Một trong những bí quyết thành công của quốc gia này là cải cách hệ thống giáo dục. Kết quả là Estonia hiện nằm trong số các nước dẫn đầu bảng xếp hạng hệ thống giáo dục theo chương trình đánh giá PISA và vượt cả Phần Lan.
Giáo dục cho mọi người
Thứ nhất, ở Estonia tất cả mọi người đều có quyền được hưởng một nền giáo dục tốt đẹp, không phụ thuộc vào những đặc điểm cá nhân. Ví dụ, trước đây trong các trường phổ thông có các lớp học đặc biệt, nơi trẻ em khuyết tật học riêng. Nhưng gần đây, tất cả các lớp đã được học hòa nhập. Vẫn có những trường đặc biệt, phụ huynh có thể gửi con vào đó, nhưng đa số lựa chọn các trường thông thường.
Chương trình dạy học có thể thông thường hoặc giản lược (có cả thảy ba chương trình dành cho các mức độ chậm phát triển trí tuệ khác nhau). Trẻ khuyết tật có thể được GV đặc biệt phục vụ, được trợ giúp ngoài giờ học hoặc được học theo chương trình cá biệt.
Học tập là điều bắt buộc ngay cả đối với những trẻ em bị ốm nặng. Người Estonia cho rằng, học tập là một phần của quá trình chữa bệnh. Vì vậy, ngay cả khi đứa trẻ ốm nằm liệt giường ở nhà thì GV vẫn đến dạy. Thực ra, đây là một chương trình cá biệt, giản lược với thời khóa biểu linh hoạt, nhưng các giờ học vẫn được tiến hành.
Nhà trường bắt đầu từ giáo viên
Ở Estonia, GV có nhiều tự do hơn trong việc xây dựng kế hoạch dạy học, bởi vì ở đây không có chương trình dạy học chính thức chặt chẽ. Có chỉ số đo lường hiệu quả công việc (KPI) vào cuối năm học. Còn đạt được nó như thế nào thì mỗi GV tự quyết định trên cơ sở trình độ và tài năng của HS. Chỉ có một yêu cầu đặt ra đối với GV: Đạt kết quả, nhưng không hạn chế cách thực hiện.
Điều này mang lại cho GV nhiều không gian sáng tạo hơn trong dạy học, nhưng cũng đòi hỏi trách nhiệm cao hơn. Vì vậy, GV ở Estonia cũng phải học tập. Có nhiều khóa nâng cao trình độ chuyên môn đến mức họ phải học vào tất cả các kỳ nghỉ hè của HS, ngoại trừ 56 ngày nghỉ phép theo quy định. Mỗi năm, GV được cử đến các trường khác để trao đổi kinh nghiệm từ 1 đến 2 lần.
Mức lương của GV ở Estonia hiện nay là 1.250 euro/tháng (khoảng 34 triệu đồng), thấp hơn mức trung bình của cả nước (1.400 euro). Tuy nhiên, mỗi năm GV được được tăng lương 50 euro. Ngoài ra còn có nhiều khoản thu nhập khác, chẳng hạn như lương tháng 13 vào cuối năm, 30 euro hằng tháng cho GV không hút thuốc lá và 50 euro nếu GV chơi thể thao.
Điều thú vị là không có các khoản phụ cấp nào cho đặc thù của công việc (ví dụ, GV dạy ở bệnh viện). Nhưng đồng thời, tìm một GV vào làm việc ở đó dễ hơn nhiều so với ở trường bình thường. Đơn giản là vì GV thích làm việc trong những điều kiện đặc biệt. Tại các trường học ở bệnh viện, người ta không chấm điểm, không có thời khóa biểu, điều này cho phép GV tự do sáng tạo hơn, nhưng có bài tập về nhà và kiểm tra bài cũ.
Học sinh là trung tâm
Các trường phổ thông ở Estonia bằng mọi cách tạo ra bầu không khí thoải mái và thuận lợi cho HS. Mà sự thoải mái bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt. Ví dụ, HS Estonia không phải mang ba lô nặng sách vở đến mức vẹo cột sống, thay vào đó các em có sổ điểm điện tử và sách giáo khoa điện tử.
Tự do cá nhân ở đây cũng được tôn trọng - GV bị nghiêm cấm đánh đập học sinh. Ngoài ra, GV không được phép cao giọng. Điều này không có nghĩa là GV không nghiêm khắc. Thầy cô giáo có thể thể hiện tính cách, nhưng ở mức độ hợp lý.
Ở Estonia, quyền riêng tư rất được tôn trọng, vì vậy HS biết điểm số của mình, nhưng không biết điểm của các bạn cùng lớp. HS Estonia còn được giáo dục tính tự lập. Ví dụ, GV rất hiếm khi liên lạc với phụ huynh; tất cả các thông tin về bài tập về nhà và kết quả học tập đều thông qua HS. Nếu HS có mâu thuẫn với GV, thì việc mời phụ huynh đến trường không phải là lựa chọn duy nhất. Để thảo luận vấn đề này, người ta mời chuyên gia tâm lý. Thông thường, vấn đề này được giải quyết bằng những thay đổi trong kế hoạch dạy học, GV chỉ bị thay thế trong những trường hợp hết sức hạn hữu. HS Estonia đã quen với việc tôn trọng bản thân, do đó các em biết tôn trọng người khác.
Như đã nói ở trên, nếu HS không thể đến trường hơn một học kỳ do bị ốm, GV sẽ đến dạy tại nhà học trò ít nhất 8 giờ/tuần. Hệ thống hoàn chỉnh đến mức khi HS nhập viện, một lá thư sẽ tự động được gửi đến trường đề nghị GV chuyển bài kiểm tra và bài tập về nhà cho HS. Trong trường hợp này, GV phải ở trong bệnh viện không dưới 8 giờ/tuần. GV sẽ theo dõi sự tiến bộ của HS và ghi nhật ký, đồng thời, xây dựng một kế hoạch học tập cá nhân cho HS, có tính đến các khuyến nghị của bác sĩ và nguyện vọng của bố mẹ. Khi HS xuất viện, bố mẹ sẽ được tư vấn về cách học tập của con. Estonia áp dụng quy trình dạy học trong bệnh viện như vậy từ năm 2010 để bảo vệ quyền học tập được ghi trong hiến pháp.
Tất nhiên, không thể nói rằng, hệ thống giáo dục của Estonia đã hoàn hảo. Ở đây vẫn tồn tại vấn đề lão hóa đội ngũ GV và thiếu chỗ học trong các trường phổ thông. Vì vậy, sĩ số lớp học trung bình hiện nay ở quốc gia này là 33 HS/lớp, mặc dù theo luật quy định tối đa 24 HS/lớp.
Nhưng bài học quan trọng nhất là trường phổ thông Estonia chuẩn bị cho HS bước vào đời chứ không chỉ để vào đại học. Chương trình giáo dục quan tâm nhiều tới việc hình thành các kỹ năng xã hội cho HS. Ví dụ, mới đây phần lớn các trường phổ thông Estonia áp dụng chương trình phòng, chống bạo lực học đường của Phần Lan (KiVa). Giáo dục giới tính cũng không phải là điều cấm kỵ ở đây, nó bắt đầu từ lớp 5. Trẻ em được dạy không những về các biện pháp tránh thai, mà còn nhiều vấn đề khác. Kết quả là 10 năm qua, số ca mang thai ở tuổi vị thành niên trên cả nước đã giảm hơn một nửa.
Và cuối cùng, trẻ em Estonia được giáo dục sự tôn trọng bản thân và những người khác. Phải chăng đây là giá trị chính của xã hội châu Âu?
