Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà giáo dục vĩ đại nhất trong thời hiện đại

Những tư tưởng về giáo dục trường tồn với thời gian

Tại Hội thảo khoa học “Bác Hồ với giáo dục, giáo dục với Bác Hồ”, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn chia sẻ, ngay sau ngày tuyên bố độc lập, dù không có lời nào nói rằng, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, nhưng thực sự Người đã có những tư tưởng, chính sách và những chỉ đạo còn hơn thế nữa với sự nghiệp giáo dục, đào tạo.

Khẳng định vai trò to lớn của giáo dục trong rèn luyện nhân cách, phát triển con người, Bộ trưởng nhìn nhận, Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện tư tưởng quan trọng về nhân tính, thể hiện cái nhìn nhân bản về con người: “Hiền dữ đâu phải là tính sẵn. Phần nhiều do giáo dục mà nên”.

Người cũng khẳng định, bao quát về những mục tiêu vừa cốt lõi, vừa phổ quát của giáo dục là: “nâng cao dân trí”, “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại”, “Học để sửa chữa tư tưởng”, “Học để tu dưỡng đạo đức cách mạng”, “Học để tin tưởng”, “Học để hành”.

Những tư tưởng quan trọng về giáo dục này mang tính vượt trước và trường tồn với thời gian. Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm, giáo dục không chỉ trang bị kiến thức, mà cần chú trọng rèn luyện đạo đức, nhân cách, tình cảm, lối sống nhằm tạo ra những con người vừa có tài, có đức; trong đó đức là nền tảng. Giáo dục nhằm phát triển con người một cách toàn diện gồm cả đức, trí, thể, mỹ, hội đủ các phẩm chất nhân, lễ, nghĩa, trí, tín, dũng, liêm, chính…

Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh phương châm giáo dục: “Lý luận đi đôi với thực hành”, “Học đi đôi với hành”, “Học để hành ngày càng tốt hơn”, “Giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Giáo dục tư tưởng bao trùm “một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em”.

Bộ trưởng nhìn nhận, đó đều là những tư tưởng lớn về phát triển toàn diện con người, đặt nền móng để chúng ta xây dựng nền giáo dục hiện đại, dân chủ, sáng tạo, tiến bộ, lấy con người làm chủ thể, trung tâm và mục đích.

Tư tưởng giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa kế thừa chắt lọc từ tinh hoa truyền thống văn hóa giáo dục của dân tộc, vừa thâu thái những tư tưởng giáo dục tiên tiến của nhân loại.

Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh vai trò của tự học, học tập thường xuyên, học tập suốt đời, học mọi nơi, mọi lúc, học của mọi người… là phương cách để phát triển con người, để con người luôn thích ứng, đáp ứng các yêu cầu của công việc và yêu cầu của thời đại.

Khát vọng của dân tộc được bắt đầu bằng giáo dục

Tại Hội thảo khoa học “Bác Hồ với giáo dục, giáo dục với Bác Hồ”, Bộ trưởng nhận thấy, từ khóa được đề cập nhiều nhất là tự học và học tập suốt đời. Tuy nhiên, Bộ trưởng cho rằng, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về vấn đề tự học không chỉ nhấn mạnh trang bị kiến thức, kỹ năng, học nhiều ngoại ngữ, tiếp cận trí thức vô tận đang diễn ra… mà là phương diện tự học, là phát triển con người và nhân cách.

Phương diện tự học này phải xem ở ý nghĩa tự giáo, nghĩa là tự phát triển bản thân, tự tu, tự dưỡng, tự điều tiết, tự sỉ, tự nhục, biết hổ thẹn và phải liêm chính, để con người phải thay đổi, đáp ứng yêu cầu của cách mạng thời đại, đó là tự phát triển con người của chính mình.

“Tự học đó mới là chiều sâu và đặc sắc trong cái tự học và học tập liên tục, học tập suốt đời” – Bộ trưởng nhấn mạnh và cho rằng, việc hoàn thiện nhân cách con người cũng không giới hạn. Điều đó thể hiện sâu sắc trong tư tưởng giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người nhấn mạnh phát triển con người, để con người luôn thích ứng, đáp ứng yêu cầu phát triển của công việc và thời đại.

Người nói “về việc học lấy tự học là cốt”, “phải nâng cao và hướng dẫn việc tự học”, “học hỏi là một việc phải tiếp tục học suốt đời”. Về vai trò của giáo dục đối với sự phát triển của đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”.

Người dành sự quan tâm đặc biệt cho giáo dục: Chúng ta phải làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập.

Theo Bộ trưởng, chúng ta cần bàn nhiều hơn đến những nội dung giáo dục mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra. Trong đó lấy con người là trung tâm, đặt dân tộc lên trên hết và đặt trong tầm nhìn trăm năm và tầm nhìn nhân loại. Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ nhấn mạnh dân trí, mà còn là vấn đề dân khí, tinh thần của dân tộc.

Bộ trưởng nhắc lại bối cảnh của thời đại trước năm 1945, cụ Phan Bội Châu đã kêu gọi, cần phải chấn hưng dân trí, nâng cao dân trí, bồi dưỡng dân khí và phải như vậy mới tạo ra được nước Việt Nam mới.

Như vậy, không chỉ có vấn đề hiểu biết về dân trí, mà đặc biệt quan trọng là khí thế của dân tộc. Nên trong nội dung giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt nhấn mạnh phương diện khích lệ ý chí cho từng con người và khích lệ ý chí cho cả dân tộc.

Trong thư gửi cho học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, thư gửi cho giáo viên, học sinh, cán bộ thanh niên và nhi đồng năm 1955 và một số bức thư khác, Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra những tuyên ngôn về giáo dục, trao truyền, phó thác sứ mệnh cho người học, khơi dậy những cảm hứng to lớn và ý chí nghị lực cho những người trẻ tuổi Việt Nam, để lớp lớp các thế hệ người Việt Nam vùng lên giải phóng đất nước và vững bước chung tay xây dựng non sông.

Khát vọng của một dân tộc chỉ có thể được bắt đầu bằng giáo dục, thông qua giáo dục. Sự phát triển của một dân tộc bắt đầu bằng sự phát triển của mỗi thành viên của dân tộc đó và đương nhiên các thành viên phải biết học và biết rèn luyện suốt đời.

Ngành Giáo dục thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta luôn dành sự quan tâm sâu sắc và đánh giá vai trò của giáo dục, vì vậy ngành Giáo dục đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Đó cũng chính là thể hiện sinh động sự kế thừa và phát huy tư tưởng giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Các cấp ủy, chính quyền và toàn ngành Giáo dục thấm nhuần tư tưởng, phương châm, đường lối giáo dục của Người, từng bước cụ thể hóa đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào nội dung, chương trình giảng dạy, thi, kiểm tra, đánh giá, giáo dục chính trị, lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, giáo dục thể chất cho học sinh, sinh viên; công tác phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục học sinh, sinh viên.

Việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh không những đã thấm sâu vào từng hoạt động chuyên môn, bài giảng, chương trình rèn luyện kỹ năng, nhân cách học đường, mà còn thể hiện trên cả tư duy chiến lược, định hướng chiến lược của toàn ngành giáo dục.

Giáo dục nước nhà góp phần nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài, đào tạo nguồn nhân lực ngày càng có chất lượng cao hơn cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển đất nước. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đã kế thừa tư tưởng của Người, không ngừng tiến bộ và lực lượng ngày càng hùng hậu.

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là người anh hùng dân tộc, nhà chính trị, nhà văn hóa lớn, mà với tất cả ý nghĩa đầy đủ và tiêu biểu nhất, Người là nhà giáo dục vĩ đại nhất trong thời hiện đại. Phương diện đầu tiên của nhà giáo dục vĩ đại đó chính là truyền cảm hứng và khích lệ chí hướng cho cả dân tộc và cho mỗi người.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thể hiện tinh thần “thân giáo”, tức lấy bản thân mình làm tấm gương để cảm hóa, giáo dục, tập hợp và thuyết phục những người đồng chí, học trò và người dân.

Sự mẫu mực trong nhân cách cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, trong tình cảm bao la bát ngát rộng lớn và sâu nặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lan tỏa sâu lắng, góp phần tạo ra những giá trị cho dân tộc, thời đại, cho chính Đảng Cộng sản Việt Nam và con người Việt Nam.

Người để lại dấu ấn vĩnh viễn trong các giá trị văn hóa, giá trị đạo đức và nhân cách con người Việt Nam hiện tại và mai sau. Vì nói đến văn hóa là nói đến hệ giá trị… sự truyền thừa của giá trị cũng không đâu khác chính là giáo dục, trong sự truyền thừa giá trị, phát triển con người sẽ vĩnh viễn mang dấu ấn của Người.

Trong bối cảnh mới, để đưa đất nước vươn mình tiến vào kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh, sánh vai với các cường quốc năm châu, Đảng và Nhà nước xác định giáo dục - đào tạo cùng với khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu, đã và đang có nhiều chính sách quan trọng, đột phá để giáo dục tiếp tục phát triển, đạt được nhiều kết quả to lớn hơn nữa, tạo điều kiện và tiền để để phát triển con người trước yêu cầu thời đại mới; đồng thời cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho phát triển kinh tế xã hội.

Trước yêu cầu và nhiệm vụ mới, ngành Giáo dục và đào tạo sẽ tiếp tục thấm nhuần sâu sắc và vận dụng hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục; tư tưởng, triết lý, tinh thần giáo dục, tinh thần học tập và tự học, học tập suốt đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Những nhiệm vụ trọng tâm

Nhìn nhận những vấn đề đặt ra đối với ngành Giáo dục trong thời gian tới, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh, cần triển khai hiệu quả một số nhiệm vụ:

Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu, làm sáng rõ thêm di sản của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục. Với di sản càng lớn, càng sâu sắc thì mỗi ngày chúng ta lại nhìn thêm những ánh lấp lánh từ chính di sản ấy.

Ngành Giáo dục cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong toàn ngành, nhất là trong đội ngũ cán bộ, nhà giáo, học sinh, sinh viên. Với học sinh nói chung, nhất là học sinh phổ thông, cần tiếp tục đẩy mạnh việc học tập 5 điều Bác Hồ dạy một cách thường xuyên và hiệu quả.

Thứ hai, làm theo, thực hiện và phát huy tư tưởng giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc xây dựng xã hội học tập và việc học tập suốt đời, thúc đẩy tinh thần tự học như phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm “học tập suốt đời để dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh vì lợi ích chung để trở thành người có ích cho xã hội”.

Tổng Bí thư cũng chỉ đạo trong bài viết "Học tập suốt đời": "Chúng ta đang sống trong thời đại mà tri thức, kiến thức, hiểu biết sẽ giúp con người phát huy cao độ tiềm năng để tận dụng tốt các cơ hội, ứng phó hiệu quả với những thách thức để phát triển bền vững; cũng là thời đại mà khối lượng kiến thức của nhân loại tăng lên hằng ngày theo cấp số nhân".

Để thực hiện được tư tưởng của Người và chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, ngành Giáo dục sẽ tăng cường giáo dục rèn luyện năng lực tự học, kỹ năng học tập không ngừng, học tập số, ứng dụng số, nâng cao năng lực số, năng lực đổi mới sáng tạo cho người học, tạo ra lớp người mới biết ứng phó và thích ứng với các thách thức của thời đại.

Thứ ba, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, nhất là giáo dục đạo đức, lối sống, lý tưởng cách mạng, xây dựng thế hệ công dân mới phát triển toàn diện cả đức - trí - thể - mỹ.

Tiếp tục học tập theo tinh thần của Chủ tịch Hồ Chí Minh, không ngừng bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và khát vọng dân tộc, nâng cao dân trí và dân khí. Cần phát huy phương pháp giáo dục đạo đức, phương pháp rèn luyện nhân cách người học của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Đặc biệt là phương pháp giáo dục tự tu dưỡng, tự rèn luyện, tự soi, tự sửa, tự điều tiết, tự kỷ luật, tự hoàn thiện. Đó là tinh thần cần kiệm liêm chính chí công vô tư. Những thách thức của dân tộc trong kỷ nguyên mới là vô cùng to lớn, cả trí tuệ và phẩm chất con người Việt Nam đều cần phải nâng cao hơn nữa mới có thể gánh vác được trọng trách thời đại.

Thứ tư, tiếp tục chăm lo, phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, xem đây là nhân tố quyết định sự thành công của công cuộc đổi mới. Xây dựng đội ngũ nhà giáo cần mẫu mực, theo tinh thần “mỗi thầy cô giáo là tấm gương sáng cho học sinh noi theo”, với tinh thần và phẩm chất dấn thân và hy sinh, dù khó khăn tới đâu cũng phải ra sức thi đua dạy tốt, học tốt.

Các nhà giáo phải trở thành tấm gương không ngừng tự học, tự đổi mới, tự nâng cao năng lực, kỹ năng, đổi mới phương pháp dạy và học. Trước mắt, là thực hiện đầy đủ hiệu quả các Nghị quyết của Trung ương về giáo dục - đào tạo và khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.