Mới đây, Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết sẽ miễn học phí, cấp sinh hoạt phí hằng tháng cùng nhiều quyền lợi vượt trội khác cho học viên cao học và nghiên cứu sinh từ năm 2025. Dự kiến nhà trường tuyển khoảng 100 - 200 thạc sĩ và 25 - 50 nghiên cứu sinh mỗi năm.
Đây là lần đầu tiên một trường đại học có chính sách hỗ trợ học viên sau đại học với số lượng lớn. Trước đó, một số trường triển khai hỗ trợ học viên sau đại học, chủ yếu tập trung cho nghiên cứu sinh, với số lượng khiêm tốn hơn, một vài đến chục suất/năm. Chẳng hạn từ năm 2018, Đại học Kinh tế TPHCM có chương trình nghiên cứu sinh toàn thời gian, người học được tài trợ 100% học phí và hưởng mức tài trợ nghiên cứu và công bố quốc tế cùng thu nhập cố định hằng tháng.
Từ năm 2020, Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TPHCM) áp dụng chính sách học có lương dành cho những thí sinh trúng tuyển và đạt học bổng tuyển sinh chương trình tiến sĩ (nhiều nhất là 100% học phí). Ngoài ra, mỗi nghiên cứu sinh được cấp chi phí sinh hoạt 10 triệu đồng/tháng, bố trí chế độ làm việc và sinh hoạt như nghiên cứu viên của nhà trường.
Việc thêm trường đại học triển khai chính sách hỗ trợ cho học viên sau đại học, đặc biệt nghiên cứu sinh, là tín hiệu tích cực, mang lại lợi ích cho nhiều phía. Thông qua chính sách hỗ trợ, các trường thu hút được người giỏi tham gia vào các nhóm nghiên cứu mạnh, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu, đẩy mạnh công bố quốc tế. Người học được đảm bảo điều kiện kinh tế cơ bản, yên tâm học tập, nghiên cứu. Sinh viên theo đó được hưởng lợi.
Tuy vậy, đến nay, trong khoảng 100 cơ sở đào tạo tiến sĩ ở Việt Nam, số trường có chính sách hỗ trợ thu hút đối với nghiên cứu sinh như các trường kể trên còn rất ít. Do học viên sau đại học, nghiên cứu sinh không nằm trong đối tượng được xét, cấp học bổng khuyến khích học tập theo Nghị định số 84/2020/NĐ-CP nên phần đông các cơ sở đại học hiện chỉ có quỹ học bổng cho bậc đại học mà không có quỹ học bổng sau đại học.
Một số trường phải thông qua các chương trình hợp tác, kết nối với doanh nghiệp để học viên, nghiên cứu sinh có cơ hội nhận học bổng qua thụ hưởng từ thỏa thuận hợp tác với Quỹ Đổi mới sáng tạo Vingroup (VINIF) hoặc một số dự án hợp tác quốc tế như IUC, MOMA… Tuy nhiên, số lượng được nhận học bổng từ các nguồn này khá ít ỏi.
Không có học bổng hay chính sách hỗ trợ, thời gian đào tạo khá dài, từ 3 năm đến 4 năm, nên đa số nghiên cứu sinh phải vừa làm, vừa học, vừa lo kinh tế cho gia đình, khó dành thời gian cho nghiên cứu. Nhiều nghiên cứu sinh phải kéo dài thời gian học so với quy định, có người bỏ cuộc giữa chừng.
Ủy ban Văn hóa Giáo dục của Quốc hội hồi tháng 10 năm ngoái cho rằng cơ chế, chính sách học bổng và hỗ trợ kinh phí đào tạo cho nghiên cứu sinh chưa được quan tâm đúng mức. Cơ quan này nhận định đây là một phần nguyên nhân khiến đào tạo tiến sĩ chưa đạt mục tiêu cả về quy mô và chất lượng.
Đến nay, tuyển sinh đào tạo tiến sĩ của nước ta tuy tăng nhưng chưa đạt 50% tổng chỉ tiêu. Số lượng tiến sĩ Việt Nam thấp hơn nhiều so với quốc tế. Tình hình này nếu không cải thiện sẽ gây ra tác động xấu tới sự phát triển của giáo dục đại học nói riêng và nền khoa học - công nghệ nói chung.
Để có những tiến sĩ - chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực khoa học công nghệ mũi nhọn, có năng lực cạnh tranh toàn cầu, cần nhân rộng cách làm như Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội); có cơ chế pháp lý khuyến khích các cơ sở đại học, các doanh nghiệp tạo nguồn xây dựng quỹ học bổng, chính sách hỗ trợ, tiếp sức cho nghiên cứu sinh. Bên cạnh nỗ lực của các trường đại học và doanh nghiệp, Nhà nước cần quan tâm nghiên cứu xây dựng quỹ học bổng dành cho đối tượng này, nhằm kiến tạo cộng đồng học thuật đủ mạnh, góp phần thúc đẩy năng lực cạnh tranh quốc gia.
