Từ biết đọc, biết viết đến năng lực sống
Tham luận gửi tới hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện các nội dung về giáo dục và đào tạo thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030, giai đoạn I: 2021–2025 và định hướng 2026–2030 do Bộ GD&ĐT tổ chức nêu rõ công tác xóa mù chữ (XMC) trong giai đoạn tới sẽ có sự chuyển đổi căn bản về cách tiếp cận. Nếu trước đây trọng tâm chủ yếu là dạy người dân biết đọc, biết viết, thì giai đoạn 2026–2030, mục tiêu sẽ là “học để sống, để phát triển”.
Theo đó, thay vì chỉ cung cấp kỹ năng cơ bản, XMC sẽ được triển khai theo hướng xóa mù chữ chức năng. Người học không chỉ nắm mặt chữ mà còn được tiếp cận kiến thức thiết thực để vận dụng ngay trong cuộc sống hằng ngày. Bộ GD&ĐT định hướng xây dựng tài liệu theo mô-đun, lồng ghép các nội dung về pháp luật cơ bản, quản lý tài chính gia đình, kỹ thuật sản xuất nông nghiệp, vệ sinh môi trường, chăm sóc sức khỏe. Nhờ đó, lớp học xóa mù chữ trở thành “lớp học cuộc sống”, giúp người học ứng dụng tri thức để nâng cao chất lượng sống, cải thiện sinh kế, bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
Cách tiếp cận mới này được kỳ vọng sẽ giải quyết hạn chế tồn tại nhiều năm qua, đó là tình trạng tái mù chữ. Khi người học có cơ hội vận dụng ngay kiến thức vào thực tế, việc duy trì kỹ năng đọc, viết không còn gánh nặng, mà trở thành nhu cầu gắn liền với sinh hoạt hằng ngày. Đồng thời, XMC chức năng còn tạo bước đệm để thúc đẩy phổ cập giáo dục bền vững, mở rộng học tập suốt đời trong cộng đồng.
Để hiện thực hóa, việc chuẩn hóa học liệu, tập huấn giáo viên, thử nghiệm mô hình dạy học linh hoạt được xác định là điều kiện tiên quyết. Đây cũng là sự thay đổi quan trọng để đưa công tác XMC tiệm cận với xu thế giáo dục người lớn trên thế giới, nơi dạy chữ đi đôi với dạy kỹ năng sống và năng lực thích ứng xã hội.
Đổi mới phương thức tổ chức và chính sách
Cùng với đổi mới nội dung, giai đoạn 2026–2030 còn đặt trọng tâm vào phương thức tổ chức lớp học. Đó là, đề xuất mở rộng các mô hình học tập linh hoạt: lớp buổi tối, lớp cuối tuần, lớp tại gia, lớp học lưu động. Đồng thời, tận dụng sự phối hợp của Bộ đội Biên phòng, đoàn thể xã hội để đưa lớp học đến gần người dân hơn. Đặc biệt, ứng dụng công nghệ thông tin ở mức đơn giản như bài giảng audio qua điện thoại cũng được khuyến nghị nhằm hỗ trợ những nhóm khó tiếp cận lớp học trực tiếp.
Bên cạnh đó, đội ngũ giáo viên tiếp tục là nhân tố quyết định thành công. Báo cáo chỉ rõ, cần ban hành chính sách hỗ trợ đặc thù cho cán bộ, giáo viên làm công tác XMC, bao gồm phụ cấp trách nhiệm, hỗ trợ chi phí đi lại, cung cấp tài liệu giảng dạy và chế độ làm thêm giờ. Việc bổ sung các chính sách này không chỉ khắc phục tình trạng thiếu hụt nhân lực mà còn tạo động lực bền vững cho những người trực tiếp bám lớp vùng khó.
Một điểm nhấn mang tính thời sự là từ 1.1.2026, theo Luật Nhà giáo 2025, giáo viên tham gia công tác XMC, PCGD, dạy tại điểm trường, biệt phái, tăng cường, dạy liên trường sẽ được hưởng phụ cấp lưu động.
Ngoài ra, đội ngũ làm việc ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và khu vực đặc biệt khó khăn còn được hưởng hỗ trợ về nhà công vụ hoặc tiền thuê nhà, hỗ trợ tàu xe và phụ cấp theo đối tượng. Luật cũng trao quyền cho địa phương chủ động xây dựng thêm chính sách phù hợp với thực tiễn. Đây là bước thể chế hóa quan trọng, biến định hướng trong báo cáo thành chính sách pháp lý cụ thể, mang tính ràng buộc cao.
Để nâng cao hiệu quả, việc bồi dưỡng năng lực sư phạm dạy người lớn cũng được đặt ra. Giáo viên cần được tập huấn phương pháp giáo dục người trưởng thành, kỹ năng tổ chức lớp học đa trình độ, giao tiếp đa ngữ và đa văn hóa. Báo cáo nhấn mạnh, chỉ khi người thầy được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng, họ mới có thể biến lớp học xóa mù chữ thành lớp học thực sự hấp dẫn và hữu ích đối với người dân.
Như vậy, đổi mới nội dung xóa mù chữ giai đoạn 2026–2030 không chỉ là thay đổi tài liệu giảng dạy, mà còn là sự đổi mới toàn diện về mục tiêu, phương pháp, mô hình tổ chức và chính sách nhân lực. Khi nội dung gắn liền thực tiễn, phương thức học linh hoạt, chính sách hỗ trợ đầy đủ và đội ngũ giáo viên được tiếp thêm động lực, công tác XMC sẽ không chỉ dừng ở việc “biết chữ” mà thật sự trở thành “chìa khóa” mở ra cuộc sống mới cho hàng triệu người dân.
