Dấu hiệu đột quỵ ở trẻ: Nhận biết muộn, nguy cơ khôn lường

Biểu hiện thường mờ nhạt nhưng tiến triển nhanh, tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng, khiến việc chẩn đoán sớm rất khó. Tình trạng này cảnh báo sự chủ quan trong nhận biết triệu chứng và nhấn mạnh tầm quan trọng của kiến thức, kỹ năng xử trí của phụ huynh và nhân viên y tế.

Số ca đột quỵ ở trẻ nhỏ ngày càng tăng

Thời gian qua, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 liên tiếp tiếp nhận các ca đột quỵ ở trẻ nhỏ và vị thành niên, trong đó có bệnh nhi chỉ mới 8 tuổi. Căn bệnh vốn được coi là “của người lớn” nay xuất hiện ngày càng nhiều ở người trẻ, với biểu hiện không rõ ràng nhưng diễn biến đột ngột và đặc biệt nguy hiểm.

Một trường hợp điển hình là bé Đ.K. (sinh năm 2017, Hà Nội). Trong giờ học, trẻ bất ngờ gục xuống bàn, yếu nửa người trái - dấu hiệu của cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua. Nhờ thầy cô và bạn bè phát hiện kịp thời, gia đình lập tức đưa trẻ đến viện.

Kết quả chụp CTA cho thấy Đ.K. bị nhồi máu não do bóc tách động mạch não giữa bên phải, một tình trạng hiếm gặp ở trẻ. Bé được can thiệp cấp cứu, nong bóng và đặt stent tái thông mạch, và nhờ được đưa đến viện sớm, Đ.K. hồi phục gần như hoàn toàn, không để lại di chứng thần kinh.

Trường hợp khác là em T.Q. (sinh năm 2011, Ninh Bình). Trước khi nhập viện 10 ngày, Q. xuất hiện đau đầu dữ dội và từng ngất xỉu tại trạm y tế xã, sau đó cơn đau giảm nhưng lại tái phát. Ban đầu gia đình nghĩ đây chỉ là bệnh cảm thông thường, nhưng sau khi đưa trẻ đến viện, chụp CTA phát hiện Q. bị chảy máu não nhỏ do vỡ dị dạng thông động - tĩnh mạch vùng thái dương phải.

Các bác sĩ Viện Thần kinh đã can thiệp nút dị dạng và túi giả phình, giúp bệnh nhi hồi phục hoàn toàn. Mẹ của Q. chia sẻ: “Tôi không nghĩ cháu bị chảy máu não vì trước đó hoàn toàn khỏe mạnh. Nếu biết nghiêm trọng như vậy, tôi đã đưa cháu đi khám sớm hơn. Mong các phụ huynh đừng chủ quan khi con đau đầu hay có biểu hiện lạ”.

Thực tế, các trường hợp trẻ bị đột quỵ không phải là hiếm. Vào tháng 3 vừa qua, Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn (Hà Nội) đã can thiệp và cấp cứu thành công một bệnh nhi 12 tuổi bị đột quỵ não.

Bé nhập viện trong tình trạng ngất xỉu, lơ mơ, dù trước đó hoàn toàn khỏe mạnh và không có dấu hiệu bất thường. Theo gia đình, trẻ đang chơi thì đột ngột đau đầu, ban đầu được nghĩ là cảm thông thường nên đưa đến bệnh viện tuyến huyện. Tuy nhiên, tại đây, các bác sĩ nghi ngờ trẻ bị đột quỵ và chuyển thẳng đến Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn.

Tại bệnh viện, bé được chụp cắt lớp vi tính kết hợp thuốc cản quang và được chẩn đoán có khối máu tụ lớn tại nhô mu thủy chẩm, lan rộng trong hệ thống não thất hai bên, do vỡ khối dị dạng mạch máu.

Ngay lập tức, các bác sĩ tiến hành can thiệp mạch, và chỉ sau 2 giờ đồng hồ, ca phẫu thuật thành công, khối dị dạng được nút thắt hoàn toàn, sức khỏe bệnh nhi ổn định. Điều đáng lưu ý, thời điểm này, Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn liên tục tiếp nhận nhiều ca trẻ bị đột quỵ với biến chứng nặng, cho thấy đây đang là một vấn đề đáng báo động.

Các chuyên gia cảnh báo, đột quỵ ở trẻ nhỏ thường khó nhận biết, biểu hiện có thể là yếu nửa người, méo miệng, mất thăng bằng, nhức đầu dữ dội hoặc thay đổi ý thức. Việc phát hiện và can thiệp kịp thời là yếu tố sống còn, giúp giảm nguy cơ di chứng thần kinh và tử vong. Phụ huynh cần chủ động theo dõi các dấu hiệu bất thường và đưa trẻ đến cơ sở y tế chuyên khoa ngay khi nghi ngờ.

Những dấu hiệu cơ bản dễ bị bỏ qua

Theo các bác sĩ, can thiệp đột quỵ ở trẻ nhỏ khó khăn hơn rất nhiều so với người lớn. Hệ mạch của trẻ còn non nớt, dễ tổn thương, nên thao tác đưa dụng cụ vào lòng mạch đòi hỏi độ chính xác tuyệt đối.

TS.BS Nguyễn Văn Tuyến - Viện trưởng Viện Thần kinh kiêm Chủ nhiệm Khoa Đột quỵ não, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, cho biết: Dù đột quỵ ở trẻ em vẫn được xem là hiếm gặp, nhưng trong những năm gần đây, tỷ lệ người bệnh trẻ tuổi, dưới 45, bị đột quỵ đang tăng lên. Trong năm nay, Khoa Đột quỵ não tiếp nhận khoảng 10 - 15% bệnh nhân trẻ, chủ yếu do nhồi máu não và chảy máu não.

Với nhóm trẻ, cơ chế nhồi máu não khác biệt hoàn toàn so với người lớn. Nguyên nhân ít liên quan đến xơ vữa mạch mà thường xuất phát từ bóc tách động mạch, chiếm khoảng 30 - 50%, diễn tiến rất nguy hiểm. Bóc tách mạch có thể xảy ra khi trẻ vui chơi, chạy nhảy, va chạm hoặc xoay cổ mạnh, gây tổn thương lớp nội mạc, hoặc do viêm mạch, di truyền hay các bệnh lý mạch máu bẩm sinh.

Chuyên gia nhấn mạnh: Đột quỵ ở mọi độ tuổi đều là cuộc chạy đua với thời gian. Mỗi phút, mỗi giây trôi qua là hàng tỷ tế bào thần kinh bị tổn thương không thể phục hồi. Các khuyến cáo quốc tế cho biết, thuốc tiêu sợi huyết hiệu quả trong 3 - 4,5 giờ đầu, trong khi can thiệp lấy huyết khối cơ học thường được thực hiện trong 6 giờ.

Tuy nhiên, TS.BS Nguyễn Văn Tuyến cảnh báo: Người nhà không nên chờ đợi hay căn cứ quá cứng nhắc vào “khung giờ vàng” để trì hoãn việc đưa trẻ đến viện. Càng đến trễ, khả năng cứu sống và phục hồi càng giảm.

Điều đáng lo ngại là đột quỵ ở trẻ thường bị bỏ sót, bởi triệu chứng không điển hình và trẻ khó mô tả cảm giác. Những dấu hiệu như đau đầu dữ dội, yếu tay chân, nhìn mờ, nói khó, co giật hoặc gục xuống đột ngột dù nhẹ cũng cần được theo dõi sát. Nhiều phụ huynh lầm tưởng con mệt, chóng mặt do học tập hay cảm cúm, dẫn đến bỏ lỡ “thời gian vàng” cứu chữa.

TS.BS Nguyễn Trọng Tuyển - Phó Viện trưởng Viện Thần kinh, Chủ nhiệm Khoa Can thiệp mạch thần kinh, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, cho biết: “Nguyên nhân đột quỵ ở trẻ thường do bóc tách động mạch não hoặc chấn thương vùng đầu khi trẻ gặp tai nạn giao thông, trong thể thao hoặc sinh hoạt hàng ngày.

Can thiệp đột quỵ ở trẻ khó hơn rất nhiều so với người lớn. Hệ mạch của trẻ nhỏ, dễ tổn thương, nên thao tác đưa dụng cụ vào lòng mạch đòi hỏi độ chính xác tuyệt đối”.

Bác sĩ nhấn mạnh, nếu trẻ xuất hiện các triệu chứng: Đau đầu chóng mặt đột ngột, dữ dội, mờ mắt, méo mặt một bên, nói khó, yếu tay chân, co giật, phụ huynh cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế có khả năng chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Đây chính là thời gian vàng, quyết định khả năng cứu sống và hạn chế di chứng sau đột quỵ.

Theo BS Phạm Văn Cường - Khoa Can thiệp mạch thần kinh, Viện Thần kinh, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, hiện chưa có phương pháp phòng ngừa tuyệt đối đột quỵ ở trẻ em vì nguyên nhân thường không rõ ràng. Tuy nhiên, phát hiện sớm chính là chìa khóa giúp giảm thiểu tổn thương và bảo vệ tính mạng.

Đột quỵ có thể xảy ra ở bất cứ độ tuổi nào, nên sự cảnh giác của gia đình, thầy cô và cộng đồng quyết định hiệu quả chẩn đoán và điều trị. BS Cường nhấn mạnh: “Gia đình không nên để sự chủ quan lấy mất cơ hội của trẻ”.

Đột quỵ là nguyên nhân tử vong thứ ba sau bệnh tim mạch và ung thư. Theo công bố của Hội Đột quỵ Hoa Kỳ, cứ 10 bệnh nhân bị đột quỵ chỉ có 3 người có thể quay lại công việc trước đó. Tại Việt Nam, mỗi năm có trên 200.000 trường hợp đột quỵ, trong đó tỷ lệ trẻ hóa ngày càng tăng, để lại di chứng nặng nề như liệt, rối loạn nhận thức, giao tiếp, sinh hoạt…

Đáng lưu ý, khoảng 20% trường hợp tử vong do phát hiện trễ, điều trị muộn hoặc xử lý không đúng quy trình. Khác với người lớn, đa phần đột quỵ ở trẻ em có nguyên nhân bẩm sinh, vì vậy, việc phòng ngừa hoàn toàn là rất khó.

Các nghiên cứu cho thấy, chẩn đoán muộn ảnh hưởng tiêu cực đến tiên lượng bệnh ở trẻ em. Một số trẻ bị đột quỵ do thiếu máu cục bộ vẫn sống sót, nhưng có nguy cơ tái phát, đặc biệt nếu có vấn đề về tim mạch hoặc rối loạn đông máu.

Nhiều trẻ có thể hồi phục hoàn toàn nếu được cấp cứu kịp thời, tuy nhiên kết quả còn phụ thuộc vào vùng não bị tổn thương. Một số trẻ có thể gặp thay đổi vĩnh viễn về khả năng nói, tư duy, yếu nửa người hoặc thị lực. Ngoài ra, trẻ em từng bị đột quỵ còn có nguy cơ cao mắc chứng động kinh.

Nhận biết sớm và đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi xuất hiện triệu chứng bất thường là cách hiệu quả nhất để giảm nguy cơ tử vong và di chứng lâu dài.