Đáng chú ý, trong tổng kim ngạch xuất khẩu, phần đóng góp của doanh nghiệp nội địa là rất khiêm tốn so với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài FDI.
Tăng trưởng thấp
Trong nửa đầu tháng 5, kim ngạch xuất khẩu cả nước chỉ đạt khoảng 6 tỷ USD, giảm 14,5% so với 15 ngày cuối tháng 4/2016, do sự giảm sút của một số nhóm hàng quan trọng như sản phẩm gỗ, thuỷ sản, dệt may… Mặc dù gia tăng trở lại trong nửa cuối tháng 5, đưa kim ngạch xuất khẩu tháng 5 lên 14,6 tỷ USD và tính chung cả 5 tháng đầu năm đạt 67,7 tỷ USD - tăng 6,6% so với cùng kỳ năm trước. Nhưng con số này cho thấy chưa thể an tâm khi tốc độ tăng trưởng thấp hơn hẳn so với mục tiêu 10% đề ra cho năm 2016.
Thực tế, kim ngạch xuất khẩu của doanh nghiệp thuộc khu vực trong nước khá thấp, chỉ đạt 19,4 tỷ USD, tăng 3,9% so với cùng kỳ 2015 và thấp hơn hẳn so với mức tăng chung của cả nước. Điều này cho thấy, doanh nghiệp nội đang khá “lép vế”, đồng thời cho thấy sự hồi phục chưa rõ nét do đối diện nhiều khó khăn, nhất là thiếu sức cạnh tranh trong xuất khẩu hàng hoá, cũng đồng nghĩa thực tế kết quả xuất khẩu chủ yếu vẫn phải dựa vào các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài là chủ yếu.
Nguyên nhân được không ít chuyên gia kinh tế đánh giá là do nhu cầu tiêu thụ đối với nhiều loại nguyên liệu, vật tư, mặt hàng tiêu dùng giảm sút, kể cả một số mặt hàng xuất khẩu vốn luôn nóng của Việt Nam như máy tính và linh kiện, giày dép, dệt may... Bên cạnh đó, việc dầu thô mất giá trong những tháng vừa qua là tác nhân trực tiếp gây thất thu đối với hoạt động xuất khẩu của nước ta.
Ông Mạc Quốc Anh - Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội cho hay, những yếu kém nội tại của các doanh nghiệp trong nước càng bộc lộ rõ hơn trong hoàn cảnh bất lợi hiện nay. Hiện 84% đơn vị thành viên đối diện với khó khăn, 16% cho rằng có thể rút khỏi thị trường hoặc chuyển đổi sang lĩnh vực kinh doanh khác. Trong đó, những doanh nghiệp làm hàng xuất khẩu quy mô nhỏ ngày càng yếu, dễ bị thiệt hại trước những biến động trên thị trường.
Trong khi đó, nhiều chuyên gia kinh tế chỉ ra rằng, nông sản, thuỷ sản là ngành hàng xuất khẩu quan trọng của Việt Nam đang được các đối tác nhập khẩu gia tăng yêu cầu chất lượng, đưa ra quy định khắt khe hơn trước. Bên cạnh đó, hàng của ta phải cạnh tranh với hàng các nước khác ở mức cao hơn, do họ tăng sản lượng xuất khẩu.
Yếu tố về giá cũng là vấn đề bị động và hoàn toàn do thị trường quốc tế quyết định. Bởi vậy, các chuyên gia nhận định rằng, trong bối cảnh như hiện nay, việc dự báo và lập kế hoạch phải được tính toán linh hoạt, đầy đủ các yếu tố tác động chủ quan - khách quan. Do vậy, việc đặt mục tiêu tăng trưởng 10%/năm không hẳn hợp lý.
Có tận dụng được hiệp định thương mại tự do (FTA)?
Cũng do kim ngạch xuất khẩu tăng thấp nên cán cân xuất - nhập khẩu đã “đảo chiều” - tạm thời chuyển sang nhập siêu trong tháng 5 này, thay vì xuất siêu như các tháng trước, tạo ra gánh nặng cho những tháng còn lại của kế hoạch năm.
Nhận định về vấn đề này, đại diện Bộ Công Thương cho rằng, trước tình hình trên, Bộ đang chủ động khuyến khích phát triển sản xuất, tăng nguồn hàng cho xuất khẩu; rà soát, điều chỉnh chính sách để thu hút mạnh đầu tư trong và ngoài nước vào lĩnh vực sản xuất hàng xuất khẩu; khuyến khích đầu tư sản xuất hàng hoá có giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ cao và hàng hóa thay thế nhập khẩu.
Đồng thời, Bộ Công Thương cũng sẽ tận dụng các hiệp định thương mại tự do, tổ chức đồng bộ hoạt động cung cấp thông tin cho doanh nghiệp, dự báo tình hình, tăng cường công tác xúc tiến thương mại… để phát triển thị trường.
Tuy nhiên, đại diện Bộ này cũng cảnh báo phía các doanh nghiệp trong nước là muốn đẩy mạnh xuất khẩu thì cần phải nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua tập trung nguồn lực đổi mới công nghệ, cải tiến mẫu mã và đa dạng hóa sản phẩm, tạo ra sản phẩm đạt lực lượng quốc tế.
