Các nhân chứng lịch sử xúc động nhớ lại giờ phút hy sinh anh dũng của 23 đồng chí trong đêm hôm ấy tại mảnh đất máu lửa.
Sự kiện đêm 13/7
Ngày 13/7/1972, Đoàn dân công hỏa tuyến xã Điện Sơn, do ông Ngô Văn Đông, Phó Bí thư Khu II Hòa Vang chỉ huy, vận chuyển đạn pháo DKB và tên lửa A12 từ tuyến sau ra phục vụ Đoàn Pháo binh 575 bắn vào các mục tiêu quan trọng của địch trong thành phố Đà Nẵng. Đêm hôm ấy, khi đoàn vận chuyển đến khu vực thôn Nam Sơn, xã Hòa Lợi (nay là xã Hòa Tiến, huyện Hòa Vang) thì bị địch phát hiện. Chúng huy động máy bay, xe tăng, bộ binh tấn công dồn dập, gây cho ta nhiều tổn thất. 23 người hy sinh, 4 người bị thương và bị sa vào tay giặc.
Ông Trần Nhật Bằng, Trưởng ban Liên lạc Cán bộ chiến sĩ Khu II Hòa Vang nhớ lại: Đêm hôm ấy là một trong những sự kiện không thể nào quên trên quê hương vành đai diệt Mỹ. Máu xương của các cán bộ, chiến sĩ và nhân dân hy sinh tại Nam Sơn và Hòa Vang trở thành một dấu son trên bản đồ Tổ quốc.
Ngược dòng thời gian, vào tháng 7/1967, để tạo khu vực bàn đạp cho huyện Hòa Vang và thành phố Đà Nẵng, Tỉnh ủy Quảng Đà quyết định sáp nhập xã Điện Sơn vào Khu II Hòa Vang. Từ đó, Đảng bộ và nhân dân xã Điện Sơn đã nỗ lực xây dựng nơi đứng chân của nhiều cơ quan Khu II Hòa Vang, thực hiện tốt vai trò bàn đạp để các lực lượng ta tấn công vào Đà Nẵng. Điện Sơn trở thành hậu phương nuôi giấu cán bộ, khiêng thương, tải đạn, phục vụ chiến đấu. Riêng trong Chiến dịch Hè 1972, hàng trăm dân công Điện Sơn xung phong đi tải đạn phục vụ cho bộ đội pháo kích vào Sân bay Đà Nẵng, Sân bay Nước Mặn và các mục tiêu quan trọng khác. Sau năm 1975, xã Điện Sơn được sáp nhập vào xã Điện Tiến (Điện Bàn, Quảng Nam).
Bà Nguyễn Thị Minh, 87 tuổi, ở thôn Thái Sơn (xã Điện Sơn), thành viên Đoàn dân công hỏa tuyến năm xưa kể lại: "Đoàn dân công có 58 người, hầu hết là phụ nữ xã Điện Sơn, một số ít ở các nơi khác trong tỉnh Quảng Nam và bộ đội từ hậu phương lớn miền Bắc vào. Tối 13/7/1972, tôi được đoàn giao nhiệm vụ vận chuyển vũ khí tại một vị trí trung chuyển từ đường Trường Sơn để đưa về xóm Bầu thuộc xã Hòa Lợi, phục vụ Đoàn Pháo binh 575. Mỗi quả đạn nặng khoảng 60 - 70kg, người khỏe mạnh mới vác được 1 quả, còn lại phải 2 người khiêng 1 quả. Khoảng 21 giờ, đoàn đi đến khu vực thôn Nam Sơn thì bị máy bay địch phát hiện. Chúng bắn xối xả vào đội hình, đồng thời huy động thêm máy bay ném bom và nhiều xe tăng, bộ binh, dồn dập tấn công vào đoàn dân công. Chỉ một số ít người trong đoàn may mắn vượt qua vòng vây địch, chạy thoát", bà Minh bùi ngùi.
Tổ quốc khắc ghi
Bà Nguyễn Thị Minh nhớ lại: Trong số những người hy sinh đêm 13/7 có vợ chồng chị Phạm Thị Bình (xã Điện Tiến) cùng tham gia dân công hỏa tuyến. Con của chị Phạm Thị Bình cũng hy sinh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ và chị đã được truy tặng danh hiệu cao quý "Bà mẹ Việt Nam Anh hùng". Còn hai chị Nguyễn Thị Yên và Nguyễn Thị Hồng (xã Điện Tiến) hồi đó sinh sống tại Sài Gòn về quê có công việc gia đình, tự nguyện tham gia vào Đoàn dân công hỏa tuyến và đều đã ngã xuống trên mảnh đất Nam Sơn trong đêm hôm ấy. Đặc biệt, chị Phạm Thị Hoa (xã Điện Tiến), năm ấy mới 14 tuổi, tình nguyện tham gia Đoàn dân công và đã anh dũng hy sinh.
Trong khi đó, 4 người bị địch bắt, dù chịu nhiều cực hình tàn khốc vẫn không một lời khai báo, son sắt một lòng trung thành với sự nghiệp cách mạng. Chị Nguyễn Thị Xinh ở xóm 2 (xã Điện Tiến), 1 trong 4 người bị bắt cho biết, quân địch đày ải các chị qua nhiều nhà lao, dùng nhiều thủ đoạn tra tấn nhưng vẫn không khai thác được gì, cuối cùng chúng đành phải trả lại tự do cho các chị. Sau khi ra tù, các chị lại tiếp tục hoạt động cách mạng…
Phát biểu tại buổi lễ tri ân ngày 12/7, ông Lê Văn Hùng Vương, Trưởng ban Tuyên giáo Huyện ủy Hòa Vang đã bày tỏ sự trân trọng, tôn vinh, tri ân các liệt sĩ và đồng bào đã cống hiến, hy sinh, trực tiếp làm nhiệm vụ vận chuyển vũ khí, phục vụ chiến đấu tại thôn Nam Sơn trong sự kiện đêm 13/7. Ông Vương cho biết, Đảng bộ xã Hòa Tiến đang đề xuất phương án quy hoạch, tôn tạo khu vực Bia tưởng niệm cán bộ, chiến sĩ và đồng bào hy sinh trong sự kiện đêm 13/7 thành Công trình văn hóa và khu lưu niệm.
Trong lễ tri ân, cựu chiến binh Trần Chiến Chinh, thành viên Ban Liên lạc Khu II Hòa Vang, hiện ở phường Hòa Cường Bắc (Hải Châu, Đà Nẵng) đã sáng tác và ngâm bài thơ "Những đóa hoa hồng tháng Bảy", với những câu thơ nghẹn ngào niềm thương tiếc: "48 năm – Tổ quốc khắc ghi/ Mười Ba tháng Bảy trở thành ngày lịch sử/ Các chị, các anh thành những người bất tử/ Trong vòng tay Tổ quốc yêu thương/ Hỡi những người con đất Việt kiên cường/ Hai mươi ba trái tim ngời sắc đỏ/ Các chị, các anh ngàn năm sống mãi/ Những người đã ngã xuống cho đất nước đứng lên…".
Tại buổi lễ, các đại biểu, cựu chiến binh và đông đảo nhân dân địa phương đặt vòng hoa, dâng hương tưởng niệm các cán bộ, chiến sĩ và đồng bào hy sinh ở thôn Nam Sơn trong đêm 13/7/1972. Ban tổ chức tiến hành nghi lễ tôn vinh 23 liệt sĩ, tặng quà thân nhân các liệt sĩ và cài hoa vinh danh những chiến sĩ dân công hỏa tuyến trực tiếp tham gia vận chuyển vũ khí phục vụ chiến đấu.
