Đi tìm nguồn gốc?
Có rất nhiều lý do để người ta dùng những vách giấy nhẹ nhàng, dễ bóc dán, thay cho những gỗ tấm nguyên khối chắc nịch. Thứ nhất, đa số những nhà cửa truyền thống ở đây đều được làm bằng gỗ. Cửa gỗ luôn gây bí hơi, cản trở ánh sáng xuyên qua, nên người Nhật đã cắt giảm chúng bằng cách dán giấy. Họ làm những cái khung tre đan mắt cáo hoặc ô, dán giấy đủ dày để dựng vách hay cửa và tăng nguồn sáng tự nhiên từ ánh nắng, cũng như độ thoáng, thông khí do giấy hút ẩm và khô rất tốt. Thứ hai, Nhật Bản là một quốc gia chịu ảnh hưởng của động đất thường xuyên, nên đòi hỏi việc xây dựng lẫn tháo dỡ phải nhanh, chuẩn xác, giúp cứu người, cứu tài sản. Và một lý do cuối cùng là xuất phát từ trình độ thủ công mỹ nghệ của người Nhật đạt đến tầm nghệ thuật nên tường giấy là dịp để các nghệ nhân phát huy tài năng.
Về từ nguyên, shoji vốn có nghĩa là một vật cản trở, tuy nhiên nó chỉ có tính chất khu biệt, phân tách chứ không ngăn cản mọi thứ hoàn toàn như tên gọi. Mỗi khi nhà có một số đồ đạc mới, hay có thêm con trai, con gái, dâu rể, quý khách đến chơi, người ta lại dựng các shoji, làm thành các gian lớn nhỏ để chứa đồ và ăn ở. Truyền thống này đã có từ lâu đời và phát sinh một cách tự nhiên, đáp ứng các nhu cầu sinh hoạt mà không cần phải dựng nhà mới. Đến nay, chúng vẫn được thấy ở nhiều căn hộ truyền thống, các đền đài, quán rượu, khách sạn, các trung tâm dịch vụ, thậm chí công sở.
Nhiều shoji khác nhau
 |
Cùng tên gọi shoji, song có khá nhiều loại tường giấy khác nhau, gồm Tsuitate - một tấm vách to phân tách ngôi nhà. Fusuma - những cửa kéo đóng mở các gian phòng. Yukimi lại là cửa sổ với phần dưới cho phép đẩy lên. Byobu là những tấm bình phong nhiều mảnh, dễ dàng gập lại. Akari là một loại tường tạo hiệu ứng ánh sáng, màu sắc nhằm giải trí.
Giấy được dán lên các khung gỗ này đều làm từ cây kozo, một thứ cây cùng họ dâu, song đều được gọi là giấy gạo, vì nó cho độ mờ đục, sáng bóng như nước gạo. Ngày nay, giấy shoji được cán từ nhựa polyme và nhiều chất liệu khác. Dù bằng gì, shoji nói chung phải đạt yêu cầu thật dai và mỏng, có thể thu sáng và phản chiếu ánh nắng lẫn ánh đèn, tạo ra sự trong trẻo và thơ mộng cả ban ngày lẫn ban đêm.
 |
Người Nhật đã biết làm giấy gạo và tường giấy cách đây hơn 1.000 năm, khi giấy từ Trung Quốc du nhập vào. Shoji chính thức phổ biến trong thời Kamakura (1123 - 1333) với sự ra đời của phong cách shonin-zukuri, yêu chuộng sự cân đối, nhẹ nhàng, giản dị và hòa hợp. Shonin-zukuri thường kết hợp với chiếu tatami, cửa kéo fusuma làm thành một bộ đặc điểm khó quên ở kiến trúc nhà cổ truyền Nhật Bản, nhất là phòng trà Chashitsu.
Ngoài mục đích là lấy ánh sáng và thoáng khí, shoji cũng cho phép gia chủ thoải mái phát huy sức sáng tạo mỹ thuật, trong đó có việc in vẽ tranh Yamato-e lên cửa, tường nhà và dễ dàng xóa bỏ bất cứ lúc nào. Chúng là những bức tranh theo chủ đề thiên nhiên và con người bốn mùa Nhật Bản, rất là sặc sỡ, nổi bật.
Tuy nhiên, shoji được vẽ nhiều nhất trên các bình phong của Nhật Bản và hình ảnh biểu tượng phổ biến nhất là cảnh muông thú, núi Phú Sĩ, sông Mu Tamagawa, vườn thiền, các lâu đài…
