Những tấm gương nhân vật điển hình trong các bài báo được hiện lên dưới ngòi bút của bao thế hệ ký giả có sức lan tỏa, kích hoạt tạo ra những nguồn năng lượng mới, khí thế mới cùng những phấn chấn có tác động mạnh mẽ đến xã hội.
Nhà báo Hữu Thọ - bằng cuộc đời làm báo phong phú và giàu kinh nghiệm của mình để đúc kết phẩm chất của một nhà báo bằng sáu chữ: “Mắt sáng - Lòng trong - Bút sắc”. Đó là, cần có một tầm nhìn trí tuệ để phát hiện vấn đề chưa đủ mà phải có bản lĩnh trung thực cùng với khả năng chuyên môn sắc bén kết hợp ba yếu tố: Tầm - tâm - tài mới là hoàn hảo.
Có thể nói, năng lực viết báo là một phẩm chất lao động nghề nghiệp của người làm báo được thể hiện bằng những tố chất như: Phải đặc biệt mẫn cảm, nhanh nhạy, kịp thời phát hiện đúng và trúng những hiện tượng mới, những vấn đề mới của muôn mặt đời sống xã hội.
Tiếp đến thông qua những cuộc đời, những nhân vật phải có khả năng biểu đạt chúng thành tác phẩm báo chí nhằm cung cấp thông tin cho bạn đọc một cách rộng rãi dễ hiểu.
Từ cuộc đời làm báo của mình, người làm báo giỏi là người nhìn đâu cũng thấy vấn đề có thể viết được, nhìn ra những điều mà người khác không có khả năng nhận ra, hoặc đào sâu vào những góc cạnh mà những người khác không nghĩ tới.
Để làm được điều đó, bản thân người làm báo phải học tập rèn luyện và tích lũy những vốn liếng về kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, lăn lội với thực tế cuộc sống. Từ đó có vốn văn hóa sâu để có những bài báo hấp dẫn lôi cuốn truyền một năng lượng mới, một tinh thần mới, một lan tỏa cộng hưởng mới tới người đọc.
Nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại vốn là một nhà báo lâu năm công tác ở Báo Nhân dân đã viết bài thơ “Nhà báo” được nhiều bạn bè đồng nghiệp yêu thích. Chính cái chất thi sĩ pha chút hài hước thâm trầm của ông đồ xứ Nghệ trong con người nhà báo của ông đã tạo ra giọng điệu thơ dí dỏm mà cũng thăm thẳm nỗi niềm. Nghề báo là một nghề luôn bận rộn nhất là trong thời đại thông tin cập nhật nhanh chóng như hiện nay, ông đã thốt lên thật chân thành:
“Chẳng phải vay ai mà cũng nợ
Số này số khác thúc chân nhau
Lo trang, lo chữ hơn lo vợ”.
Chỉ một khổ thơ mấy dòng thôi mà nhà thơ đã vẽ nên công việc hàng ngày của nhà báo:
“Xuống huyện xắn quần bàn cơ cấu
Lên rừng vung bút giữ môi sinh”.
“Xắn quần” và “vung bút” hai động thái như là một vế đôi hoàn chỉnh tổng thể cái tư thế xông xáo của chân dung nhà báo.
Tôi rất thích hai câu thơ của ông khi viết về trách nhiệm, lương tâm của nghề làm báo:
“Ngày xưa cây súng, lòng thanh thản
Cây bút bây giờ mới nặng thay”.
Trong cuộc chiến tranh bảo vệ đất nước đã có bao nhà báo ngã xuống ở chiến trường. Trong bảo tàng của Hội Nhà báo Việt Nam còn lưu giữ những tấm áo chuyên dụng nhà báo với nhiều túi áo đặc dụng còn lỗ chỗ vết đạn. Tôi ví tấm áo nhà báo đó như là một căn cước, chứng chỉ của nghề nghiệp. Có thể đó như tấm áo trấn thủ trên chiến hào bao vây đánh lấn của mặt trận Điện Biên Phủ năm nào, hay tấm áo phao bơi khi ra với các chiến sĩ Trường Sa.
Còn đó những chiếc máy quay phim, chụp ảnh mang bao vết đạn thù. Trong những thước phim nóng hổi khói lửa chiến trường, có bao hình ảnh người lính xung phong được quay lại, được lưu giữ chỉ không có hình ảnh người chiến sĩ nhà báo quay phim. Có thể anh đã ngã xuống khi chưa kịp xem những thước phim của mình.
Còn đó những tập bản thảo ngả màu nhòe nét chữ bởi những cơn sốt rét rừng của người viết. Lấp lánh đằng sau đó là ánh mắt với nụ cười tỏa sáng tinh thần lạc quan của tác giả. Từ trái tim phập phồng trong huyết quản là những dòng chữ đan xen nhau trước khi lên mặt báo đến với người đọc.
Thật cảm động biết bao khi đọc lại bài thơ “Nghề báo” của tác giả Thanh Hằng viết về sự hy sinh của một người bạn đồng nghiệp bị lũ cuốn đi. Một sự hy sinh dũng cảm trong thời bình. Nhà báo đã ngã xuống tâm sự với mẹ bao tâm tình thổn thức với một sự tự nguyện dấn thân không quản nguy hiểm đến tính mạng của mình:
“Giữa bão dông bên dòng nước xiết
Phóng sự này con chân thực ghi nhanh
Có ngờ đâu trận lũ quét tan tành
Đã mãi mãi cuốn con vào dòng chảy”.
Và anh đã thanh thản:
“Mẹ đừng khóc giản đơn nghề con vậy
Cháy hết mình với nghiệp báo đam mê”.
Vâng, từ trang báo đến cuộc đời khoảng cách đó chính là sự đam mê tự nguyện, cống hiến hết mình cho nghề báo, nghề mà nhà thơ Nguyễn Sĩ Đại đã từng ao ước thật khiêm nhường mà cũng đầy bản lĩnh:
“Tài mọn, thôi làm viên đá lát
Làm ngọn đèn chong khát ánh ngày...”.
