Vì thế, năm 2017 ngành lúa gạo quyết tâm lấy lại đà tăng trưởng, tiếp tục đưa mặt hàng này trở thành nông sản XK chiến lược. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, ngoài nâng cao chất lượng, ngành lúa gạo phải xây dựng một kế hoạch phát triển và tạo dựng thương hiệu sản phẩm có hiệu quả trên thị trường quốc tế mang tính bền vững.
Nhiều thách thức
Theo nhận định của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), XK gạo trong năm 2017 chỉ ở mức trên 5 triệu tấn. VFA cho hay, hiện Trung Quốc vẫn là thị trường nhập khẩu (NK) chính của Việt Nam. Tuy nhiên, quốc gia này đang siết chặt các quy định khắt khe về vấn đề an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc nên lượng gạo XK vào thị trường này sẽ khó khăn hơn. Bên cạnh đó, các nước NK gạo vẫn chưa công bố nhu cầu cần NK, trong khi sản lượng và tồn kho gạo trên thế giới tăng ở mức kỷ lục trong những năm qua.
Ngoài khó khăn trên, ngành lúa gạo Việt Nam cũng đang chịu sự cạnh tranh gay gắt từ hai quốc gia là Thái Lan và Ấn Độ. Với lượng gạo tồn kho lớn, chất lượng và thương hiệu gạo được ưa chuộng trên thị trường thế giới, đặc biệt với “chiến thuật” hạ giá, gạo Thái Lan XK sang thị trường ASEAN và Trung Quốc tăng đáng kể. Đồng thời, gạo Việt Nam cũng phải cạnh tranh gay gắt với Ấn Độ ở thị trường châu Phi và Trung Đông, khu vực hiện chiếm gần một nửa lượng gạo NK của thế giới.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng XK gạo giảm. Trong đó, việc hạn chế về chất lượng cũng như sự cạnh tranh thị trường là cản trở lớn nhất cho khả năng bứt phá, lấy lại tăng trưởng của lúa gạo. Theo đại diện Bộ NN&PTNT, Bộ này đã phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành hàng lúa gạo, trong đó nâng cao chất lượng là tiêu chí quan trọng, xuyên suốt cả đề án.
Theo đó, để nâng cao chất lượng, các địa phương sản xuất lúa cần thay đổi cơ cấu giống, tập trung nghiên cứu chọn tạo giống lúa chất lượng, lúa thơm có giá bán cao, cạnh tranh cả trên thị trường XK và thị trường nội địa.
Đặc biệt, với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ NN&PTNT cùng với bộ, ngành liên quan đang hoàn thiện việc xây dựng chương trình thương hiệu gạo quốc gia, nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu. Đây được xem là giải pháp tối ưu để lúa gạo tăng trưởng trở lại như kỳ vọng.
Cần đẩy mạnh phát triển thị trường
Cuối năm 2016, Bộ Công Thương đã có quyết định bãi bỏ Quy hoạch thương nhân kinh doanh và XK gạo, một trong những cản trở gây khó khăn cho doanh nghiệp XK gạo thời gian qua. Theo quyết định này, các tiêu chí, điều kiện kinh doanh XK gạo như: Khống chế số lượng tối đa 150 đầu mối XK gạo; khống chế địa bàn đầu tư xây dựng kho chứa, cơ sở xay, xát thóc gạo để đáp ứng điều kiện kinh doanh XK gạo tại 20 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; tiêu chí thành tích XK gạo đã được bãi bỏ.
Đánh giá về việc bãi bỏ quy định trên, nhiều chuyên gia trong ngành lúa gạo cho rằng, các doanh nghiệp XK gạo Việt Nam đang đối diện nhiều khó khăn từ thị trường gạo thế giới, do đó việc “xoá bỏ” một vài quy định trong nước sẽ giúp doanh nghiệp tập trung phát triển thị trường.
Theo các chuyên gia, đã XK thì sản phẩm phải chất lượng, việc nâng cao chất lượng là yếu tố hàng đầu. Tuy nhiên, có sản phẩm chất lượng mà không thiết kế được thị trường thì hiệu quả cũng không cao. Bởi vậy, thời gian tới ngành lúa gạo cần tăng cường năng lực nghiên cứu thị trường, dự báo và cung cấp minh bạch thông tin thị trường để các tác nhân trong ngành lúa gạo chủ động ra quyết định sản xuất, kinh doanh.
Ngoài ra, khuyến khích và tạo điều kiện để các khách hàng NK gạo lớn và ổn định tham gia đầu tư, chế biến gạo Việt Nam, góp phần bảo đảm đầu ra cho các vùng chuyên canh chính; hỗ trợ các doanh nghiệp lớn, có điều kiện liên kết sản xuất với nông dân tại các vùng là những giải pháp quan trọng. Đồng thời, cần hạn chế tối đa các biện pháp quản lý XK làm méo mó, gián đoạn thị trường như tạm dừng XK, hạn ngạch XK, trợ giá. Đối với thị trường XK, cần tăng tỷ trọng loại gạo trắng, hạt dài, gạo chất lượng cao, giảm tỷ trọng gạo trên 15% tấm, đa dạng các sản phẩm chế biến từ gạo...
