Tuy vậy, sau 15 năm Nghị quyết số 27-NQ/TW của Trung ương đi vào cuộc sống, chính sách về thu hút trí thức trẻ, nhà khoa học đã bộc lộ nhiều điều cần phải thay đổi.

Chính sách còn hạn chế

PGS.TS Vũ Hải Quân, Giám đốc ĐHQG TPHCM nhìn nhận: Trí thức Việt Nam là lực lượng lao động sáng tạo đặc biệt quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên trong lĩnh vực khoa học – công nghệ, số cán bộ nghiên cứu/vạn dân còn thấp so với các nước trong khu vực.

Thống kê từ Bộ KH&CN cho thấy chỉ đạt khoảng 15,6 cán bộ nghiên cứu/vạn dân; đặc biệt là số cán bộ nghiên cứu có trình độ tiến sĩ còn rất thấp, tổng số chỉ là gần 30.000 tiến sĩ; các chính sách thu hút tri thức trẻ, nhà khoa học còn hạn chế…

Theo PGS.TS Vũ Hải Quân, tính trong 5 năm gần đây (từ năm 2018 đến năm 2022), đội ngũ khoa học và công nghệ của ĐHQG TPHCM (bao gồm giảng viên và nghiên cứu viên) tăng lên 402 người (tăng 11,3%). Trong đó, những người có trình độ sau đại học tăng lên 700 người (tăng 17,7%), gồm 277 người có trình độ tiến sĩ (tăng 18,6%) và 423 người có trình độ thạc sĩ (tăng 17,15%).

Đội ngũ khoa học có chức danh giáo sư tăng lên 4 người (tăng 10,8%). Số lượng nhà khoa học tăng dần theo từng năm nhưng sự phát triển vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng, khi trong 5 năm gần nhất TP không thu hút được tri thức trẻ, người tài nào vào công tác lĩnh vực công.

Để giải quyết vấn đề trên, các trường thành viên của ĐHQG TPHCM như Trường ĐH Quốc tế, Trường Đại học Bách khoa đã và đang triển khai đề án thu hút nguồn nhân lực trình độ cao người nước ngoài. Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đang xây dựng đề án thu hút nguồn nhân lực xuất sắc…

PGS.TS Ngô Thị Phương Lan, Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM cho rằng, cần có cơ chế để nguồn nhân lực khoa học công nghệ của ĐHQG TPHCM thụ hưởng các chính sách nguồn nhân lực khoa học công nghệ của TPHCM và có cơ chế đóng góp cho sự phát triển của TP; Đảm bảo môi trường tự chủ thực sự cho các trường đại học nói chung, ĐHQG TPHCM và các trường thành viên nói riêng để có chính sách đột phá trong thu hút đầu tư, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ.

Đặc biệt, TP cần có chính sách đột phá để thu hút và bồi dưỡng đội ngũ trí thức làm nòng cốt phát triển khoa học, công nghệ trong tương lai; hoàn thiện phương thức quản lý, khai thác tài sản trí tuệ và gia tăng ngân sách bên ngoài đơn vị thành viên cho hoạt động khoa học công nghệ…

Ảnh minh họa/ INT

Giải pháp nào để thu hút người giỏi?

“Các ốc đảo này được hưởng cơ chế đặc biệt tạm gọi là cơ chế ‘phi nghị định’. Nó cho phép các giảng viên làm những gì không xâm phạm đến an ninh quốc gia và pháp luật không cấm thay vì chỉ làm những gì nghị định hay quy định cho phép”, GS Tới nói.

Theo GS.TS Võ Văn Tới, Trợ lý Ban Giám hiệu về Phát triển Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ Sức khỏe và Sự sống, Trường Đại học Quốc tế, ĐHQG TPHCM, ĐHQG TPHCM là sáng kiến độc đáo và thành công trong việc trao quyền tự do học thuật cho địa phương. Do đó, cần đẩy mạnh quyền này bằng cách thành lập những “ốc đảo thử nghiệm”.

GS.TS Nguyễn Văn Phước, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TPHCM cũng cho rằng, chính sách thu hút đội ngũ trí thức và người có tài cần định hướng cụ thể, có trọng tâm, trọng điểm để đạt được mục tiêu, hiệu quả, bền vững.

Để nghị quyết đi vào cuộc sống, đối với đội ngũ trí thức cần có giải pháp cải thiện điều kiện sống như chính sách tăng lương, giảm bớt thủ tục hành chính trong công tác tài chính thông qua nâng định mức chi tiêu cho hoạt động nghiên cứu, đào tạo, khoán đến sản phẩm cuối cùng… Đối với các viện nghiên cứu, trường đại học tư nhân cần được ưu đãi tối đa, khuyến khích và tạo điều kiện về thể chế từ đó phát triển đội ngũ trí thức.

“Chính quyền cần định kỳ tổ chức các cuộc tiếp xúc, làm việc với trí thức và tổ chức buổi gặp mặt theo yêu cầu của đội ngũ trí thức để lắng nghe ý kiến, đối thoại về những vấn đề kinh tế, xã hội quan trọng và qua đó cung cấp thông tin, đặt hàng cụ thể cho đội ngũ trí thức. Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng trí thức khoa học công nghệ (KH&CN) gắn với đào tạo nhân tài. Thường xuyên đánh giá và rà soát nhu cầu nâng cao năng lực để xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng thích hợp đối với trí thức lĩnh vực này; bảo đảm tạo điều kiện thuận lợi để tham gia đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng phù hợp với năng lực, sở trường công tác.

Đặc biệt, cần hoàn thiện chính sách “đầu ra” (tuyển dụng) đối với những trí thức KH&CN được đào tạo theo đặt hàng sau khi tốt nghiệp. Dựa trên đặc điểm và nhu cầu cụ thể, mỗi địa phương, cơ quan cần có chiến lược và chính sách linh hoạt để trọng dụng nguồn nhân lực trí thức KH&CN phù hợp. Không nên áp dụng rập khuôn, máy móc, hưởng ứng theo phong trào, không thiết thực, gây lãng phí ngân sách cũng như nguồn “chất xám” của đất nước”, GS.TS Nguyễn Văn Phước nói.

Thời gian qua số lượng chuyên gia TPHCM thu hút được còn hạn chế và nhiều trường hợp không tiếp tục làm việc sau khi kết thúc hợp đồng.

Chia sẻ thông tin, PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đồng thời nhận định: "Dù chế độ, chính sách tiền lương được TP mạnh dạn áp dụng ở mức cao nhưng chưa đủ hấp dẫn để giữ chân đội ngũ chuyên gia. Vì vậy, với bối cảnh hiện nay, TP cần có chính sách đặc thù để đãi ngộ xứng đáng với những trí thức KH&CN có tài năng, cống hiến quan trọng; khuyến khích huy động nguồn lực và tăng thêm nguồn lực tài chính đầu tư để đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ, năng lực đội ngũ trí thức KH&CN”.