Những viên đá mã não đẹp có thể đạt đến chất lượng ngọc và rất được ưa chuộng.
Tài nguyên đá mã não ở Tây Nguyên
Cách đây khoảng 13 triệu năm núi lửa phun trào tràn ngập cao nguyên Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk và lan ra đến duyên hải Phú Yên... Những dòng dung nham có thành phần bazan nóng bỏng thiêu đốt hầu hết rừng cây và tạo nên một lớp phủ dày đến vài trăm mét. Dung nham có chứa nhiều chất khí làm bazan “sôi sùng sục” và di chứng là những lớp bazan vẫn còn lưu giữ vết tích bọt khí dày đặc.
Nhưng lý thú hơn là trong lớp bazan còn chứa nhiều “túi khí” nhiều kích thước khác nhau từ vài ba mét cho đến hàng chục mét. Theo quan sát những túi khí trong nhiều trận núi lửa hiện nay ở quần đảo Hawaii (Hoa Kỳ), Indonesia… thì chất khí gồm có nhiều khí trơ, CO2, H2O và đặc biệt có khí SiO2. Khi bazan nguội lại, các chất khí bốc bay khỏi dòng dung nham, còn lại khí SiO2 đọng lại và kết tinh thành khoáng vật chalcedon (SiO2), đôi khi khí SiO2 thấm ra bên ngoài và tẩm vào thân cây bị chôn vùi tạo nên những thân cây “hóa đá”, thực chất là khoáng vật chalcedon đã thay thế các tế bào thực vật.
Các túi khí kết đọng thành chalcedon tạo nên những khối đá hình thù kỳ dị, màu sắc khác nhau, được đặt tên là những khối ngọc mã não. Còn các thân cây được chalcedon thay thế tế bào thực vật tạo nên “rừng cây hóa đá”.
Khi dung nham bazan lâu ngày rã ra thành đất đỏ, các khối mã não trơ lại thành những khối đá mồ côi nằm giữa đất đỏ bazan với những kích thước từ vài ba mét đến hàng chục mét.
Về thuật ngữ khoa học, khối ngọc mã não và cây hóa đá đều có thành phần khoáng vật giống nhau là chalcedon (SiO2), nhưng khối đá hình thù kỳ dị lại có tên là đá mã não (Agate), vì màu đẹp nên có thể gọi là khối ngọc mã não (Agate), kết tinh trong lòng dòng dung nham bazan, có nguồn gốc núi lửa.
Cây hóa đá không phải có nguồn núi lửa, nhưng vẫn có thành phần khoáng vật chalcedon. Rừng cây hóa đá ở Lạng Sơn (mỏ than Na Dương) hoàn toàn không liên quan đến núi lửa, chúng có thành phần khoáng vật cũng là chalcedon.
Như vậy, khi ta gọi “khối ngọc mã não” tức chính xác là khối đá có nguồn gốc núi lửa. Nếu ta chỉ gọi là đá chalcedon thì không phân biệt với cây hóa đá liên quan với nhiều nguồn gốc khác nhau.
Khoáng vật chalcedon có thành phần hóa học là SiO2, kết tinh ở trạng thái ẩn tinh tức là kích thước rất nhỏ (kích thước gần nano nên không phân biệt được dưới kính hiển vi dù có độ phóng đại lớn). Tỷ trọng 2,58 - 2,64, độ cứng 6,5 - 7. Chúng tạo nên những vân mây nhiều màu sắc khác nhau làm cho khối ngọc rất hấp dẫn. Đây là một dạng tài nguyên được ghi nhận trong danh sách tài nguyên khoáng sản ở Tây Nguyên.
Tài nguyên đặc trưng của Việt Nam
Tây Nguyên với những rừng cà phê ngút ngàn phát triển trên đất đỏ màu mỡ, trong lớp đất mịn màng đó chứa những khối đá cứng nằm trơ trọi có kích thước từ vài mét đến hàng chục mét.
Những năm gần đây, có những khối nặng đến hàng chục tấn được mang về TPHCM và Hà Nội bán được hàng trăm triệu đồng. Chúng được chế tác thành những tượng Phật, tượng Chúa và nhiều tượng nghệ thuật khác.
Những khối đá trở thành vật liệu mỹ nghệ, dựa theo giá bán của sản phẩm làm ra có thể gọi chúng là vật liệu mỹ nghệ cao cấp. Các nhà địa chất gọi chúng là ngọc mã não (Agate), xếp trong danh sách đá quý, nhưng chỉ trong hàng đá quý chất lượng từ thấp đến trung bình, chưa quý đến mức có thể làm hàng trang sức cao cấp.
Tại nhiều triển lãm, ngọc mã não Tây Nguyên đã được tôn vinh bằng những tác phẩm nghệ thuật rất đẹp. Ngọc mã não Tây Nguyên là một tài nguyên độc đáo và quý giá. Điểm mạnh nhất của mã não là loại đá quý có thể dùng làm vật liệu mỹ nghệ, đá phong thủy, đá trang trí sân vườn.
Những khối đá đó có những tính chất cơ lý đặc trưng phù hợp để làm cảnh. Chúng có độ cứng vừa phải (theo thang độ cứng là 6 - 7), dễ dùng chế tác tượng trang trí. Độ bền khá cao vì thành phần chủ yếu là SiO2 chịu phong hóa tốt không bị xói mòn bởi nước, bởi va chạm…
Bản thân những khối đá sẵn có những hình dạng kỳ dị dễ tạo nên những sáng tạo nghệ thuật. Ngoài ra chúng có màu sắc rất phong phú, vân đá kéo dài phủ cả khối đá, thuận lợi cho tạo nên những khối đá trang trí.
Tài nguyên đá mã não ở Tây Nguyên có thể so sánh với ngọc Jadeit ở Myanmar về cả chất lượng và số lượng.
Nếu ở Myanmar có ngọc Jade (ngọc phỉ thúy) được thị trường thế giới công nhận trong gần một thế kỷ qua thì ở Việt Nam, ngọc mã não Tây Nguyên có thể xứng danh là một tài nguyên rất đặc trưng cho Việt Nam.
Tuy ngọc mã não Tây Nguyên Việt Nam chưa có thể so sánh với ngọc phỉ thúy Myanmar nhưng có những điểm nổi trội, có giá trị cao. Kích thước các khối đá mồ côi ngọc mã não khá phong phú từ vài mét cho đến hàng chục mét với trọng lượng mỗi khối trên 30 - 50 tấn.
Ở Myanmar vừa qua đã phát hiện một khối phỉ thúy trên 100 tấn. Độ cứng các khối ngọc mã não là 6,5 - 7 (rất bền vững, cứng hơn dao sắt vạch), chất khoáng vật chalcedon (SiO2) hầu như không bị các tác nhân phong hóa (chúng đã trải qua một giai đoạn thử thách trên vài triệu năm) cho đến ngày nay.
Do chalcedon nằm ở trạng thái ẩn tinh nên dễ dàng cắt gọt mà không vỡ nứt vụn, tạo điều kiện thuận lợi cho tạo hình mỹ thuật. Màu sắc rất đa dạng từ xám cho đến đỏ tuyền, xanh tuyền, nhiều khối phát triển vân mây rất phong phú với nhiều dải màu khác nhau xen kẽ. Chúng là những vật liệu mỹ nghệ cao cấp cho ngành tạc tượng nghệ thuật và tâm linh.
Bản thân từng khối ngọc tự nhiên có sẵn những hình thù khá kỳ dị, đẹp mắt và hấp dẫn. Chỉ cần đánh bóng trên bề mặt thì những khối đá đó đã trở thành những vật trang trí có giá trị nghệ thuật hay phong thủy.
