Ngựa ở đây sống rất sung sướng: Ốm đau có cả đội ngũ bác sĩ chăm sóc, xấu có người trang điểm, hằng ngày được uống thuốc bổ hảo hạng, được ăn những ngọn cỏ non xanh nhất.
Trung tâm đã tập trung lai tạo ngựa Việt Nam với các giống ngoại Khabardin, Carbadin để cho ra đời con lai có nhiều máu ngoại có khối lượng, tầm vóc, có sức thồ, kéo cao hơn 30 - 50% so với ngựa nội, phục vụ cho dân sinh và quốc phòng ở vùng sâu, vùng xa. Tiếp đến là các công thức lai với ngựa Westfale, ngựa Oldenbger nhằm phục vụ thể thao và du lịch.
 |
| Thụ tinh cho ngựa |
Tinh ngựa đắt hơn… vàng
Việt Nam có khoảng 124.000 con ngựa, được phân bố tập trung ở các tỉnh vùng Đông Bắc và Tây Bắc. Hiện nay, nhu cầu sử dụng ngựa để cưỡi đua, cưỡi đi bộ, cưỡi chụp ảnh và kéo xe tham quan các danh lam thắng cảnh đang lên.
Việc nhập những chú ngựa đua, ngựa khỏe, ngựa có thành tích cao trên thế giới về Việt Nam là điều cần thiết để cải thiện nòi giống cho ngựa trong nước. Bởi giống ngựa Việt Nam tầm vóc nhỏ, sức sản xuất thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu của loại hình hoạt động thể thao du lịch.
Ông Nguyễn Hữu Trà - Phó Giám đốc Trung tâm, người có thâm niên hơn 30 năm gắn bó với những chú ngựa - cho biết: Đua ngựa là một môn thể thao quý tộc nên giá của những con ngựa đua rất đắt. Có những con ngựa đua giá tới hàng triệu USD. Việc nhập khẩu ngựa đua thuần chủng, thành tích cao dạng "nguyên đai nguyên kiện" về Việt Nam là điều rất khó. Cho nên giải pháp tốt nhất là nhập những cọng tinh đông lạnh để mang về “tự chế biến”.
Nửa cuối thế kỉ XX, châu Âu và châu Mỹ đã rất thành công trong việc lai tạo giống ngựa bằng thụ tinh nhân tạo. Ban đầu, người ta làm thụ tinh nhân tạo bằng tinh tươi, sau đó kĩ thuật này được thành công bằng tinh đông lạnh cọng rạ.
Ngày nay, kĩ thuật làm tinh đông lạnh đã hoàn chỉnh. Hầu hết các loài động vật, ở ngựa, đặc biệt là các giống ngựa tốt, ngựa đua người ta đều làm tinh đông lạnh dạng cọng rạ. Tinh đông lạnh dạng cọng rạ có thể bảo quản hàng trăm năm mà chất lượng không giảm sút.
Nhưng việc mua tinh ngựa cũng không phải là chuyện đơn giản. Bởi phải chọn loại ngựa nào có giá tiền mình chấp nhận được, phải hợp với điều kiện khí hậu Việt Nam, lại vừa phải “tương thích” với các “chị em ngựa cái” mà Việt Nam đang sẵn có.
Nhóm ngựa đạt thành tích cao được niêm yết công khai trên website của Hiệp hội Đua ngựa Quốc tế. Tinh ngựa cũng được chào bán công khai, với giá được chào dao động từ khoảng 5.000 - 10.000 USD/cọng tinh. Tuy nhiên với những cọng tinh quý hiếm, nhà sản xuất yêu cầu phải đặt tiền trước và lấy hàng vào một khoảng thời gian nhất định.
Trong khi đó, ngân sách dành cho mua giống ngựa hạn chế, đây lại là thứ hàng hóa đặc biệt nên cần nhiều cơ quan chức năng thẩm định giá. Nhiều đơn vị nhập khẩu chào hàng rồi bỏ của chạy lấy người vì hàng quá hiếm, tính mạo hiểm cao. Chuyện mua vài cọng tinh ngựa kéo dài đến 2 - 3 năm là chuyện bình thường.
Tinh ngựa chuyển về nước thường được chuyển qua đường hàng không. Các cọng tinh được đựng trong bình nitơ lỏng và đảm bảo nhiệt độ âm 196 độ C. Khi về đến Việt Nam, các bình đựng tinh ngựa cũng phải nằm trong chế độ bảo quản hết sức nghiêm ngặt: có phòng riêng để bảo quản, cắt cử cán bộ chuyên trách để trông coi.
 |
| Tinh ngựa được bảo quản trong bình nitơ lỏng với nhiệt độ âm 196 độ C |
Gian nan giai đoạn “thí tình”, canh trứng rụng
Việc thụ tinh cho ngựa cái là những công đoạn cầu kì, đòi hỏi những chuyên gia có nhiều kinh nghiệm. Khi ngựa đẻ, các công nhân của Trung tâm đều tề tựu đông đủ bên chuồng ngựa, mỗi người một việc để cho ra đời những chú ngựa “quý hơn kim cương”.
Khác với nhiều loài gia súc khác, ngựa có đặc điểm thời gian chịu đực dài cả tuần lễ, không xác định được thời điểm chính xác rụng trứng là đi tong vài chục triệu một liều tinh.
Do vậy, phải thử thật kỹ bằng cách dắt ngựa đực “thí tình” đi qua đàn ngựa cái. Con ngựa cái nào thò cổ ra khỏi chuồng, ngửa mặt hí vang trời, quay mông, cong đuôi, khuỵu chân…, thậm chí cho ngựa đực cắn vào mông là đã sẵn sàng.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia của Viện, vào ngày đấy phối chưa chắc đã được vì trứng chưa rụng nên phải dắt ngựa ra giá kiểm tra. Trong một tuần động dục, kiểm tra ngày 2 lần. Thời điểm trứng gần rụng cứ 4 tiếng kiểm tra một lần vì sau 8 tiếng trứng rụng không gặp tinh là hỏng.
Phối ngựa phải 4 người như một kíp mổ, một người giữ ngựa cái, một người tay lăm lăm cầm súng bắn tinh hướng nòng vào tử cung, một người phụ lấy tinh rã đông, một người phụ lắp cọng tinh vào súng. Tinh ngựa rã đông phải đảm bảo đủ 37 độ C, bằng nhiệt độ của cơ thể ngựa.
Căng thẳng trực đỡ ngựa đẻ
Ngựa cái thường đẻ vào chiều và đêm. Lúc gần đẻ con vật bồn chồn, đứng nằm không yên. Có con chân trước cào đất, chân sau đá vào bụng, cong lưng mà rặn. Ngựa thường rặn đẻ đột ngột, bắt đầu rặn một lúc thì nằm xuống, Có trường hợp khi bọc ối lòi ra thì ngựa mẹ đứng lên ngay hoặc do thai giãy yếu nên bọc ối không vỡ ra được.
Việc trực chiến ngựa đẻ hơn cả… người đẻ bởi đẻ bọc nguyên ối không phát hiện trong vòng mươi phút là ngựa con chết ngạt. Đẻ thai to phải can thiệp bằng cách lôi theo nhịp rặn đẻ của ngựa mẹ. Mỗi lần co bóp tử cung là mắm môi cầm chân ngựa mà lôi. Kéo mạnh sẽ gãy cẳng ngựa non mà kéo yếu thì sẽ chẳng giúp nổi ngựa mẹ.
Khi ngựa đẻ, cả Giám đốc, Phó giám đốc Viện xuống tận nơi thăm. Có ngọn cỏ nào ngon nhất, xanh nhất cũng để dành làm quà tặng.
Để có nhiều sữa cho con bú, ngay từ tháng chửa cuối, đã phải nuôi ngựa mẹ bằng chế độ dinh dưỡng cao. Sau khi ngựa đẻ, phải cho ăn đủ cỏ tươi, cỏ họ đậu, củ quả, thức ăn tinh, thức ăn giàu chất khoáng.
