Bệnh từ miệng vào
Nhờ sự phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội, nhu cầu đời sống và chăm sóc sức khỏe người dân ngày càng được cải thiện. Tuổi thọ trung bình của con người ngày một tăng, lớp người cao tuổi trong xã hội ngày một nhiều, đồng nghĩa với việc các bệnh mạn tính trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng.
Ung thư, bệnh tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, loãng xương, béo phì trở thành mối quan tâm hàng đầu của người dân và người làm trong lĩnh vực y tế ở nước ta.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc gia tăng người mắc bệnh mạn tính. Có thể tính đến yếu tố di truyền, lối sống và chế độ ăn. Nền kinh tế tăng trưởng liên tục trong những năm qua kéo theo sự thay đổi thói quen và chế độ ăn uống của người dân.
Cấu trúc khẩu phần dựa vào ngũ cốc, khoai củ, rau, có ít thức ăn động vật chuyển sang chế độ ăn giàu thịt, trứng, sữa, chất béo, đường ngọt, các thức ăn tinh chế tăng lên, đồng thời giảm sử dụng lương thực, khoai củ và thực phẩm có nhiều chất xơ.
Tăng lượng thức ăn động vật dẫn tới tăng chất béo, các axit béo bão hòa và cholesterol. Giảm hoạt động thể lực và tăng nếp sống tĩnh tại đi kèm với các thay đổi về chế độ dinh dưỡng (dư thừa) xảy ra ở mọi lứa tuổi.
Khoa học đã chứng minh, nhóm rau, quả cung cấp vitamin và khoáng chất giúp cơ thể phát triển và khỏe mạnh, chống lại bệnh tật. Các loại rau lá màu xanh sẫm và các loại rau, củ quả màu vàng, đỏ là nguồn cung cấp vitamin A giúp sáng mắt, tăng sức đề kháng.
Chất sắt giúp chống thiếu máu, sắt, giúp tăng trưởng và phát triển tốt. Bên cạnh đó, rau, quả còn chứa nhiều chất xơ và các chất chống oxy hóa nên có tác dụng nâng cao sức khỏe, nâng cao sức đề kháng và miễn dịch cơ thể.
Ăn ít rau, quả được cho là nguyên nhân của 1,7 triệu trường hợp tử vong, chiếm 2,8% tổng số ca tử vong trên thế giới. Ăn ít rau, quả là nguyên nhân của 19% số ung thư dạ dày ruột, 31% các bệnh thiếu máu cơ tim cục bộ, và 11% số trường hợp đột quỵ.
Thay đổi để cuộc sống tốt hơn
Trong số các nguyên nhân gây bệnh, thay đổi yếu tố di truyền gần như là không thể, nhưng lối sống và chế độ ăn có thể thay đổi được để giảm bớt các rủi ro của một số bệnh mạn tính liên quan đến dinh dưỡng.
Một chế độ ăn thích hợp, rèn luyện thể lực và cân nặng vừa phải có thể phòng ngừa tới 30 - 40% các trường hợp ung thư. Ăn uống đúng, đủ theo nhu cầu cơ thể và chế độ ăn trong điều trị, có thể phòng tránh bệnh ung thư, hạn chế tình trạng thừa cân, béo phì, phòng chống các bệnh mạn tính không lây, tăng hiệu quả công tác điều trị…
Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo nên ăn ít nhất 400 gam rau quả mỗi ngày có tác dụng phòng chống các bệnh mạn tính liên quan đến dinh dưỡng như các bệnh tim mạch, ung thư dạ dày và ung thư đại trực tràng.
Người trưởng thành mỗi ngày nên ăn tối thiểu 2 - 3 lưng bát con rau và 2 - 3 phần quả, mỗi phần rau và quả là 80g. Như vậy, chế độ ăn uống nhiều chủng loại, nhiều màu sắc (rau xanh và hoa quả nhiều màu sắc) sẽ tăng khả năng chống ung thư.
Các chuyên gia ung thư cho rằng, ăn nhiều trái cây, rau quả không chỉ giúp giảm nguy cơ ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng, các bệnh tim mạch, chống béo phì.
Bên cạnh đó cần hạn chế chất béo. Chất béo (mỡ động vật và dầu thực vật) giúp cơ thể hoạt động và tăng trưởng, cung cấp năng lượng, hỗ trợ hấp thu các vitamin tan trong dầu, mỡ như vitamin A, D, E, K. Mỡ động vật thường chứa nhiều chất béo bão hòa nên hạn chế ăn.
Tuy nhiên mỡ cá và mỡ gia cầm lại có nhiều chất béo chưa bão hòa, đặc biệt omega 3, 6, 9 nên có lợi cho sức khỏe. Các loại dầu thực vật cũng thường có nhiều chất béo chưa bão hòa nên có tác dụng tốt cho tim mạch và được khuyến khích tiêu thụ như dầu đậu nành, dầu mè, dầu hướng dương, dầu hạt cải… Nhưng cũng có một số loại dầu thực vật có chứa nhiều chất béo bão hòa (như dầu cọ) không nên ăn nhiều.
Không nên ăn quá nhiều các món xào, rán, nướng và nên tăng cường ăn các món luộc, hấp để giảm mất các chất dinh dưỡng và biến đổi thực phẩm gây tác hại cho sức khỏe. Dầu, mỡ để rán chỉ dùng một lần rồi đổ bỏ, không dùng lại nhiều lần; Hạn chế ăn đồ nướng vì làm tăng nguy cơ gây ung thư.
Thực phẩm chế biến sẵn như mì ăn liền có nhiều chất béo chuyển hóa thể trans cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch nên hạn chế tiêu thụ. Người trưởng thành mỗi ngày trung bình nên ăn khoảng 25 - 30g dầu, mỡ tương đương 5 - 6 thìa cà phê dầu, mỡ.
Các loại gia vị mặn và đồ ngọt đều cần được hạn chế tiêu thụ. Ăn thừa muối làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, ung thư dạ dày, loãng xương, sỏi thận…
Tương tự, các loại đồ ngọt như đường, mật ong, bánh kẹo, nước ngọt, các loại nước ép hoa quả có nhiều đường, các loại sữa nước, sữa bột có nhiều đường, cà phê tan có đường… nếu tiêu thụ nhiều đều làm gia tăng nguy cơ thừa cân, béo phì, đái tháo đường, bệnh tim mạch.
Do vậy không nên ăn nhiều đường, bánh kẹo, nên uống các loại nước quả ép tươi ít hoặc không đường, sữa không đường. Mỗi người mỗi ngày không nên ăn quá 25g đường từ tất cả các nguồn thực phẩm, đồ uống, tương đương 5 thìa cà phê đường.
Mỗi ngày nên dành thời gian tối thiểu 60 phút cho hoạt động thể lực vừa phải, thường xuyên các ngày trong tuần. Nên tham gia một vài hoạt động thể lực khác nhau, mỗi hoạt động nên kéo dài trong vòng 15 phút.
Hạn chế khoảng thời gian không hoạt động trong 2 giờ hoặc nhiều hơn trừ thời gian ngủ; Hạn chế thời gian dành cho các hoạt động ít vận động như xem TV, trò chơi điện tử...
