Mỹ và các đồng minh G7 đã nhanh chóng cấm các sản phẩm than, khí đốt và dầu mỏ của Nga, nhưng cho đến nay vẫn tránh đặt ra các hạn chế đối với nhiên liệu hạt nhân của Moscow.
Điều gì đằng sau sự do dự của phương Tây? Cùng đọc bài viết của hãng Izvestia.
Uranium đã làm giàu: HALEU là gì?
Tổng thống Joe Biden tuyên bố vào ngày 19 tháng 4 rằng nhà máy IBEW ở miền nam Ohio đã sản xuất 200 pound (90 kg) đầu tiên của uranium được làm giàu mạnh, loại đầu tiên được sản xuất ở Mỹ.
Tổng thống nhấn mạnh rằng nhà máy đang trên đà sản xuất "gần một tấn vào cuối năm nay", đồng thời nói thêm rằng nó sẽ đủ cung cấp điện cho 100.000 ngôi nhà ở Mỹ.
Uranium được làm giàu mạnh được ông Biden nhắc tới là uranium làm giàu ở mức độ cao (HALEU) – không thể thiếu đối với chương trình hạt nhân dân sự của quốc gia.
Ngược lại với uranium được làm giàu ở mức độ thấp (LEU), được làm giàu tới 5% đồng vị U-235 có khả năng phân hạch, HALEU được làm giàu ở mức từ 5% đến 20% để sử dụng trong các lò phản ứng thế hệ tiếp theo được thiết kế bởi Mỹ với việc phát thải ròng bằng không vào năm 2050.
Tuyên bố về khí hậu COP28 vào tháng 12 năm 2023 kêu gọi tăng gấp ba công suất năng lượng hạt nhân vào năm 2050 và tăng dự báo phát triển hạt nhân của IEA và IAEA nhằm theo đuổi một tương lai không có carbon.
Các lò phản ứng thế hệ tiếp theo yêu cầu HALEU đạt được các thiết kế nhỏ hơn, đồng thời tạo ra nhiều điện năng hơn trên một đơn vị thể tích, chu kỳ vận hành dài hơn và tăng hiệu suất so với các lò phản ứng trước đó.
Trở lại năm 2020, Bộ Năng lượng Mỹ (DOE) dự kiến sẽ cần hơn 40 tấn HALEU trước cuối thập kỷ này, với số lượng bổ sung cần thiết mỗi năm, để khởi động một đội lò phản ứng tiên tiến mới ở Mỹ và đáp ứng Mục tiêu không có phát thải ròng của Washington vào năm 2050.
Trong bối cảnh đó, cam kết của ông Biden rằng "gần một tấn" HALEU dự kiến sẽ được sản xuất vào cuối năm nay khác xa so với các mục tiêu về khí hậu đã tuyên bố.
Trên thực tế, hoạt động sản xuất vật liệu hạt nhân trong nước của Mỹ đã suy giảm nhanh chóng kể từ những năm 2000.
Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA), các nhà máy điện hạt nhân của Mỹ phụ thuộc vào Nga trong 24% dịch vụ làm giàu uranium từ năm 2022.
Hãng thông tấn Anh là Reuters dự báo, theo kịch bản lạc quan nhất, Mỹ và Tây Âu sẽ phải mất ít nhất 5 năm mới bắt đầu sản xuất uranium làm giàu thấp ở quy mô thương mại.
Điểm mấu chốt của vấn đề là Nga có độc quyền về HALEU: chỉ Tenex, một phần của tập đoàn Rosatom của Nga, bán nhiên liệu trên cơ sở thương mại.
Kế hoạch của G7 từ bỏ nhiên liệu hạt nhân của Nga
Nhóm 7 quốc gia phát triển (G7) đã nhiều lần phát đi tín hiệu mong muốn chấm dứt sự phụ thuộc vào nhiên liệu hạt nhân của Nga.
Năm 2023, Canada, Pháp, Nhật Bản, Anh và Mỹ đã ký kết một thỏa thuận nhằm "tận dụng các nguồn lực và khả năng tương ứng của ngành điện hạt nhân dân sự của mỗi quốc gia để làm suy yếu sự kiểm soát của Nga đối với chuỗi cung ứng", theo tuyên bố chính thức của nhóm công bố vào ngày 16 tháng 4 năm 2023.
Vào tháng 12 năm 2023, Hạ viện Mỹ đã thông qua Đạo luật cấm nhập khẩu Uranium của Nga.
Chú thích của dự luật làm rõ rằng cấm "uranium làm giàu thấp" (LEU) được "sản xuất ở Nga hoặc bởi một thực thể của Nga được nhập khẩu vào Mỹ".
Mặc dù đạo luật này sẽ cấm nhập khẩu uranium của Nga sau 90 ngày kể từ khi ban hành, nhưng nó cho phép miễn trừ tạm thời cho đến tháng 1 năm 2028. Đạo luật này vẫn đang bị đình trệ tại Thượng viện Mỹ.
Những lời đe dọa và nỗ lực lập pháp của G7 đã không ngăn cản Mỹ và EU đẩy mạnh mua uranium đã làm giàu từ tập đoàn hạt nhân Rosatom của Nga vào năm 2023.
Theo Bellona Foundation, một tổ chức phi chính phủ môi trường quốc tế có trụ sở tại Oslo, Mỹ đã mua 702 tấn nhiên liệu, nhiều hơn 19% so với năm 2022.
EU đã nhận được nhiều hơn hơn mức tăng gấp đôi trong nhập khẩu nhiên liệu hạt nhân tính bằng tiền mặt: từ 280 triệu euro vào năm 2022 lên 686 triệu euro vào năm 2023.
Các chuyên gia năng lượng phương Tây thu hút sự chú ý đến thực tế rằng, mặc dù thu nhập của Nga từ việc bán hàng hóa hạt nhân ít hơn nhiều so với lợi nhuận từ hydrocarbon của nước này, nhưng ngành nguyên tử của quốc gia này đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu.
- Nga kiểm soát gần 50% công suất làm giàu uranium toàn cầu.
- Rosatom đang đi trước các đối tác phương Tây rất nhiều trong việc sản xuất nhiên liệu LEU và HALEU cho các lò phản ứng hạt nhân.
- Rosatom là công ty hàng đầu thế giới trong việc xây dựng các lò phản ứng hạt nhân ở nước ngoài: danh mục đơn đặt hàng của tập đoàn bao gồm 34 lò phản ứng ở 11 quốc gia.
Lời đe dọa của G7 về việc bán nhiên liệu hạt nhân của Nga không thể làm Moscow nản lòng, bởi vì phần lớn doanh thu của Rosatom đến từ các quốc gia bên ngoài phương Tây.
Thu nhập hàng năm của Rosatom đã tăng đều đặn từ 7,5 tỷ USD vào năm 2020 lên 11,8 tỷ USD vào năm 2022 và khoảng 14 tỷ USD vào năm 2023 - trong đó số tiền mua hàng của phương Tây lên tới khoảng 2 tỷ USD.
Trong hoàn cảnh này, phương Tây đang phải đối mặt với một 'bẫy 235': họ không thể ngay lập tức tăng cường sản xuất nhiên liệu hạt nhân tiên tiến để đáp ứng nhu cầu của mình chứ chưa nói đến việc thay thế hàng nhập khẩu của Nga trong tương lai gần.
Một số nhà quan sát trích dẫn một tiềm năng đáng sợ hơn nhiều: nếu Nga quyết định trả đũa và ngừng bán hàng hóa hạt nhân của mình cho phương Tây, phương Tây có thể phải đối mặt với thời kỳ tối tăm đầy khó khăn.
