Mạng xã hội – thứ “quyền lực mềm” hai mặt

“Quyền lực thứ 5”

Mạng xã hội – hay người ta đang gọi là quyền lực thứ 5, một thứ quyền lực mềm đang được thể hiện rõ nét, sống động và ai ai cũng dễ dàng cảm nhận được ở thời điểm hiện nay. Cũng như những quyền lực khác, mạng xã hội cũng có hai mặt tốt và xấu cùng tồn tại song song.

Khái niệm Quyền lực mềm (Soft Power) được giáo sư người Mỹ Joseph Samuel Nye, Jr. ở đại học Harvard đưa ra lần đầu tiên trong một quyển sách xuất bản năm 1990, Bound to Lead: The Changing Nature of American Power.

Hiểu đơn giản quyền lực mềm là dùng sức ảnh hưởng, sự cuốn hút của một chủ thể (một người, một nhóm, một cộng đồng…) tác động tới tư duy, hành động, hệ giá trị nào của đối tượng khác, khiến họ bị lôi cuốn theo một cách tự nguyện.

Có rất nhiều minh chứng thể hiện rõ sức mạnh quyền lực trên thông qua các mạng xã hội như facebook, zalo, twiter... Nó bao trùm qua mọi lĩnh vực, từ giải trí, an sinh xã hội, văn hóa đến những câu chuyện phiếm vỉa hè mà người ta bàn ra tán mọi lúc mọi nơi, cũng dễ dàng tác động đến công chúng thông qua Quyền lực mềm- mạng xã hội.

Thông tin trên báo chính thống khi xuất bản ra trước công chúng, do đã trải qua một “bộ lọc” rất chặt chẽ, qua những quy trình tác nghiệp, qua đạo đức nghề nghiệp nên hạn chế tối đa các thông tin gây “nhiễu”.

Còn mạng xã hội, thông tin như thác lũ, được đăng bởi bất kỳ ai, chỉ cần có một chiếc điện thoại thông minh hay một chiếc máy tính có kết nối với mạng internet là bạn đã trở thành một “người đưa tin” hữu hiệu. Những thông tin này lại dễ dàng lan tỏa thông qua các chức năng LIKE và SHARE.

Chính yếu tố lan tỏa dễ dàng và rất khó kiểm chứng kia đã khiến cho chúng ta đôi khi vô tình tiếp tay cho những hành vi xấu, mục đích xấu, có ảnh hưởng tiêu cực đến các cá nhân và xã hội.

Mặt phải quyền lực mềm

Nếu như quyền lực thứ 5 – Quyền lực mềm được sử dụng đúng mục đích, thì sẽ mang lại vô vàn lợi ích cho cá nhân, cho xã hội, hay rộng hơn là cho cả một quốc gia.

Như ngành công nghiệp giải trí của Hàn Quốc đã sử dụng triệt để và phát huy tối đa quyền lực mềm của mạng xã hội. Những siêu sao ca nhạc, điện ảnh không chỉ phủ được tính giải trí đến giới trẻ ở khắp Châu Á mà còn góp phần quảng bá văn hóa của xứ sở Kim Chi ra toàn thế giới.

Hay như nước Mỹ, thông qua quyền lực mềm (ca nhạc, điện ảnh, thể thao...), siêu cường này đã khiến cho cả thế giới ngưỡng mộ và học tập, thay vì khiếp sợ sức mạnh kinh tế và nhất là quân sự của họ.

Còn ở nước ta, những mặt tích cực của mạng xã hội cũng rất đáng kể ra vói những ví dụ điển hình tác động sâu rộng đến dư luận. Hẳn ai cũng biết câu chuyện cảm động của BS. Nguyễn Ngọc Chung, Phó giám đốc Bệnh viện Đa khoa Vị Xuyên (Hà Giang) các đây ít lâu.

Hình ảnh vị bác sĩ ra chợ kêu gọi quyên tiền ủng hộ để mổ cho một cặp song sinh đang nguy kịch tính mạng, chỉ trong vài phút đã làm lay động cộng đồng mạng khắp cả nước. Hàng trăm triệu đồng tiền mặt đã được gửi tới để điều trị cho các cháu. Nếu không có facebook thì không thể làm được điều này.

Hay mới nhất như việc kêu gọi giúp đỡ đồng bào bị ảnh hưởng và thiệt hại nặng nền do mưa, lũ ở Hà Giang và Yên Bái. Chỉ bằng những hình ảnh chân thực được truyền đi trên mạng xã hội đã làm lay động trái tim hàng triệu người trên mọi miền tổ quốc.

Mạng xã hội đã trở thành cầu nối để chúng ta cùng nhau chia sẻ những nỗi đau và mất mát với những người đang phải trải qua những ngày sóng gió.

Những vấn đề gần như thực hư câu chuyện cậu bé đánh đàn ở Bờ Hồ, câu chuyện thủ tục hành chính phường Văn Miếu (Hà Nội)… đã cho thấy sức mạnh của mạng xã hội lớn thế nào, và những người có lợi thế lôi cuốn có ảnh hưởng lại càng phát huy được sức mạnh này.

Những lợi ích của mạng xã hội sẽ đem lại cho chúng ta rất nhiều và tác động tích cực nếu chúng ta biết cách sử dụng chúng một cách hợp lí.

Mặt trái quyền lực mềm

Dù có rất nhiều lợi ích, nhưng người ta cũng không thể phủ nhận Quyền lực mềm - mạng xã hội cũng có không ít tác hại. Trước hết là về mặt thể chất của con người. Nếu dùng liên tục trong thời gian dài, ánh sáng nhân tạo và bức xạ từ màn hình vi tính, điện thoại sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực cho cả mắt và não bộ.

Không những gây hại về sức khỏe, mạng xã hội còn tác động tiêu cực về mặt tinh thần của con người, đặc biệt là giới trẻ. Do nguồn thông tin trên mạng không có ai giám sát, kiểm duyệt chặt chẽ nên còn tràn lan rất nhiều thông tin sai lệch, phản văn hóa; trong khi rất nhiều người còn chưa đủ nhận thức để sàng lọc thông tin, dễ dẫn đến nhận thức lệch lạc, kéo theo đó là hành động sai lầm như: giết người, nghiện hút, mại dâm...

Mạng xã hội luôn có cơ hội tạo ra những hệ lụy khó lường, tạo ra những đợt sóng thần, có tác dụng dẫn dắt đám đông theo cách người đăng tải thông tin mong muốn.

Chẳng hạn như vụ một facebooker tung tin máy bay rơi ở sân bay Nội Bài, mục đích chỉ là câu like để bán hàng, nhưng đã gây xôn xao dư luận, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh của ngành hàng không.

Hay mới đây, là việc một số đối tượng tung tin bắt cóc trẻ em lên mạng xã hội, không kiểm chứng, không bằng chứng ở Hải Dương và Sóc Sơn (Hà Nội) đã khiến cả dư luận xôn xao, hàng loạt hệ lụy kéo theo từ trật tự xã hội đến niềm tin vào pháp luật...

Một minh họa điển hình cho tính hai mặt của mạng xã hội, rất gần đây và tốn giấy mực báo chí cũng như thu hút sự quan tâm lớn của dư luận, là vụ án “tình – tiền” của đại gia Cao Toàn Mỹ và hoa hậu Trương Hồ Phương Nga.

Sự việc sẽ không đáng nói, kể cả với diễn biến gần nhất của vụ án, bởi đó là sự công tâm của những người cầm cân này mực chốn công đường, theo những quy định của pháp luật, ai sai đến đâu xử lý đến đấy, cũng như sai đến đâu sửa đến đấy.

Sẽ chỉ thế, nếu số đông dư luận đều bị chi phối cảm xúc khi đua nhau lên tiếng xúc phạm và phỉ báng Cao Toàn Mỹ và sẵn sàng tha thứ, thậm chí tung hô Trương Hồ Phương Nga như một... người hùng đấu tranh cho công lý, mà quên đi xuất phát điểm của vấn đề, đặc biệt khi đó là vấn đề về đạo đức, có thể là tấm gương rất xấu cho thế hệ trẻ…

Trong giới giải trí, gần như chọn giải pháp im lặng trước sự tạm kết của vụ án “Mỹ - Nga”. Tiếng nói khá hiếm hoi và mang tính phản biện, có lẽ là của ca sĩ Tóc Tiên.

Đúng như tính cách của mình, cô đã chọn cách nói thẳng và trực diện, tất nhiên trên trang cá nhân của mình. Thực tế thì cô cũng chỉ bày tỏ sự ủng hộ quan điểm trong một bài báo cô chia sẻ kèm theo, với đại ý: Có thể thương xót Phương Nga, nhưng để ca ngợi và đồng cảm thì không thể.

Tóc Tiên còn viết: "Không đẹp thì không có quà" mà cũng nên "không thông minh" nốt, càng ngu ngơ càng sống lâu. Giữa lùm xùm thông tin, rất cần những bài viết khách quan thế này, kẻo hỏng cả 1 thế hệ vốn đã quen thần tượng hóa chuyện "bánh- tiền”.

Khi một cư dân mạng cho rằng Tóc Tiên không hiểu bản chất của vụ án, cô không ngại bảo vệ quan điểm của mình khi cho rằng anh hùng là cứu người còn Phương Nga chỉ thông minh, mạnh mẽ để cứu chính bản thân.

Tóc Tiên bày tỏ cô chỉ cảm thấy đáng buồn khi Phương Nga được tung hô thành anh hùng, nhất là trên các trang mạng xã hội, mà quên mất xuất phát điểm câu chuyện từ đâu, khiến những giá trị xã hội có thể bị đảo lộn…

Quyền lực càng cao thì trách nhiệm càng lớn. Khi ta đăng một status, một câu chuyện nào đó hay khi ta “like” hoặc share một status hay một câu chuyện nào đó là chúng ta đã truyền đi một thông điệp tới cộng đồng. Có thể, chúng ta thực hiện những hành vi trên một cách vô thức, nhưng hậu quả đôi khi để lại rất nặng nề.

Quyền lực luôn là con dao hai lưỡi, quyền lực mềm cũng không ngoại lệ. Vì vậy, mỗi cá nhân hãy có trách nhiệm hơn, tỉnh táo hơn khi sử dụng nó.