Chiến dịch quy mô lớn ngăn chặn giòi ăn thịt lan sang Mỹ
Các nhà khoa học đang chuẩn bị nuôi và thả hàng tỷ con ruồi xuống Mexico nhằm ngăn chặn sự lây lan của loài ký sinh trùng ăn thịt người mang tên giòi New World Screwworm.
Chính quyền Tổng thống Donald Trump hiện đang dẫn đầu nỗ lực này để ngăn chặn sự trở lại của loài giòi từng bị xóa sổ tại Mỹ hơn 40 năm trước, nhưng đã tái xuất ở Mexico vào cuối năm 2024.
Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), tên khoa học của ký sinh trùng này là Cochliomyia hominivorax.
Loài giòi này đẻ trứng vào các vết thương hở của động vật máu nóng, gây hoại tử mô và có thể khiến vật chủ tử vong trong vòng 2 tuần nếu không được điều trị.
Các nhà khoa học sẽ áp dụng kỹ thuật Côn trùng Vô sinh (Sterile Insect Technique – SIT), trong đó ruồi đực sẽ được chiếu xạ để mất khả năng sinh sản, sau đó được thả từ máy bay xuống miền nam Mexico và một số vùng của bang Texas bắt đầu từ giữa năm 2025.
Những con ruồi đực vô sinh này sẽ giao phối với ruồi cái hoang dã, khiến chúng không thể sinh sản, từ đó làm giảm số lượng giòi tự nhiên theo thời gian.
Trợ lý giáo sư Edwin Burgess tại Đại học Florida, chuyên nghiên cứu ký sinh trùng, cho biết: “Đây là một trong những ví dụ tuyệt vời nhất về việc ứng dụng khoa học để giải quyết một vấn đề lớn.”
Thành lập trung tâm nhân ruồi, tăng sản lượng lên 400 triệu con mỗi tuần
Một trung tâm nhân giống ruồi tại miền nam bang Texas dự kiến sẽ đi vào hoạt động cuối năm 2025. Trong khi đó, một cơ sở chính tại Metapa, Mexico, được kỳ vọng sẽ hoàn thành tháng 7/2026.
Nhà máy hiện tại ở Panama có thể tạo ra 117 triệu con ruồi/tuần. Tuy nhiên, USDA đang đẩy mạnh quy mô sản xuất, với mục tiêu đạt 400 triệu con/tuần nhờ vào các cơ sở mới tại Texas và Mexico.
Dẫn đầu chiến dịch trong nước là Cơ quan Thanh tra Sức khỏe Động thực vật thuộc USDA, phối hợp với các cơ quan Panama, Đại học Texas A&M, Đại học Florida, Đại học Bang Kansas và giới chức Mexico.
Để hỗ trợ mục tiêu này, Mỹ đã đầu tư 8,5 triệu USD tại Texas và 21 triệu USD tại Mexico để chuyển đổi các cơ sở thành nhà máy sản xuất ruồi giòi.
Các chuyên gia cảnh báo, nếu giòi New World Screwworm vượt biên không kiểm soát, hậu quả có thể rất nghiêm trọng, gồm thiệt hại nặng nề với đàn gia súc, giá thịt bò và sữa tăng vọt, và gây bất ổn chuỗi cung ứng thực phẩm.
Nguy cơ lan rộng, cần giám sát lâu dài
Ruồi cái của loài này có thể đẻ tới 300 trứng mỗi lần và hơn 3.000 trứng trong suốt vòng đời ngắn ngủi. Các ca nhiễm có thể quan sát thấy rõ với những con giòi ngọ nguậy trên bề mặt da.
Ấu trùng chui sâu vào mô sống, ăn thịt và làm vết thương lở loét nhanh chóng nhiễm trùng. USDA mô tả chúng giống như “những con vít trắng tí hon” khoan sâu dần nhờ vào cấu trúc miệng như móc câu.
Giới chức cảnh báo, nếu dịch lây lan không kiểm soát, đàn bò trên khắp miền nam nước Mỹ có thể bị tàn phá, đặc biệt là tại bang Texas – nơi đang nuôi khoảng 14% tổng số gia súc của cả nước.
Trong một thông cáo, USDA nêu rõ: “Khi ấu trùng ruồi NWS chui vào da thịt của động vật sống, chúng gây tổn thương nghiêm trọng và thường dẫn đến cái chết.”
Mỹ cũng đã phê duyệt thêm 165 triệu USD cho các hoạt động giám sát tăng cường, dự trữ vật tư, xây dựng khu cách ly và kiểm soát biên giới.
Kỹ thuật SIT lần đầu tiên được thử nghiệm vào những năm 1950 tại Curacao, sau đó được áp dụng rộng rãi trong các chiến dịch loại trừ loài giòi này tại Mỹ vào thập niên 1960–1970. Phương pháp này thân thiện với môi trường và không dùng thuốc trừ sâu.
Một số chuyên gia lưu ý, dù SIT là phương pháp chọn lọc theo loài và không độc hại – nên khó bị sử dụng như vũ khí sinh học – nhưng vẫn tiềm ẩn rủi ro.
Vụ tai nạn gần đây của một máy bay chuyên thả ruồi tại Guatemala khiến 3 người thiệt mạng cho thấy, ngay cả những phương pháp không dùng hóa chất cũng mang lại nguy hiểm thực tế.
Theo các nhà khoa học USDA, trong tự nhiên, ấu trùng ruồi rơi khỏi vật chủ sau khi ăn no, chui xuống đất và hóa nhộng. Trong phòng thí nghiệm, chúng được đặt vào khay mùn cưa để phát triển thành ruồi trưởng thành, trông giống viên kẹo Tic-Tac nâu sẫm trước khi nở.
Tuy nhiên, việc nuôi hàng trăm triệu con ruồi không hề dễ dàng. Ruồi cái cần điều kiện kích thích phù hợp để đẻ trứng, và ấu trùng cần đủ dưỡng chất để phát triển.
Tiến sĩ Cassandra Olds, nhà côn trùng học tại Đại học Bang Kansas, cho biết: “Bạn phải cung cấp cho ruồi cái các tín hiệu mà chúng cần để đẻ trứng, và sau đó ấu trùng phải có đủ chất dinh dưỡng.”
“Thức ăn thường bao gồm bột trứng, huyết tương bò và mật đường,” bà cho biết thêm.
Loài giòi New World Screwworm lần đầu tiên vượt qua vùng rừng rậm Darién ở Panama vào năm 2022 – khu vực có hơn 1,2 triệu người di cư từng băng qua trong vài năm gần đây.
Tuyến đường này có thể đã giúp lây truyền vật nuôi hoặc động vật bị thương mang theo ký sinh trùng này đi về phía bắc.
Tính đến tháng 6 năm 2024, giòi đã được phát hiện chỉ cách biên giới Mỹ khoảng 800 kilômét.
Mô hình dự báo cho thấy, đến năm 2055, loài ký sinh trùng này có thể lan tới các bang Texas, Louisiana, Florida, Arizona và thậm chí cả California, do nhiệt độ tăng giúp chúng tồn tại quanh năm.
Ông Burgess nhận định: “Có những thứ mà chúng ta nghĩ là đã kiểm soát được hoàn toàn và đã tuyên bố chiến thắng, nhưng chúng vẫn có thể quay lại một cách đáng sợ.”
Giới chức cho biết, trong tương lai, các nhà máy tạo ra ruồi có thể phải duy trì hoạt động lâu dài để đi trước các đợt bùng phát mới.
