1. Mô tả:
Sá sùng là một loại giun biển, thuộc họ sâu đất, có tên khoa học là Sipunculus nudus Linnaeus. Loài vật này còn được gọi bằng nhiều tên khác như trùn biển, giun biển, mồi, địa sâm, sa sùng, sâu đất, sâu biển, đồn đột, chặt khoai.
Sá sùng dài khoảng 10cm, nặng từ 10 - 12g, cá biệt có con dài đến 15 - 40cm, nặng 1 - 3kg, thân thon tròn như ống, màu hồng nhạt, ở giữa thân có 30 sợi cơ dọc bao quanh. Loại sá sùng to được gọi là sá sùng chuối, hoạt động chậm chạp hơn loại nhỏ.
 |
| Sá sùng. |
Sá sùng tươi là con vật dễ khiến người yếu bóng vía phát hoảng vì hình thức về ngoài của chúng. Nhìn bằng mắt thường, sá sùng da trơn nhẫy, dài, thuôn, trông xa như những con giun, dùng tay sờ vào thấy mềm và mát.
Khi bị bắt lên khỏi mạt biển, chúng thu mình lại tròn như quả bóng, lộ ra cái miệng bé như lỗ van bơm hơi. Da sá dùng thay đổi màu sắc tùy theo môi trường sống của chúng. Ruột sá dùng giống như ruột giun, chỉ có một đường ống từ đầu đến cuối.
Sá sùng phân bố ở các cùng biển có bãi cát pha bùn thuộc vịnh Bắc Bộ nhưng nơi nổi tiếng có sá sùng ngon nhất là vùng đảo Quan Lạn thuộc huyện Vân Đồn, Quảng Ninh. Sá sùng được khai thác từ tháng 3 đến tháng 7 là loại có chất lượng tốt nhất.
2. Thành phần dinh dưỡng:
Theo các nhà nghiên cứu, thành phần dinh dưỡng trong sá sùng có tới 18 loại acid amin tự do (chiếm đến 10,3%) trong đó glycin chiếm 3,2%, alanin chiếm 2,5%, glutamin chiếm 0,25%, succinic chiếm 0,35%.
Trong số 18 acid amin có tới 8 loại là không thể thay thế phải dung nạp từ thực phẩm.
Sá sùng còn rất giàu taurin (3,2%), chất khoáng (1,2%) với 17 nguyên tố khoáng.
Chính vì rất giàu thành phần dinh dưỡng nên từ xưa sá sùng đã được mệnh danh là địa sâm.
 |
Trước đây, khi chưa có bột ngọt, sá sùng được coi là thứ gia vị để chế ra những nồi nước dùng, nồi canh có hương vị thơm ngọt đặc biệt, nhất là nước phở, đến nỗi có người cho rằng loại giun biển này chính là “linh hồn” của phở Bắc.
Ngày nay, nhiều công trình nghiên cứu đã diễn ra để đưa sá sùng vào thành phần các thực phẩm chức năng dành cho người ung thư.
Tuy chưa có tài liệu nghiên cứu nào về khả năng kháng ung thư của sá sùng nhưng với thành phần dinh dưỡng của nó, đây thực sự là loại thực phẩm bổ dưỡng dành cho người bệnh.
3. Dược tính:
Đông y cho rằng sá sùng sống trong hang sâu dưới cát nên có vị mặn, tính mát, tác dụng bổ dương (bổ thận, tráng dương, ích tinh), thanh nhiệt (tư âm giáng hỏa), thanh phế kiện tỳ.
Sá sùng thường được dùng để chữa các loại bệnh như nóng bốc ở tầng sâu bên trong hay sốt về chiều, đổ mồ hôi trộm (thường có ở những người mắc lao phổi, lao xương khớp), ho khạc đờm nhiều do phế hư, tiểu đêm nhiều, răng lợi sưng đau...
Sá sùng từ xưa đã được xem là món ăn giúp bổ thận, tráng dương nên chỉ được khai thác để cống tiến cho vua, quan hoặc những người giàu có mới được ăn.
 |
| Món ăn từ sá sùng. |
Theo kinh nghiệm dân gian của Việt Nam và Trung Quốc, thịt sá sùng phơi hoặc sấy khô rồi nướng giòn, tán nhỏ, rây bột mịn, uống với liều 6 - 10g mỗi lần, chiêu với nước ấm hoặc rượu, ngày 3 lần. Thuốc có công hiệu bổ thận, tráng dương, ích tinh.
Hoặc dùng món ăn thuốc: Sá sùng tươi 200g trộn đều với 50g lá hẹ, dầu vừng 20g, rồi xếp đều sá sùng đã được trộn đều lên trên xửng và hấp, trong nồi hấp có lót 50g lá dâm dương hoắc.
Đun sôi 15 phút là ăn được, chấm với nước mắm chua cay hay muối tiêu, chanh. Món ăn này có công dụng bổ ngũ tạng, tư âm, tráng dương, tăng cường khí lực cho cơ thể, chữa yếu sinh lý.
