1. Về sự cần thiết ban hành Nghị quyết về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông
Đề án của Chính phủ đã liệt kê khá chi tiết các nội dung, hạng mục thuộc các khâu trong quy trình biên soạn chương trình, sách giáo khoa phổ thông và tách riêng nguồn tài chính chi qua ngân sách trung ương với nguồn tài chính chi qua ngân sách địa phương và nguồn tài chính xã hội hóa từ các cá nhân, tổ chức khác. Khái toán kinh phí thực hiện nhiệm vụ ở trung ương tương đối cụ thể, hợp lý và có tính khả thi.
Ủy ban nhất trí về cơ bản với Tờ trình của Chính phủ về sự cần thiết phải ban hành Nghị quyết của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông thay cho Nghị quyết số 40/QH10 năm 2000 về vấn đề này đã được thực hiện từ năm học 2002-2003 đến nay và nhấn mạnh một số vấn đề sau:
Thứ nhất, việc ban hành Nghị quyết của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm thể chế hóa các chủ trương, đường lối, quan điểm mới của Đảng về giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế theo tinh thần Nghị quyết 29, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ 8, khóa XI.
Thứ hai, Nghị quyết mới của Quốc hội nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật Giáo dục hiện hành và các văn bản pháp luật liên quan, tạo hành lang pháp lý cho việc triển khai đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn phát triển giáo dục hiện nay của đất nước, phù hợp với Hiến pháp mới ban hành.
Thứ ba, Nghị quyết mới của Quốc hội cần làm rõ những nội dung mới so với Nghị quyết số 40/QH10 của Quốc hội về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông hiện hành.
2. Về mục tiêu đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông
Ủy ban cơ bản tán thành với Tờ trình của Chính phủ xác định mục tiêu của việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông là nhằm tạo ra sự chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng và hiệu quả giáo dục, bảo đảm thực hiện mục tiêu của đổi mới giáo dục là chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức một chiều sang hướng phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh; từ nền giáo dục nặng về dạy chữ, ứng thí sang nền giáo dục thực học, thực nghiệp, góp phần quan trọng phát triển con người có năng lực và phẩm chất tốt.
 |
3. Về cơ cấu giáo dục phổ thông
Dư luận chung trong giới giáo dục và khoa học nhất trí giáo dục phổ thông kéo dài 12 năm và chia thành hai giai đoạn: Giáo dục cơ bản (gồm cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở) là giai đoạn giáo dục phổ cập, bắt buộc nhằm bảo đảm trang bị cho học sinh kiến thức phổ thông nền tảng và giáo dục định hướng nghề nghiệp (cấp trung học phổ thông) chuẩn bị cho học sinh tham gia thị trường lao động hoặc học lên cao đẳng, đại học và sau đại học.
Tuy nhiên, về vấn đề giai đoạn giáo dục cơ bản kéo dài mấy năm thì hiện có hai loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất đề nghị giáo dục cơ bản trong 9 năm (5 năm tiểu học và 4 năm trung học cơ sở). Loại ý kiến thứ hai lại cho rằng giáo dục cơ bản cần 10 năm (5 năm tiểu học và 5 năm trung học cơ sở hoặc 6 năm tiểu học và 4 năm trung học cơ sở).
Ủy ban VHGDTNTN&NĐ tán thành loại ý kiến thứ nhất vì những lý do sau:
Thứ nhất, Việc thực hiện giáo dục cơ bản 10 năm sẽ làm tăng thời gian giáo dục phổ cập bắt buộc thêm một năm, đòi hỏi ngân sách nhà nước tăng mạnh đầu tư cho giai đoạn giáo dục này. Việc tăng một lớp ở cấp trung học cơ sở hoặc cấp tiểu học và giảm một lớp ở cấp trung học phổ thông sẽ gây xáo trộn, mất cân đối về cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên các cấp học phổ thông.
Hơn nữa, việc dôi dư cơ sở vật chất và giáo viên cấp trung học phổ thông có thể dẫn đến tăng tỉ lệ học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở học tiếp lên trung học phổ thông, đi ngược chủ trương phân luồng học sinh sau trung học cơ sở.
Thứ hai, việc kéo dài thêm một năm giáo dục cơ bản là thực sự không cần thiết, bởi vì sau trung học cơ sở, một bộ phận học sinh sẽ học sơ cấp, trung cấp nghề nghiệp hoặc tham gia lao động phù hợp và 9 năm giáo dục cơ bản hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu đối với các em.
Đối với những học sinh sẽ học lên cao đẳng, đại học thì những nội dung giáo dục bổ sung, nâng cao cho các em có thể thực hiện trong năm học đầu của cấp trung học phổ thông hoặc qua mô đun văn hóa của trình độ trung cấp nghề nghiệp.
4. Về chủ trương một chương trình giáo dục phổ thông thống nhất
Trên cơ sở kết quả khảo sát thực tiễn tại các cơ sở giáo dục của nhiều địa phương, Ủy ban nhận thấy chương trình giáo dục hiện hành nhìn chung vượt quá khả năng đáp ứng về đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất kỹ thuật của nhà trường cũng như khả năng tiếp thu của học sinh, mặt khác việc thực hiện cứng nhắc một chương trình chung không phù hợp đối với học sinh các địa phương, cơ sở giáo dục với đặc thù và điều kiện kinh tế - xã hội rất khác nhau, hạn chế chất lượng, hiệu quả học tập.
Vì vậy, Ủy ban đề nghị ban hành một chương trình giáo dục phổ thông thống nhất nhưng khả thi, mềm dẻo, linh hoạt, nói chung phải phù hợp với điều kiện bảo đảm thực tế của nhà trường, nhất là về đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất kỹ thuật cũng như với khả năng tiếp thu của học sinh, bao gồm những nội dung cốt lõi, bắt buộc áp dụng trên quy mô toàn quốc và những nội dung bổ sung mang tính đặc thù về lịch sử, văn hóa và kinh tế - xã hội của địa phương, đồng thời dành thời lượng để cơ sở giáo dục vận dụng xây dựng và triển khai thực hiện kế hoạch giáo dục phù hợp với điều kiện của nhà trường.
5. Về định hướng dạy học tích hợp và dạy học phân hóa
Trong thời gian qua việc dạy học tích hợp chủ yếu mới chỉ được thực hiện ở cấp tiểu học, còn ở cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thông thì mới bước đầu được triển khai nhưng ở mức thấp và thiếu tính hệ thống, nhất quán, hiệu quả dạy học còn hạn chế.
Việc dạy học phân hóa đã được thực hiện theo hình thức phân ban trung học phổ thông, thực chất là học tự chọn theo nhóm các môn học nâng cao về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội hoặc theo khối thi đại học.
Thực tiễn cho thấy hình thức phân ban đã không thành công. Vì vậy Ủy ban nhất trí với định hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa lần này sẽ phải thực hiện tích hợp mạnh theo lĩnh vực, liên môn ở các cấp học dưới và phân hóa sâu ở cấp trung học phổ thông theo hướng tăng cường các môn học, chuyên đề tự chọn và áp dụng phương thức tích lũy tín chỉ.
Ủy ban đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu bổ sung các giải pháp khắc phục sự thay đổi cơ cấu môn học và đội ngũ giáo viên phát sinh khi dạy học tích hợp mạnh và đáp ứng sự gia tăng yêu cầu về cơ sở vật chất kỹ thuật, đội ngũ giáo viên và năng lực cán bộ quản lý khi tăng cường các môn học, chuyên đề tự chọn và áp dụng phương thức tích lũy tín chỉ, đồng thời trình bày cụ thể hơn về mức độ, hình thức và phương án dạy học tích hợp, phân hóa đối với từng cấp học, lớp học.
 |
6. Về việc xã hội hóa biên soạn và xuất bản sách giáo khoa phổ thông
Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông chủ trương xã hội hóa công tác biên soạn sách giáo khoa phổ thông và đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn một bộ sách giáo khoa; đồng thời các tổ chức, cá nhân biên soạn các sách giáo khoa khác.
Băn khoăn về tính khách quan và sự công bằng giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo và các tổ chức, cá nhân biên soạn sách giáo khoa khác nếu thực hiện theo phương án của Đề án, một số chuyên gia, nhà quản lý đề xuất: Các tổ chức, cá nhân biên soạn sách giáo khoa; Bộ Giáo dục và Đào tạo không tổ chức biên soạn sách giáo khoa.
Về vấn đề này, Ủy ban nhất trí với chủ trương sử dụng nhiều sách giáo khoa cho mỗi môn học và thực hiện xã hội hóa việc biên soạn, xuất bản sách giáo khoa phổ thông một cách hợp lý và có điều kiện. Về đối tượng tham gia biên soạn sách giáo khoa, Ủy ban tán thành phương án do Chính phủ đề nghị với các lý do sau đây:
Thứ nhất, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn một bộ sách giáo khoa đảm bảo sự chủ động về thời gian công việc và kiểm soát được chất lượng nội dung cần thiết trong quá trình triển khai thực hiện lộ trình, kế hoạch đổi mới chương trình, sách giáo khoa trên quy mô toàn quốc và đồng thời ở cả ba cấp học.
Thứ hai, việc biên soạn song hành một bộ sách giáo khoa cung cấp tài liệu giáo dục để tổ chức dạy học thực nghiệm cần thiết cho việc ban hành chính thức chương trình giáo dục phổ thông.
Thứ ba, mục tiêu vì lợi ích của đông đảo học sinh và vì chất lượng giáo dục phải đặt lên trên yêu cầu công bằng trong kinh doanh nếu có xung đột.
Hơn nữa, băn khoăn về vấn đề này có thể xử lý bằng việc bán đấu giá bản quyền bộ sách giáo khoa do Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn cho các nhà xuất bản để phát hành, kinh phí thu được nộp ngân sách nhà nước cũng như việc giao thẩm quyền lựa chọn sách giáo khoa cho cơ sở giáo dục.
Ủy ban đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu quy định công khai quy trình thẩm định sách giáo khoa khách quan, độc lập; quy định quy trình cơ sở giáo dục lựa chọn sách giáo khoa trên cơ sở bàn bạc dân chủ giữa giáo viên với học sinh và phụ huynh của nhà trường.
Có ý kiến nhất trí với chủ trương xã hội hóa việc biên soạn sách giáo khoa, ngoại trừ các sách giáo khoa về lĩnh vực khoa học xã hội nhân văn như: ngữ văn, lịch sử, địa lý, giáo dục công dân thì Nhà nước vẫn phải trực tiếp tổ chức biên soạn.
7. Về các nhiệm vụ phát triển đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý và cơ sở vật chất kỹ thuật nhà trường. Các điều kiện bảo đảm thực hiện chương trình, sách giáo khoa đổi mới.
Ủy ban cho rằng: đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất, trường lớp là hai yếu tố cơ bản cùng với chương trình, sách giáo khoa cấu thành chất lượng giáo dục.
Do đó, để đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông thành công cần bổ sung thêm hai nhiệm vụ: phát triển, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và chuẩn hóa cơ sở vật chất trường lớp. Ủy ban đề nghị xây dựng các nhiệm vụ này thành các đề án riêng và triển khai sớm, đồng bộ với Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa.
Ủy ban cho rằng, Đề án của Chính phủ cũng như Nghị quyết của Quốc hội cần phân công rõ trách nhiệm của các cơ quan trung ương, các địa phương và các cơ sở giáo dục trong việc bảo đảm các điều kiện cần thiết về đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý cũng như về cơ sở vật chất kỹ thuật để triển khai thực hiện đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.
Bộ Giáo dục và Đào tạo cần quy định các yêu cầu tối thiểu về các điều kiện bảo đảm trên của nhà trường và Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương kịp thời đầu tư tăng cường cho các cơ sở giáo dục còn chưa đáp ứng các yêu cầu tối thiểu nhằm bảo đảm đủ điều kiện triển khai chương trình, sách giáo khoa mới theo tiến độ chung.
Có ý kiến đề nghị cần bổ sung vào Nghị quyết trách nhiệm của các nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong việc thực hiện đổi mới chương trình, sách giáo khoa: Nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục, các cơ sở giáo dục phải nhận thức rõ sứ mệnh vẻ vang của mình trong sự nghiệp giáo dục, tích cực chủ động sáng tạo, nâng cao năng lực trình độ, thực hiện tốt yêu cầu đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông.
Khác với nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý chủ yếu do ngành giáo dục đảm nhiệm, việc đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật nhà trường cần sự hợp tác, phối hợp thực hiện của nhiều bộ, ngành dưới sự chỉ đạo chung của Chính phủ.
Bởi vậy, Nghị quyết của Quốc hội cần quy định cơ chế, chính sách cụ thể tạo cơ sở pháp lý cho việc huy động các nguồn lực bảo đảm thực hiện thành công việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông sau năm 2015.
8. Về kinh phí thực hiện Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông
Đề án của Chính phủ đã liệt kê khá chi tiết các nội dung, hạng mục thuộc các khâu trong quy trình biên soạn chương trình, sách giáo khoa phổ thông và tách riêng nguồn tài chính chi qua ngân sách trung ương với nguồn tài chính chi qua ngân sách địa phương và nguồn tài chính xã hội hóa từ các cá nhân, tổ chức khác.
Khái toán kinh phí thực hiện nhiệm vụ ở trung ương tương đối cụ thể, hợp lý và có tính khả thi.
Ủy ban đề nghị Ban soạn thảo bổ sung thêm phần khải toán kinh phí thực hiện nhiệm vụ của các địa phương để có khái toán tổng thể kinh phí chi cho Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.
9. Về lộ trình triển khai thực hiện đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông
Ủy ban nhất trí về cơ bản các bước tiến hành nêu trong lộ trình thực hiện như Tờ trình của Chính phủ đề xuất nhưng đề nghị: Cân nhắc dành thời gian thích đáng cho việc thực nghiệm chương trình mới.
Đổi mới chương trình, sách giáo khoa lần này bao gồm nhiều nội dung, phương thức tổ chức giáo dục mới, cần thực nghiệm nghiêm túc, cẩn trọng trên quy mô nhỏ trước khi áp dụng đại trà để tránh rủi ro.
Những đổi mới trong khuôn khổ một lớp có thể thực nghiệm đồng thời theo lớp, nhưng những đổi mới có tính chất xuyên cấp học thì phải thực nghiệm theo hình thức cuốn chiếu lần lượt từ lớp dưới lên lớp trên.
Cần tổ chức đánh giá tình trạng về đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý và cơ sở vật chất, trang thiết bị giáo dục để xác định kế hoạch triển khai đổi mới chương trình, sách giáo khoa mới cụ thể cho từng cơ sở giáo dục; nhà nước quy định những điều kiện tối thiểu để thực hiện nội dung, yêu cầu bắt buộc của chương trình giáo dục mới và ưu tiên tập trung sớm tăng cường năng lực đối với những cơ sở giáo dục gặp khó khăn.
Việc triển khai đại trà chương trình, sách giáo khoa mới cũng cần cân nhắc hợp lý. Đối với cấp tiểu học có thể thực hiện đồng thời ở tất cả các lớp, nhưng đối với cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông thì cần theo hình thức cuốn chiếu ở mỗi cấp học.
