển, người Czech lựa chọn phát triển con người trước hết.