Từ bài học đến kỹ năng sống
Tai nạn thương tích ở lứa tuổi học sinh từ đuối nước, điện giật, ngộ độc khí đến cháy nổ vẫn là nỗi lo của xã hội, đặc biệt tại khu vực nông thôn. Trong bối cảnh đó, sáng kiến “Tích hợp giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho học sinh trong môn Khoa học tự nhiên – phân môn Vật lí THCS” của thầy Lê Hữu Việt (Trường THCS Vĩnh Tường, tỉnh Phú Thọ) mang đến hướng tiếp cận mới, biến kiến thức Vật lí thành công cụ giúp học sinh hiểu biết và ứng xử an toàn trong cuộc sống.
Theo thầy Lê Hữu Việt, Vật lí vốn là môn học gần gũi, có nhiều cơ hội gắn với thực tiễn. Nếu giáo viên chỉ dừng ở việc truyền đạt công thức, con số, thì học sinh khó hình dung được ý nghĩa của kiến thức trong đời sống. Từ suy nghĩ đó, thầy Việt xây dựng kế hoạch giảng dạy tích hợp, xác định rõ “địa chỉ” có thể lồng ghép kỹ năng sống trong từng bài học. Khi dạy bài Tốc độ, học sinh được tìm hiểu mối liên hệ giữa quán tính, khoảng cách an toàn và các biển báo giao thông. Bài Lực ma sát lại trở thành cơ hội để học sinh phân tích vì sao dễ trượt ngã trên sàn ướt, cách tăng ma sát khi di chuyển, hay lý giải tại sao lốp xe mòn dễ gây tai nạn.
Từ những nội dung như Áp suất chất lỏng, Áp suất chất khí, Lực đẩy Ác-si-mét, thầy Việt mở rộng vấn đề bằng việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu nguyên nhân đuối nước, ngạt khí, nổ lốp xe, cháy nổ bình gas… Qua đó, các em nhận ra rằng mỗi công thức Vật lí đều ẩn chứa thông điệp về sự an toàn và khoa học trong hành vi. Trong bài Truyền năng lượng nhiệt, học sinh được học cách thoát hiểm khi xảy ra hỏa hoạn như: Di chuyển khom người, dùng khăn ướt che miệng để tránh khói độc, không mở cửa khi nhiệt độ cao, và biết rằng khí nóng luôn bay lên trên do đối lưu.
Một điểm nhấn sáng tạo của sáng kiến là dự án “Chế tạo phao bơi” được triển khai trong bài Lực đẩy Ác-si-mét. Học sinh làm việc nhóm, sử dụng vật liệu tái chế như can nhựa, săm xe, ống tre để tạo phao thử nghiệm. Các em vừa củng cố kiến thức về sự nổi, chìm, vừa nhận thức sâu sắc về nguy cơ đuối nước và tầm quan trọng của việc biết bơi, biết tự cứu. Nhiều sản phẩm đạt tính ứng dụng cao, được trưng bày và giới thiệu tại lớp. Hoạt động này giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo, hợp tác, thuyết trình, đồng thời gắn việc học với hành động bảo vệ bản thân.
Không chỉ dừng ở kiến thức, mỗi bài học dưới sự hướng dẫn của thầy Việt đều trở thành bài học nhân sinh. Học sinh biết rằng, hiểu biết khoa học không chỉ để làm bài kiểm tra tốt hơn, mà còn để “biết sống an toàn”, tránh được nguy hiểm, giúp đỡ người khác và chia sẻ hiểu biết cho cộng đồng.
Lan tỏa giá trị nhân văn trong từng tiết học
Sau khi triển khai sáng kiến, kết quả học tập và thái độ học sinh thay đổi rõ rệt. 100% học sinh của thầy đạt từ trung bình trở lên, trong đó 90% khá giỏi. Các tiết học trở nên sôi nổi, giàu tương tác. Học sinh tích cực nêu ý kiến, đặt câu hỏi, tự tin thuyết trình. Không ít em vốn thụ động trước đây đã tìm thấy hứng thú học tập qua việc lý giải các hiện tượng gần gũi như “vì sao nổ bình xịt khi để gần lửa” hay “tại sao phải đội mũ bảo hiểm”.
Quan trọng hơn, những kỹ năng học sinh tiếp thu không chỉ tồn tại trong lớp học. Các em mang kiến thức ấy về nhà, tuyên truyền cho người thân cách phòng tránh cháy nổ, tai nạn giao thông, tai nạn sông nước. Nhiều phụ huynh chia sẻ rằng con mình trưởng thành hơn, có ý thức cảnh báo nguy cơ trong sinh hoạt hàng ngày. “Nhờ có những tiết học sinh động, học trò hiểu ra rằng an toàn là trách nhiệm, là sự chủ động của mỗi người chứ không phải điều may rủi”, thầy Việt chia sẻ.
Không chỉ học sinh phổ thông được hưởng lợi, kết quả bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi Vật lí của thầy Việt cũng rất ấn tượng. Năm học 2024–2025, đội tuyển Vĩnh Tường do thầy phụ trách có 19/20 học sinh đoạt giải cấp tỉnh, gồm 1 giải Nhất, 6 giải Nhì, 5 giải Ba và 7 giải Khuyến khích. Nhiều em vận dụng chính những nội dung tích hợp trong sáng kiến để giải thích hiện tượng thực tế trong bài thi. Thành công ấy cho thấy việc kết hợp dạy học khoa học với giáo dục kỹ năng sống không làm giảm chất lượng chuyên môn, mà ngược lại, giúp học sinh nắm vững kiến thức một cách logic, tự nhiên hơn.
Nhờ hiệu quả thực tiễn, sáng kiến của thầy Lê Hữu Việt đã được nhân rộng tại 18 trường THCS trong và ngoài huyện Vĩnh Tường. Các giáo viên đánh giá đây là mô hình có giá trị bền vững, phù hợp với định hướng của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 về phát triển năng lực, phẩm chất người học, hướng tới xây dựng trường học hạnh phúc.
Sáng kiến cũng thể hiện tư duy đổi mới của người giáo viên thời hội nhập, đó là không ngừng tìm cách để mỗi bài học trở thành “bài học cuộc sống”. Khi Vật lí không còn là những con số khô cứng, mà là công cụ giúp con người hiểu thế giới và bảo vệ chính mình, thì vai trò của người thầy càng được tôn vinh.
“Giáo dục kỹ năng sống không phải thêm việc, mà là cách để bài học trở nên có ý nghĩa. Khi học sinh biết sợ nguy hiểm đúng cách, biết phòng tránh rủi ro, nghĩa là ta đã gieo vào các em hạt mầm của nhân ái và trách nhiệm”, thầy Lê Hữu Việt nói.
