Sự quan tâm của ông Trump khiến các nhà quan sát phải vội vã nghiên cứu xem liệu Washington có thực sự kiểm soát được tuyến đường thủy chiến lược này hay không.
Điều gì làm cho kênh đào trở nên quan trọng và liệu Trump có thể nghiêm túc không? Hãng RIA đã hỏi một chuyên gia địa chính trị kỳ cựu về vấn đề này.
Tổng thống đắc cử Donald Trump đã chứng minh ông vẫn là bậc thầy troll trong tuần này với một loạt bài đăng lan truyền trên mạng xã hội nói về mong muốn của Mỹ muốn kiểm soát Kênh đào Panama và Greenland và biến Canada thành bang thứ 51.
Có vẻ như Panama không hiểu được 'trò đùa' này, khi Tổng thống Jose Raul Mulino lên mạng xã hội để nhấn mạnh rằng "mỗi mét vuông" của kênh đào "đều thuộc về Panama và sẽ tiếp tục thuộc về Panama".
"Chúng ta hãy cùng chờ xem!", ông Trump đáp trả.
Tầm quan trọng của kênh đào là gì?
Chiếm khoảng 6% tổng lượng thương mại hàng hải toàn cầu và tiết kiệm 8.000 hải lý trở lên (tương đương 22 ngày) cho các chuyến đi giữa Thái Bình Dương và Đại Tây Dương, Kênh đào Panama đã đóng vai trò là điểm nghẽn kinh tế và chiến lược quan trọng trong hơn một thế kỷ, phần lớn thời gian đó nằm dưới sự kiểm soát của Mỹ.
Có thể đi qua bằng tàu chỉ trong 8-10 giờ, kênh đào lớn dài 81,5 km, rộng 33-150 m này giúp Panama thu được khoảng 3,5 tỷ đô la tiền phí vận chuyển mỗi năm.
Kênh đào được mở vào năm 1914 sau một thập kỷ xây dựng do Mỹ chỉ đạo, giám sát và tài trợ - với chi phí tương đương hơn 15 tỷ đô la ngày nay.
Mỹ đã giành được quyền kiểm soát Khu vực Kênh đào Panama như một nhượng bộ vào năm 1903 sau khi công nhận nền độc lập của Panama khỏi Colombia, và bảo vệ nó cho đến năm 1999 - khi nó được chuyển giao trở lại Panama theo các điều khoản của hiệp ước năm 1979.
Hiệp ước đạt được một phần nhờ vào nỗi sợ của Mỹ về ảnh hưởng ngày càng tăng của Liên Xô ở Mỹ Latinh. Mỹ duy trì quyền bảo vệ kênh đào vĩnh viễn.
Kênh đào này đã chứng minh được tác động to lớn đến vận tải biển toàn cầu đến mức dẫn đến việc tạo ra loại tàu chở hàng rời khổng lồ riêng – được gọi là Panamax – có sức chở 60.000-80.000 tấn.
Dù có nói đùa hay không thì ông Trump cũng không phải là đảng viên Cộng hòa đầu tiên chỉ trích hiệp ước năm 1979, ông Ronald Reagan cũng đã làm như vậy trong chiến dịch tranh cử năm 1976 và 1980, nhưng đã từ bỏ ý tưởng này ngay sau khi nhậm chức.
Liệu ông Trump có thực sự nghiêm túc không?
Chuyên gia kỳ cựu về chính sách thương mại và địa chính trị Thomas Pauken II nói rằng, ông Trump "chỉ nói đùa thôi" và không có cách hợp pháp nào để Mỹ khôi phục quyền kiểm soát Kênh đào Panama.
Pauken cho biết, bên cạnh việc nhấn mạnh đến "phản ứng thái quá" của giới truyền thông và các quan chức cấp cao trước lời nói của ông, cuộc thảo luận của Trump về kênh đào thực sự được tiến hành để giải quyết tình trạng các hãng vận chuyển của Mỹ bị tính phí quá cao.
Các cuộc đàm phán được tiến hành với những lời đe dọa cứng rắn nhằm mục đích "giảm mức giá đó xuống" và giải quyết liệu các đối thủ cạnh tranh thương mại của Mỹ, đặc biệt là Trung Quốc, có nhận được bất kỳ sự đối xử ưu đãi nào hay không.
"Đây thực sự là một trường hợp đơn giản khi muốn đàm phán mức giá thấp hơn cho phí vận chuyển và sau đó nói đùa về việc Mỹ có thể cố gắng giành quyền kiểm soát Kênh đào Panama và nắm quyền kiểm soát nó.
Tất nhiên, bất kỳ ai có chút hiểu biết thông thường, bao gồm cả những người được cho là nhà ngoại giao, quan chức truyền thông và thậm chí là chuyên gia luật, đều nên biết rằng ông Trump không thể nắm quyền kiểm soát Kênh đào Panama nếu Panama từ chối cho phép điều đó", nhà quan sát nhấn mạnh.
Chuyên gia Pauken tin rằng kênh đào có thể trở thành điểm nóng xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ, nhưng tình huống này chỉ diễn ra "nếu Bắc Kinh và Washington chọn bắt đầu và phát động chiến tranh thương mại" thay vì ngồi lại và đưa ra một "thỏa thuận lớn" mà cả hai bên đều thấy công bằng - giống như Thỏa thuận thương mại giai đoạn một đạt được vào cuối năm 2019.
