Tuy nhiên, ngày càng có nhiều câu hỏi được đặt ra: Làm thế nào cho đúng? Liệu một món quà có trọn đạo nghĩa? Hay tri ân còn nằm ở cách phụ huynh và học sinh thể hiện thái độ tôn trọng trong suốt hành trình học tập?
Đừng “công thức hóa”
Trong không ít trường hợp, ngày tri ân trở thành “cuộc đua ngầm” của các món quà. Mạng xã hội thỉnh thoảng lại nóng lên với ý kiến trái chiều về chuyện phụ huynh góp tiền mua quà cho giáo viên, thậm chí đặt mức tối thiểu, làm nảy sinh tâm lý “phải tặng” thay vì “muốn tặng”. Tri ân biến thành nhiệm vụ, và khi đó ý nghĩa nhân văn lại dễ dàng bị lu mờ.
Bà Nguyễn Thanh Hòa, phụ huynh có con đang học lớp 5 tại phường Cầu Giấy (Hà Nội), chia sẻ một câu chuyện rất phổ biến: “Lớp con tôi, năm nào cũng góp quỹ để mua quà tặng cô. Ban đại diện phụ huynh sẽ đề xuất mức đóng. Ai ít hơn mức ấy sẽ hơi ngại. Nhiều khi tôi thấy áp lực lắm, vì tri ân cô giáo vốn là từ tâm, nhưng làm như vậy thành ra giống nghĩa vụ tài chính”.
Tình trạng này phản ánh lối suy nghĩ mà xã hội từng quen: quà tặng gắn với vật chất, và vật chất nhiều được coi như sự biết ơn lớn. Mặc dù thực tế, không có giáo viên nào mong chờ quà như một tiêu chuẩn đánh giá học trò.
Thầy Lê Đức Thành, giáo viên Ngữ văn tại một trường trung học ở TP Hồ Chí Minh, nói rõ quan điểm: “Điều khiến giáo viên tự hào nhất không phải phong bì hay giỏ quà. Chúng tôi vui khi các em biết chào hỏi lễ phép, khi điểm số tiến bộ, khi lớp học có sự tôn trọng. Một tấm thiệp viết tay còn làm tôi cảm động hơn bất kỳ hộp quà đắt tiền nào”.
Những lời chia sẻ ấy không phải là hiếm. Các khảo sát không chính thức trên mạng xã hội nhiều năm qua đều cho thấy phần lớn giáo viên không muốn học trò và phụ huynh phải tốn kém để “giữ phép”.
Sự thay đổi trong thời số hóa
Xã hội số mang đến các hình thức tri ân mới, sáng tạo và ít nặng nề. Học sinh ngày nay có thể làm video chúc mừng, đặt ảnh kỷ niệm trực tuyến, tạo thiệp e-card, hay đơn giản gửi những lời nhắn chân thành qua ứng dụng lớp học. Không ít chiến dịch từ các trường và tổ chức giáo dục khuyến khích phụ huynh và học sinh tri ân bằng hành động văn hóa như tham gia ngày lao động trang trí lớp học, làm sản phẩm thủ công, hay góp sách cho thư viện mang tên thầy cô.
PGS.TS Lâm Minh Châu, giảng viên khoa Tôn giáo học và Nhân học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) đánh giá: “Nhiều ý kiến cho rằng, thời đại công nghệ số đã làm giáo dục trở nên lạnh lùng. Nhưng theo tôi, ý kiến này không đúng. Ngược lại, các nền tảng số có thể giúp lan tỏa tinh thần tri ân theo cách nhân văn hơn, nếu biết cách khai thác. Điều cốt lõi nằm ở cảm xúc và thái độ chứ không nằm ở độ giá trị vật chất”.
Ông Châu phân tích thêm, sức mạnh của mạng xã hội khiến mỗi hành vi, mỗi câu chuyện tri ân có thể trở thành nguồn cảm hứng. Nhưng cũng chính mạng xã hội tạo sức ép dư luận nếu ai đó không “theo kịp” trào lưu quà tặng. Học sinh dễ bị so sánh khi món quà của mình giản đơn quá mức so với bạn bè.
Ông Châu cho rằng, tri ân thầy cô trong ngày 20/11 chỉ là điểm nhấn. Điều quan trọng hơn nằm ở văn hóa ứng xử hằng ngày. Một lời chào lễ phép, một thái độ tập trung trong lớp học, sự lắng nghe và cố gắng tiến bộ trong học tập chính là giá trị sống mà phụ huynh cần dạy con.
Chị Hoàng Minh Anh, phụ huynh học sinh lớp 8 tại Hải Phòng, thừa nhận: “Tôi từng nghĩ cứ tặng quà là thể hiện sự biết ơn. Nhưng càng về sau, tôi nhận ra điều cần dạy con là cách con tôn trọng cô giáo từng ngày. Nếu con vô lễ và học hành đối phó thì quà có giá trị thế nào cũng vô nghĩa”.
Không ít giáo viên chia sẻ rằng điều làm họ buồn không phải vì thiếu quà mà là thiếu tôn trọng. Câu chuyện học sinh dùng điện thoại trong giờ học, nhắn tin sau lưng, hay phụ huynh nói chuyện thiếu thiện chí khi trao đổi với giáo viên đã trở thành những “vết xước” trong mối quan hệ dạy và học. Tri ân thực sự không nằm trong một buổi lễ, nó nằm trong thái độ ứng xử mỗi ngày của học trò.
Nuôi dưỡng cảm xúc cho trẻ
Trong bối cảnh nhiều cơ sở giáo dục công bố quy định “không nhận quà từ phụ huynh”, mục tiêu chung không chỉ dừng ở việc phòng ngừa tiêu cực hay xóa bỏ quan niệm “quà tặng, quyền lợi”, mà còn hướng đến xây dựng lại chuẩn mực văn hóa tôn sư trọng đạo theo đúng bản chất: tôn trọng tri thức và nhân cách người thầy. Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng dẫn đến không ít lúng túng: Phụ huynh nên làm gì để thể hiện lòng biết ơn mà vẫn đúng tinh thần minh bạch?
Theo chuyên gia, phụ huynh hãy đưa con vào trung tâm của việc tri ân. Một món quà mua vội có thể chỉ khiến trẻ hiểu rằng biết ơn là trách nhiệm của phụ huynh. Nhưng khi trẻ tự bày tỏ, có khi chỉ là những bức tranh vẽ, thiệp viết tay, hay một lời chúc chân thành – các em học được bài học lớn hơn về cảm xúc và sự trân trọng.
Thay vì gánh thay con việc thể hiện lòng biết ơn, phụ huynh nên đặt câu hỏi: “Con muốn thể hiện sự biết ơn với thầy cô theo cách của riêng mình không?”. Chính quá trình trẻ tự nghĩ, tự làm, tự trao sẽ khắc sâu trong ký ức của các em về ý nghĩa của ngày tri ân.
Thực tế, vào những dịp 20/11 hay cuối năm học, nhiều phụ huynh chịu sức ép từ tập thể lớp: nếu người khác đóng, mình cũng phải đóng; nếu lớp chọn quà đắt tiền, mình cũng phải theo. Điều này tạo ra tâm lý nặng nề, thậm chí trái với mong muốn thực sự của chính cha mẹ.
Chuyên gia Lâm Minh Châu nhấn mạnh: “Phụ huynh nên chủ động trao đổi minh bạch với giáo viên và ban phụ huynh. Khi mọi người cùng thống nhất, có thể lựa chọn hình thức tri ân nhẹ nhàng, hướng về giá trị tinh thần thay vì vật chất. Một tấm thiệp tập thể, một cuốn sổ lưu bút của học sinh, hay một tiết mục văn nghệ bất ngờ… đều có thể là phương án phù hợp, giảm áp lực và tăng sự kết nối”.
Trẻ em ngày nay lớn lên trong thời đại số có nhiều phương tiện thể hiện cảm xúc hơn trước. Không còn gói gọn trong hoa và quà, sự tri ân có thể trở thành một sản phẩm sáng tạo, giàu tính cá nhân.
Em Nguyễn Minh Khang, học sinh lớp 9 tại Hà Nội, kể về món quà mà cậu và nhóm bạn chuẩn bị cho cô chủ nhiệm: “Chúng em làm một video ngắn từ những khoảnh khắc hoạt động của lớp. Cô xem xong đã rất xúc động. Món quà không có giá trị vật chất, nhưng đó là kỷ niệm và tấm lòng của chúng em dành cho cô”.
Học tri ân cũng là học văn hóa số
Tri ân trong môi trường trực tuyến đòi hỏi những quy tắc ứng xử mới. Trẻ em ngày nay khá thành thạo công nghệ số, nhưng điều đó không đồng nghĩa các em đã hiểu đầy đủ về ranh giới quyền riêng tư và sự tôn trọng người khác trên môi trường mạng.
Vì vậy, phụ huynh và nhà trường cần hướng dẫn trẻ cách bày tỏ lòng biết ơn một cách văn minh, chẳng hạn như xin phép trước khi đăng tải hình ảnh hay thông tin về giáo viên, không chỉnh sửa hay chế giễu thầy cô trên mạng xã hội, và tuyệt đối không chia sẻ nội dung riêng tư của lớp học ra cộng đồng. Những hành vi tưởng như nhỏ này lại góp phần bảo vệ uy tín nghề giáo, đồng thời giúp trẻ hình thành năng lực công dân số – kỹ năng quan trọng trong giáo dục hiện đại.
Tri ân đúng cách là dạy trẻ lòng biết ơn chứ không phải tạo nên thói quen trao, nhận vô thức. Khi phụ huynh để con tự bày tỏ sự tôn trọng bằng những hành động xuất phát từ trái tim, trẻ sẽ hiểu rằng tri ân không phải nghĩa vụ vật chất mà là cảm xúc chân thành. Điều đó cũng giúp các em ghi nhớ rằng tình cảm dành cho thầy cô cần được nuôi dưỡng hằng ngày, không chỉ vào những dịp đặc biệt.
Có thể thấy, sự chuyển dịch trong cách thức tri ân đang diễn ra mạnh mẽ. Để ngày tri ân giữ trọn ý nghĩa, các nhà trường cần tiếp tục tuyên truyền quy tắc ứng xử, khuyến khích phụ huynh và học sinh thể hiện lòng biết ơn theo những phương thức nhẹ nhàng, văn minh và không gây áp lực cho tập thể.
Mỗi gia đình có thể cùng con suy nghĩ: Con kính trọng thầy cô ra sao trong sinh hoạt hằng ngày? Con muốn cảm ơn vì điều gì? Và con có thể tự làm gì để khiến thầy cô vui? Những câu hỏi ấy đặt trọng tâm vào sự trưởng thành nhân cách của mỗi đứa trẻ, thay vì giá trị của món quà.
Tinh thần “tôn sư trọng đạo” vốn là truyền thống đẹp của người Việt. Khi đặt truyền thống ấy vào thời đại số, sự tri ân càng cần dựa trên văn hóa, sự tự nguyện và tính nhân văn. Chỉ khi giáo viên được tôn trọng đúng nghĩa, mối quan hệ thầy trò mới thực sự bền vững, và môi trường giáo dục mới giữ được sự trong sạch, tử tế.
Tri ân thầy cô trong thời đại số vì thế không phải thay đổi bản chất của lòng biết ơn, mà chỉ là thay đổi hình thức thể hiện. Món quà có thể nhỏ, thậm chí có thể không hiện diện nhưng nếu mỗi đứa trẻ hiểu rằng người thầy xứng đáng được trân trọng từ chính tấm lòng của mình, thì ngày tri ân sẽ luôn đẹp, không chỉ vào 20/11, mà trong từng bài học của cuộc đời.
