Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học thẳng thắn nhìn nhận giữa ước mơ bất tử và thực tế y học là một khoảng cách dài.
Từ ý tưởng đến thực tế
GS Arthur Caplan, chuyên gia Đạo đức y khoa tại Đại học New York (Mỹ), nhấn mạnh: “Ghép tạng không phải là con đường dẫn tới sự bất tử. Vì thế, giả thuyết con người ‘thay tạng liên tục’ để đảm bảo sự trường thọ là bất khả thi”.
Với những bệnh nhân suy tạng, ghép gan hay thận là phép màu cứu sống. Nhưng nếu coi đó là “chiếc chìa khóa” chống lão hóa, khoa học chưa thể đồng tình. Ghép tạng quá rủi ro, tốn kém, lại không giải quyết được những căn bệnh toàn thân gắn liền với tuổi già.
Và quan trọng hơn, nguồn nội tạng vốn đã thiếu hụt nghiêm trọng. Do đó, ý tưởng trường thọ từ việc thay thế các cơ quan nội tạng là không phù hợp, thay vào đó cần tập trung ở cấp độ phân tử.
GS Nir Barzilai, chuyên gia Y khoa và di truyền học tại Trường Y Albert Einstein (Mỹ), cũng chung nhận định. Ông cho rằng, các chiến lược nhiều hứa hẹn hơn so với ghép tạng là chỉnh sửa gen, thuốc chống lão hóa hay liệu pháp tế bào gốc.
“Chúng ta không chỉ làm chậm quá trình lão hóa mà thậm chí có thể đảo ngược nó, nhưng điều đó không đúng với ghép tạng”, ông nói.
Ý tưởng thay tạng đã xuất hiện trong thần thoại cổ đại nhưng chỉ trở thành hiện thực từ năm 1954 với ca ghép thận thành công đầu tiên giữa hai anh em sinh đôi. Cuối thập niên 1960, y học đã thực hiện ghép gan, tim, tụy và sang những năm 1980, ghép phổi, ruột cũng khả thi.
Hàng thập kỷ qua, các nhà khoa học đã tìm cách nối mạch máu, bảo quản cơ quan ngoài cơ thể và kiểm soát phản ứng miễn dịch bằng thuốc ức chế. Kể từ năm 1988, hơn 800 nghìn người tại Mỹ được cứu sống hoặc cải thiện chất lượng sống nhờ ghép tạng. Tuy nhiên, thành tựu ấy không đồng nghĩa với sự trường sinh.
Rủi ro song hành
Theo các nhà khoa học, cấy ghép tạng là một cuộc đánh cược. Thách thức lớn nhất là sự đào thải của hệ miễn dịch. Thuốc ức chế miễn dịch ra đời từ thập niên 1980 đã mở đường cho ngành ghép tạng nhưng chúng cũng khiến cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng, thậm chí ung thư.
Người bệnh buộc phải uống thuốc suốt đời với hàng loạt tác dụng phụ như tiểu đường, huyết áp cao, cholesterol, suy giảm sức đề kháng.
Ngoài ra, tuổi tác càng cao sẽ khiến cơ thể kém hồi phục và việc tiến hành phẫu thuật trở nên nguy hiểm hơn, trong khi những bệnh nhân già yếu hay mất trí nhớ gần như không có chỉ định ghép tạng. Các cơ quan cấy ghép có thể tồn tại nhiều thập kỷ nhưng hiếm khi trọn đời. “Ghép tạng không phải chiến lược trường thọ. Nó giống phẫu thuật thẩm mỹ. Bạn có thể thay đổi diện mạo nhưng vẫn sẽ qua đời ở độ tuổi đó”, GS Caplan lấy ví dụ.
Hiện nay, chỉ khoảng 10% nhu cầu ghép tạng toàn cầu được đáp ứng. Sự thiếu hụt khiến ý tưởng “nâng cấp” cơ thể trở nên xa vời, chưa nói đến những tranh cãi đạo đức. Ngay cả ở Mỹ, chi phí ghép thận lên tới 260 nghìn USD, còn ghép tim vượt quá một triệu USD, chưa kể thuốc men duy trì.
Các nhà khoa học đang thử nghiệm nhiều hướng đi như chỉnh sửa gen để ghép tạng từ lợn, nuôi cấy cơ quan từ tế bào gốc, phát triển organoid hay in 3D sinh học. Tuy nhiên, tất cả vẫn trong giai đoạn thử nghiệm, chưa thể áp dụng đại trà.
GS Alejandro Soto-Gutierrez, chuyên gia Bệnh học tại Đại học Pittsburgh (Mỹ), cho rằng giải pháp thực sự nằm ở “tái lập trình” các cơ quan lão hóa thay vì thay thế. Lĩnh vực y học phiên mã, với mRNA, CRISPR và công nghệ tái lập trình tế bào, đang mở ra hướng trẻ hóa mô, đảo ngược dấu hiệu lão hóa.
Nếu đạt tới 150 tuổi, đó sẽ là một cơ thể trẻ trung chứ không phải già nua. Các nhà khoa học đã có thể loại bỏ tế bào già cỗi, trẻ hóa mô, và trong tương lai, có thể thực hiện điều đó một cách có hệ thống. Ông nhấn mạnh vai trò của lối sống ăn nhiều thực vật, vận động thường xuyên, ngủ đủ, giảm căng thẳng, duy trì kết nối xã hội.
Ông Eric Verdin, Giám đốc Viện nghiên cứu khoa học Buck (Mỹ), dự đoán trong hai thập kỷ tới sẽ có những phân tử có khả năng can thiệp mạnh mẽ vào lão hóa. Song ông cảnh báo, việc con người đạt tới 150 tuổi vẫn chỉ là “giấc mơ viển vông”. Điều thực tế và đáng quý hơn là giúp con người khỏe mạnh tới 95 hay 100 tuổi.
Ông Eric Verdin nhấn mạnh, dù công nghệ mở ra nhiều triển vọng, hiện tại chiến lược chắc chắn nhất vẫn là 5 trụ cột gồm: Vận động, dinh dưỡng, giấc ngủ, quản lý căng thẳng và kết nối cộng đồng.
“Nhiều người tìm kiếm viên thuốc thần kỳ, nhưng chưa có sản phẩm nào sánh được với một lối sống lành mạnh”, ông khẳng định.
