Chương trình giáo dục phổ thông 2018 (CTGDPT 2018) đề ra mục tiêu là tiếp tục được xây dựng trên quan điểm giáo dục con người toàn diện, giúp học sinh phát triển hài hòa về đức, trí, thể, mĩ. Chương trình cũng đề ra phương châm kế thừa các nguyên lí giáo dục nền tảng như “Học đi đôi với hành”, “Lí luận gắn liền với thực tiễn”, “Giáo dục ở nhà trường kết hợp với giáo dục ở gia đình và xã hội”.
Giáo dục từ những câu chuyện đời thường
Song hành cùng với mục tiêu, phương châm giáo dục đó, CTGDPT 2018 cũng đề ra nội dung giáo dục cụ thể là: Bên cạnh một số kiến thức được cập nhật để phù hợp với những thành tựu mới của khoa học - công nghệ và định hướng mới của chương trình, kiến thức nền tảng của các môn học trong CTGDPT 2018 chủ yếu là những kiến thức cốt lõi, tương đối ổn định trong các lĩnh vực tri thức của nhân loại, được kế thừa từ CTGDPT 2006 nhưng được tổ chức lại để giúp học sinh phát triển phẩm chất và năng lực một cách hiệu quả hơn.
Như vậy từ mục tiêu, phương châm đến nội dung, chúng ta có thể nhận thấy CTGDPT 2018 rất xem trọng vấn đề phát triển phẩm chất và năng lực cho người học. Đây chính là xu thế chung của sự phát triển giáo dục trên thế giới hiện nay. Trong bài viết này, người viết chỉ nhấn mạnh đến việc phát triển một trong những năng lực quan trọng cho người học, đó là năng lực tưởng tượng.
Hẳn trong số chúng ta còn nhớ câu chuyện xảy ra ở nước Mỹ hơn năm mươi năm về trước. Vào năm 1968, tại tiểu bang Neveda, có cô bé 3 tuổi tên là Edith. Một hôm, cô bé chỉ vào chữ cái đầu tiên của chữ “OPEN” trên chiếc hộp đựng quà trong nhà mình, và nói với mẹ rằng, đó là chữ “O”. Mẹ của cô bé rất ngạc nhiên nên hỏi, vì sao con biết được đó là chữ “O”. Edith trả lời là cô giáo ở trường dạy thế! Thật không ngờ, người mẹ ngay lập tức viết đơn khởi kiện trường mầm non mà cô bé đang theo học.
Lý do khởi kiện của bà mẹ càng khiến cho mọi người vô cùng kinh ngạc. Đó là trường mầm non đã tước mất đi khả năng tưởng tượng của Edith. Bởi vì khi chưa biết chữ “O”, con gái của bà có thể nói “O” là Mặt trời, là quả táo, là quả trứng gà… theo trí tưởng tượng phong phú của cô bé. Nhưng sau khi trường mầm non dạy cô bé nhận biết đó là chữ “O”, thì Edith đã bị mất khả năng tưởng tượng này. Và, bà mẹ đòi phí bồi thường tổn hại tinh thần cho con gái mình là 1.000 USD.
Đơn kiện gửi lên tòa án đã làm cho toàn bộ tiểu bang Nevada vô cùng kinh ngạc và không ngừng tranh luận với hai luồng ý kiến trái chiều. Các thầy, cô giáo của trường mầm non cho rằng, bà mẹ này nhất định là bị điên. Những phụ huynh khác thì cho rằng, bà mẹ này có chút chuyện bé xé ra to, ngay cả luật sư cũng không tán thành cách làm của thân chủ mình. Nhưng cũng có một số ít người nghiêm túc suy nghĩ và tán đồng về hành động đó của bà mẹ. Ba tháng sau, nằm ngoài dự đoán của mọi người, kết quả là trường mầm non thua kiện. Bởi vì toàn bộ thẩm phán viên của đoàn thẩm phán đều bị câu chuyện mà bà kể khi biện hộ cho con gái mình làm họ xúc động.
 |
Ảnh minh họa: IT |
Câu chuyện bà đã kể và quá trình biện hộ trước tòa như sau: “Tôi đã từng đến một số nước ở phương Đông du lịch. Một lần, tôi ở trong một công viên, nhìn thấy hai con thiên nga, một con bị cắt bỏ một cánh bên trái được thả ở cái hồ lớn; con kia thì còn nguyên vẹn không bị gì và được thả ở cái hồ nhỏ. Tôi hỏi nhân viên quản lý ở đó thì họ trả lời rằng: “Làm như thế là để cho hai con thiên nga này không bay đi mất. Con thiên nga bị mất cánh bên trái không thể bay vì không giữ được thăng bằng, còn con kia vì thả ở hồ nhỏ nên không đủ không gian để lấy đà bay”.
Lúc đó, khi nghe xong câu chuyện ấy, tôi vô cùng khiếp sợ, khiếp sợ sự thông minh của người phương Đông. Hôm nay, tôi kiện cho con gái tôi, vì tôi cảm thấy con gái tôi cũng giống con thiên nga kia trong nhà trẻ. Họ đã cắt đứt một cánh tưởng tượng của Edith, đã nhốt con bé trong cái ao nhỏ chỉ có 26 chữ cái quá sớm. Edison cũng có trí tưởng tượng không thực tế, mới phát minh ra được bóng đèn điện; Newton là bởi có tư tưởng sáng tạo ra cái mới từ đó mới phát hiện ra lực hấp dẫn của Trái đất.
Có thể khả năng tưởng tượng của Edith không phong phú, nhưng bạn không thể cướp đoạt quyền tưởng tượng của con bé, bởi vì một con thiên nga không có cánh thì vĩnh viễn không thể bay lên được”. Sau khi bà biện hộ, tiểu bang Nevada đã căn cứ vào toàn bộ đoạn biện hộ trước tòa của bà mẹ để sửa đổi “Luật Bảo hộ giáo dục cho công dân”, trong đó có quy định quyền lợi của trẻ em tại trường học:
- Quyền được chơi.
- Quyền được hỏi tại sao?
Đó cũng chính là quyền được sử dụng trí tưởng tượng. Trong não trẻ em có thể có hàng vạn câu trả lời, xin đừng nói với các em rằng đó chỉ là 1 chữ “O”, đừng bẽ gãy chiếc cánh tưởng tượng của các em. Khi con thiên nga bị mất đi chiếc cánh thì nó không thể bay, khi chúng ta bị mất đi chiếc cánh thì sẽ không bao giờ tìm được thiên đường của niềm vui sáng tạo nữa.
 |
Ảnh minh họa: IT |
Chương trình mở để phát triển thế hệ mới
Từ câu chuyện trên, chúng ta thấy năng lực tưởng tượng của học trò là vô cùng quan trọng. Mỗi một học trò đã có cả một kho trí tưởng tượng phong phú. Trí tưởng tượng ấy có thể là mơ hồ, không thực tế. Nhưng cũng có những phát minh lớn lao tầm nhân loại bắt đầu từ một trong những trí tưởng tượng ấy của học trò. Albert Einstein - nhà vật lý vĩ đại nhất mọi thời đại - từng nói: “Trí tưởng tượng còn quan trọng hơn tri thức. Tri thức có giới hạn, còn trí tưởng tượng là vô cùng”. Và bản thân nhà bác học cũng đã có nhiều phát minh vĩ đại bắt đầu từ trí tưởng tượng như thế.
CTGDPT 2018, ở tất cả các bộ môn đều được thiết kế theo hướng mở. Đó chính là “khoảng trống” để giáo viên khai thác sự sáng tạo của mình trong việc phát triển các năng lực cho học trò, trong đó có năng lực trí tưởng tượng. Môn học Ngữ văn là một ví dụ, trong các bộ sách giáo khoa, các tác phẩm văn học được tuyển chọn đưa vào giảng dạy chỉ là minh họa giúp cho việc đọc hiểu các tác phẩm văn học khác ở cùng thể loại. Nghĩa là, khi kiểm tra đánh giá, giáo viên buộc phải tìm một tác phẩm mới (ngoài SGK) để đánh giá năng lực cảm thụ văn học của học trò. Và vì thế, người học cũng không còn phải học thuộc, phải tìm hiểu các bài văn mẫu… để làm bài.
Kết quả của quá trình đọc mở rộng này sẽ giúp học trò thoải mái sử dụng trí tưởng tượng để khám phá vẻ đẹp bất tận của văn chương. Chẳng hạn, khi dạy bài 1, chủ đề “Sức hấp dẫn của truyện kể” (Ngữ văn 10, Kết nối trí thức), giáo viên có thể gợi mở cho học trò đọc ở nhà về truyện thần thoại, truyện trung đại, truyện hiện đại. Đến lớp, trong tiết “nói và nghe”, học sinh có thể giới thiệu, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của bất cứ một tác phẩm truyện nào mình yêu thích cho cả lớp cùng nghe.
Và đến tiết thực hành viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm truyện (Chủ đề, những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật), học sinh có thể cảm nhận bất cứ tác phẩm văn học nào mà giáo viên yêu cầu ở đề thi. Về địa điểm tiến hành bài viết cũng không giới hạn về không gian, thời gian: Học sinh có thể viết tại lớp hoặc viết ở nhà đăng lên nhóm học tập nhiều lần (sau khi có sự chỉnh sửa theo góp ý của giáo viên, bạn bè trong lớp…). Tương tự như thế, đến bài 2, chủ đề “Vẻ đẹp của thi ca”, giáo viên cũng khơi gợi cho học sinh tự tìm đọc các thi phẩm thuộc các thể loại như thơ
Hai-ku, thơ Đường luật, thơ tự do… Ví dụ khi dạy tiết đọc “Mùa xuân chín” của Hàn Mặc Tử, giáo viên có thể giới thiệu nhan đề một số bài thơ khác của Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu, Nguyễn Bính, Huy Cận… để học sinh về nhà sưu tầm đọc. Đến các tiết “viết”, “nói và nghe”, giáo viên sẽ cho học sinh cảm thụ. Cách kiểm tra có thể chỉ cần yêu cầu học sinh cảm nhận về một khổ thơ/ một đoạn thơ. Như thế, giáo viên có thể kiểm tra, đánh giá được nhiều học sinh hơn. Rõ ràng, với các thiết kế chương trình, SGK như thế, người học sẽ được khơi gợi về trí tưởng tượng nhiều hơn trong quá trình khám phá những vẻ đẹp của văn chương. Và một khi, trí tưởng tượng được chắp cánh, suy nghĩ không còn bị “nhốt” vào các bài văn mẫu, các bài giảng mẫu… học trò sẽ đam mê hơn với việc học văn.
William Arthur Ward từng nói: “Nếu bạn có thể tưởng tượng, bạn sẽ đạt được nó. Nếu bạn có thể ước mơ bạn sẽ trở thành nó”. Albert Einstein cũng nhấn mạnh rằng, “Logic sẽ đưa anh từ điểm A đến điểm B. Trí tưởng tượng sẽ đưa anh tới mọi nơi”. Vai trò của trí tưởng tượng là vô cùng quan trọng trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Vì vậy, dạy học CTGDPT 2018, rất cần sự đổi mới nhận thức, đổi mới phương pháp của giáo viên trong quá trình dạy học để từ đó phát hiện, phát triển năng lực tưởng tượng cho người học.
