Sau hơn 30 năm tồn tại và phát triển, nền giáo dục Kyrgyzstan, đặc biệt là giáo dục phổ thông, vẫn gặp rất nhiều khó khăn khi chất lượng dạy học kém, thiếu trường, thiếu giáo viên, thiếu kinh phí, thiếu sách giáo khoa…

Kyrgyzstan có 6,6 triệu dân, trong đó 2/3 sống ở nông thôn, 30% dân số ở độ tuổi dưới 15. Năm 2020, trong bảng xếp hạng thu nhập bình quân đầu người của các quốc gia, Kyrgyzstan đứng ở vị trí thứ 151 trong số 181 quốc gia. GDP bình quân đầu người ở Kyrgyzstan (1.173 USD) thấp hơn gần 8 lần so với Kazakhstan, 9 lần so với Nga, 20 lần so với Estonia.

Theo kết quả của Chương trình đánh giá quốc tế về năng lực của người trưởng thành (PIAAC) mà Kyrgyzstan tham gia năm 2018, gần 60% dân số trưởng thành của Kyrgyzstan may ra “nắm được vốn từ cơ bản, hiểu ý nghĩa của câu và đọc các đoạn văn bản”, và may ra, có thể “đếm, phân loại, làm các phép tính số học cơ bản”.

Gần 98% dân số trưởng thành của Kyrgyzstan chỉ có “kỹ năng cơ bản để sử dụng các ứng dụng công nghệ quen thuộc và phổ biến rộng rãi như email hoặc trình duyệt web”.

60% học sinh phổ thông không đạt trình độ cơ bản về đọc hiểu

Mặc dù, hệ thống giáo dục phổ thông đã đạt được một số thành tựu nhất định (số trẻ em nhập học, số lượng trường mẫu giáo và trường phổ thông, kinh phí giáo dục, lương giáo viên tăng lên, việc cung cấp sách giáo khoa, máy tính, Internet... được cải thiện), song chất lượng giáo dục phổ thông của Kyrgyzstan còn thấp.

Kyrgyzstan có 1.350.000 học sinh phổ thông, tức là gần như cứ 5 người dân thì có 1 người là học sinh. Khoảng 6% trẻ em trong độ tuổi đến trường không được đi học do sức khỏe hạn chế, điều kiện kinh tế khó khăn, trong đó có nhiều em là con em của những người lao động nhập cư.

Theo các đánh giá quốc gia và quốc tế về thành tích học tập của học sinh, trung bình có 60% học sinh phổ thông không đạt trình độ cơ bản về đọc, làm toán và khoa học tự nhiên. Điều này có nghĩa là học sinh phổ thông có thể đọc, viết, đếm nhưng không thể hiểu ý nghĩa của những gì mình đọc và không thể áp dụng kiến thức của mình vào cuộc sống.

Chất lượng dạy và học ở các trường phổ thông nông thôn thua xa thành phố. Theo đánh giá quốc gia về thành tích học tập của học sinh, năm 2017, ở các trường phổ thông nông thôn, có khoảng 70% học sinh lớp 4 không đạt trình độ kiến thức cơ bản, trong khi ở thủ đô Bishkek chỉ có 43% học sinh như vậy. Tỷ lệ nhập học ở trường mầm non thấp đã ảnh hưởng trực tiếp đến thành tích học tập của học sinh các trường phổ thông. Ví dụ, chỉ có 22,2% trẻ em từ 3 - 5 tuổi được đi nhà trẻ.

Nhiều trường phổ thông ở Kyrgyzstan phải dạy ba ca. Ảnh: IT

Nghề giáo không được ưa chuộng

Kyrgyzstan có 82.000 giáo viên, trong đó 2/3 làm việc ở nông thôn. Khoảng 85% giáo viên là phụ nữ. Gần một nửa số giáo viên đang ở độ tuổi nghỉ hưu và tiền nghỉ hưu (từ 50 tuổi trở lên), họ có thể rời hệ thống trong thập kỷ tới.

Các nghiên cứu ở nhiều nước cho thấy lương giáo viên tương xứng ít nhất phải bằng lương trung bình trong nước. Thế nhưng, năm 2021, ở Kyrgyzstan, lương trung bình tháng trong ngành giáo dục (bao gồm lương của cán bộ giảng dạy và không giảng dạy ở các trường công và tư, cũng như các cơ quan khoa học) thấp hơn khoảng 20% so với mức lương trung bình trong nước và thấp hơn gần 40% so với khu vực hành chính công. Ví dụ, năm 2020, mức lương trung bình trong ngành giáo dục là 14.764 som (khoảng hơn 4.000.000 VND), trong nước - 18.940 som (khoảng hơn 5.500.000 VND), còn trong khu vực hành chính công – 22.879 som (khoảng hơn 6.500.000 VND).

Nếu nói về đội ngũ giáo viên các trường công thì lương tháng của họ ở thủ đô Bishkek gần 7.000 som/tháng (khoảng hơn 2.000.000 VND). Nghĩa là, tính trung bình, lương cơ bản của giáo viên thấp hơn gần 2,5 lần so với mức lương trong nước nói chung, và thấp hơn 3 lần so với lương công chức. Nhiều giáo viên buộc phải làm việc gấp 1,5 lần, nhiều giáo viên ở nông thôn phải làm thêm kinh tế phụ.

Hằng năm, cả nước thiếu khoảng 2.000 giáo viên, đặc biệt thiếu giáo viên tiểu học, Tiếng Nga, Toán, Vật lý. Nghề giáo viên ở Kyrgyzstan không được ưa chuộng. Số giáo viên dưới 30 tuổi hầu như không vượt quá 10%.

Thiếu sách giáo khoa và học quá tải

Kyrgyzstan gặp khó khăn nghiêm trọng về số lượng và chất lượng sách giáo khoa. Tỷ lệ cung cấp sách giáo khoa ở các trường nói tiếng Kyrgyzstan chỉ đạt 80%, ở các trường nói tiếng Nga - 70%.

Ở Kyrgyzstan, chỉ có Bộ Giáo dục và Khoa học mới có quyền lựa chọn tác giả và xuất bản sách giáo khoa. Một số sách giáo khoa mắc lỗi chính tả, ngữ pháp và ngữ nghĩa. Nhiều cuốn không đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực của học sinh theo chuẩn giáo dục quốc gia. Mặc dù vậy, các trường phổ thông và giáo viên chỉ được sử dụng sách do Bộ Giáo dục và Khoa học Kyrgyzstan xuất bản.

Học sinh Kyrgyzstan phải học quá tải. Ví dụ, trung bình một học sinh Kyrgyzstan học 1.020 giờ/năm, trong khi ở Estonia - 820, Phần Lan - 808, Nga - 803. Rõ ràng, khối lượng công việc lớn không đảm bảo kết quả học tập. Kyrgyzstan luôn luôn đứng cuối trong các bảng xếp hạng quốc tế về chất lượng giáo dục phổ thông.

Dưới thời Xô Viết, học sinh các trường phổ thông Kyrgyzstan học 17 môn, hiện nay - 25 môn, cao hơn nhiều so với chuẩn chung. Trung bình, trên thế giới, số lượng các môn học dao động từ 8 - 15. Vì vậy, cần phải giảm bớt số lượng và xem xét chất lượng các môn học trong các trường phổ thông của Kyrgyzstan.

Trường học quá tải

Cả nước có 2.296 trường phổ thông, trong đó có 152 trường tư thục (với 38.000 học sinh, chiếm gần 3% tổng số học sinh cả nước). 245 trường công lập đang trong tình trạng xuống cấp, việc dạy học trong những trường này gây nguy hiểm cho tính mạng và sức khỏe của học sinh. 457 trường phổ thông (1/5) cần đại tu mái, nền móng, tường, và hệ thống cấp, thoát nước. Theo Bộ Giáo dục, cả nước thiếu khoảng 670 trường phổ thông (30% số lượng hiện có).

Nhiều trường phổ thông ở Kyrgyzstan quá tải. Hiện nay, có 151 trường (1/15) dạy 3 ca. 90 trường ở Bishkek được thiết kế cho 75.000 học sinh, nhưng thực tế có tới 170.000 học sinh. 25% số trường không có nước uống. 74% số trường không có nhà vệ sinh nội bộ, 68% trường không có nước nóng.

Cả nguồn lực tài chính và hành chính của các trường (mua sắm hàng hóa và dịch vụ, chính sách cán bộ) đều do các phòng kế toán quận, huyện/thành phố và Bộ Giáo dục quản lý. Điều đó ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý các trường phổ thông.

Vai trò của chính quyền địa phương trong sự phát triển của các trường phổ thông còn hạn chế. Pháp luật thiếu quy định về các trường tư, mặc dù số lượng trường tư ở Kyrgyzstan tăng lên. Ở một số quốc gia, khu vực tư nhân chiếm tới 15% -20% học sinh. Sự gia tăng các trường tư có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giảm tải cho các trường công lập. Tuy nhiên, ở Kyrgyzstan, việc thành lập các trường tư bị cản trở bởi các yêu cầu về giấy phép và tiêu chuẩn vệ sinh.