Người hiền nhưng... rất cục
 |
Nhạc sĩ Đoàn Bổng. |
Hơn 20 năm trước, khi còn là một cậu bé sống ở quê nhà xứ Đông, vào mỗi chiều hè, tôi thường được nghe ca khúc “Dòng sông quê anh, dòng sông quê em” qua chiếc loa phát thanh ở sau nhà bà nội.
Bản tình ca “Sông cho anh làm thơ...” ấy cứ bám riết lấy tuổi thơ và thôi thúc tôi khi lớn lên phải đến mảnh đất xứ Đoài để ngắm nhìn dòng sông Đáy hiền hòa, thơ mộng như người con gái ở tuổi trăng tròn rất xinh đẹp, lãng mạn và tràn đầy nhựa sống.
Thế rồi, tôi không những thực hiện được điều đó mà nghề báo còn cho tôi có cơ hội được gần gũi, thân thiết với “cha đẻ” của bài hát này - nhạc sĩ Đoàn Bổng.
Nhạc sĩ Đoàn Bổng là người điềm đạm, sâu sắc, giản dị, rất đỗi tình cảm và cởi mở, vì thế trong phòng khách tại tư gia chưa đến 20m2, ngày ngày luôn đầy ắp tiếng cười của bạn bè là các văn nghệ sĩ khắp nơi tìm đến để “khoe” với nhau một sáng tác mới hay nhờ ông góp ý cho vài nốt nhạc, hoặc cũng có người đến nhờ ông phổ nhạc cho một bài thơ nào đó mà họ tâm đắc...
Nhiều lần đến chơi vào giờ ăn trưa hoặc giờ ăn tối nhưng tôi thấy ông vẫn vui vẻ tiếp khách. Có những hôm, ông vừa mới trở về nhà sau chuyến về quê ở huyện Thường Tín (Hà Nội) chưa kịp nghỉ ngơi nhưng nét mặt vẫn tươi cười, hồ hởi đón bạn. Với ông, bạn bè chính là một phần quan trọng của cuộc sống mà không có họ, có lẽ giai điệu trong ông không thể nảy nở, đâm chồi được.
Nhưng ở người nhạc sĩ quê lụa này, tôi còn cảm thấy sự thẳng thắn, bộc trực, không chịu luồn cúi, im lặng trước những vấn đề “trái tai gai mắt”. Khoảng 20 năm trước, khi đang là Trưởng phòng Ca nhạc, Ban Văn nghệ, Đài Truyền hình Việt Nam, ông từng “quyết chiến” bảo vệ danh dự khi có một bài báo với tựa đề “Thơ hay văn vần” công khai xúc phạm ông khi ông xuất bản tập thơ “Nốt nhạc buồn”.
Mười năm trước, cũng vào dịp tháng 7, ông và bốn nhạc sĩ khác gây “ồn ào” trên báo chí khi kiến nghị Bộ VH,TT&DL về việc xét trao tặng Giải thưởng Nhà nước trong lĩnh vực âm nhạc chưa chính xác. Năm năm trước ông cũng lên tiếng mạnh mẽ trên báo chí khi có một tác giả quê Bắc Ninh “đạo” bài hát “Về Hà Tây đi em” của ông thành bài thơ “Về Bắc Ninh đi em”.
Hôm nay, khi mọi việc đã qua, ngồi với tôi trong căn nhà bình yên này, ông bảo: “Tôi là người hiền nhưng rất cục. Ai đã động đến tôi thì tôi phải làm cho “ra ngô ra khoai”. Đó là đấu tranh vì sự thật, vì lẽ phải và vì mục đích trong sáng”.
Giải thưởng lòng dân
Tôi hết sức ngạc nhiên khi ông kể mình chưa được giải thưởng âm nhạc lớn nào cả. Và việc có tên trong đợt xét duyệt Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật đợt này đã là lần thứ tư liên tiếp của ông. Ba lần trước, ông đều trượt ở vòng cuối cùng, mặc dù những tác phẩm của ông đưa lên theo nhiều người đánh giá đều rất xứng đáng, rất có sức lan tỏa trong xã hội.
Đợt này, Hội đồng chuyên ngành cấp Nhà nước trình lên ba bài hát của ông là “Dòng sông quê anh, dòng sông quê em” (thơ Lai Vu), “Hát về Người” (thơ Phạm Hổ) và “Hà Nội những kỷ niệm trong tôi”. Ba bài hát ấy dường như cũng là ba chủ đề chính trong sáng tác của nhạc sĩ Đoàn Bổng.
“Dòng sông quê anh, dòng sông quê em” có thể coi là đại diện cho những bản tình ca lãng mạn, bay bổng trong hàng trăm ca khúc về tình yêu đôi lứa của ông. “Hát về Người” là bài hát nổi bật nhất trong bảy ca khúc ông viết về lãnh tụ Hồ Chí Minh. “Hà Nội những kỷ niệm trong tôi” cũng có thể đánh giá là “gương mặt sáng giá” trong hàng chục ca khúc về Thủ đô yêu dấu - nơi ông đã sinh sống, gắn bó.
Bàn về chuyện giải thưởng, ông nói: “Có ý kiến cho rằng, nhạc sĩ chỉ cần giải thưởng từ lòng yêu mến của công chúng là đủ. Điều này theo tôi là chưa đủ, vì nhân dân ghi nhận là bằng trái tim nhưng Nhà nước ghi nhận là bằng dấu son trong cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của một nhạc sĩ”.
Ở một góc độ khác lạc quan hơn, tôi thấy ông còn có những “giải thưởng” khác mà có lẽ nhiều người viết nhạc phải ước ao. Bài hát “Bài ca Mặt trận Tổ quốc” của ông được chọn làm bài hát truyền thống của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam mà nhiều người thường gọi là “Mặt trận ca” tạo nên “bộ tứ ca” trứ danh cùng với “Đảng ca” (Ca ngợi Đảng Cộng sản Việt Nam) của nhạc sĩ Đỗ Minh, “Quốc ca” (Tiến quân ca) của nhạc sĩ Văn Cao, “Lãnh tụ ca” (Ca ngợi Hồ Chủ tịch) của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước (thơ Nguyễn Đình Thi - Lưu Hữu Phước).
Bài hát “Khúc quân ca Trường Sa” của ông với những ca từ hùng tráng “Biển này là của ta, đảo này là của ta, Trường Sa” được chọn là bài hát quy định cho các đoàn thi hát trên tàu trước khi ra quần đảo Trường Sa. Rồi chùm ba ca khúc viết về Thủ đô của ông là: “Hà Nội những kỷ niệm trong tôi”, “Thành phố ngàn năm văn hiến” và “Hà Nội của tôi” (thơ Quốc Toản) đã được dàn nhạc giao hưởng Rouen (Pháp) trình diễn tại Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội.
Đặc biệt, bốn câu thơ xúc động: An ninh khu V thời chống Mỹ/ Trăm người như một rất anh hùng/ Quên thân vì nước, vì dân tộc/ Các anh còn mãi với núi sông, trong bài “Niệm khúc” của ông đã được Bộ Công an lựa chọn để khắc vào bia đá đặt trong Khu di tích An ninh khu V ở Quảng Nam.
Tâm hồn tuổi đôi mươi
Nhạc sĩ Đoàn Bổng sinh năm Quý Mùi (1943) nhưng qua những lần tiếp xúc với ông, tôi thấy ông như không có tuổi. Lúc nào cũng thấy ông tươi trẻ, nhiệt huyết, khát khao được yêu và tràn đầy đam mê cống hiến.
Ông quan niệm, mỗi năm qua đi đó là tuổi của thời gian chứ không phải tuổi của tâm hồn, nhất là với một người sáng tác âm nhạc thì phải giữ nguyên cảm xúc tuổi đôi mươi và không bị chi phối bởi bất cứ điều gì.
Bởi thế mà người nghe vẫn thấy một Đoàn Bổng trẻ trung, bay bổng, trong sáng, vô tư, yêu đời như một chàng trai tuổi mới lớn mà có thể chỉ cần nhìn thấy một cô gái đẹp hay một hình ảnh nhân văn, lãng mạn nào đó cũng có thể làm ông xao xuyến, bồi hồi để “bật” ngay được ý nhạc.
Điều đó lý giải cho một số ca khúc của ông ra đời gần đây mà người nghe thật khó đoán tuổi tác giả phần nhạc, như: “Nghe trong tiếng yêu” (thơ Trà My), “Hà Nội đêm” (thơ Trần Minh), “Ba Vì xanh mãi một tình yêu”, “Anh bắt đầu từ em” (thơ Quốc Toản)...
Sự trẻ trung, lãng mạn ấy không chỉ được ông “thổi hồn” trong những tác phẩm âm nhạc mà trong thơ ca người đọc cũng dễ dàng cảm nhận được điều đó. Ông bộc bạch, mình có rất nhiều thơ tình, thậm chí có những người bạn 15 năm gặp lại họ rút trong ví ra bài thơ tình mà ông từng tặng họ và cho biết, mỗi khi ngồi bên bạn gái họ lại đem ra đọc mà đối phương cứ say đứ đừ.
Ông tự nhận thơ mình lúc nào cũng trẻ. Nếu ai đọc thơ mà chưa gặp mặt thì nghĩ “cụ” này chắc còn ít tuổi. Có hôm một cô bạn nhắn cho ông: “Em lại bị nhớ anh rồi”.
Câu nói vui ấy khiến ông đầy phấn chấn để ra được bài thơ: “Lời của tình yêu” với những câu thơ: “Em lại bị nhớ anh rồi/ Mai mình gặp nhau đi anh ơi/ Con tim em đập nhanh hơn lần trước/ Con mắt em nó không ngủ được/ Bởi chẳng có anh ở bên/ Anh nhé, anh nhé đừng quên/ Em lại bị nhớ anh nhiều hơn lần trước/ Lần này anh đến sớm càng tốt/ Đừng chậm chân mà em phạt gấp đôi/ Anh ơi! anh ơi! em đang bị nhớ đây này”.
Rồi những câu thơ của ông được in vào tấm thiệp tặng bạn bè cứ nhẹ nhàng, khe khẽ, thoang thoảng như gió mùa thu để rồi len lỏi, chinh phục vào tâm hồn người đọc như: “Năm em sáu mươi/ Anh tròn trăm tuổi/ Tình ta như suối/ Chảy đến vô cùng/ Không có điểm dừng/ Tình là mãi mãi (Tình) hay “Đàn ông các anh là hư lắm/ Ngày xưa xóc đĩa, tổ tôm/ Bây giờ rượu bia tới số/ Thận gan chả còn chất bổ/ Nếu bị cắm sừng đừng đổ tại em” (Lời phán quyết của đàn bà).
Nối nghiệp cha
 |
Nhạc sĩ Đoàn Thu Trà. |
Nhạc sĩ Đoàn Bổng có người con gái theo nghiệp cha đó là nhạc sĩ Đoàn Thu Trà, công tác tại Ban Văn nghệ, Đài Truyền hình Việt Nam. Ông luôn cảm thấy hạnh phúc vì điều đó.
Suốt hơn 20 năm công tác tại Đài Truyền hình Việt Nam, nhạc sĩ Đoàn Thu Trà từng làm một số chuyên mục ca nhạc, như: “Ca nhạc tổng hợp”, “Bài ca đi cùng năm tháng”, “Giới thiệu tác phẩm mới”, “Giao hưởng thính phòng”, “Học hát trên truyền hình”... và hiện nay là thực hiện các chương trình dân ca nhạc cổ. Theo gương người cha, chị đã mạnh dạn sử dụng chất liệu dân gian cho sáng tác sao cho thật nhuần nhuyễn, đa dạng và biến tấu phù hợp với đời sống âm nhạc đương đại.
Có thể kể đến một số sáng tác nổi bật của nhạc sĩ Đoàn Thu Trà, như: “Chuyện tình xưa” (thơ Đoàn Văn Toản), “Heo may” (thơ Tuấn Cường), “Mùa thu tuổi trẻ” (thơ Phùng Ngọc Hùng), “Trở về quê mẹ” (thơ Nguyễn Xuân Việt), “Em mãi là mùa xuân” (thơ Tuấn Giang), “Phải duyên” (thơ Đoàn Kim Vân)…
Nhạc sĩ Đoàn Thu Trà chia sẻ, cha là tấm gương lớn để chị học tập trong nghề làm báo cũng như trong công việc sáng tác âm nhạc. Ông luôn động viên, khuyến khích con gái rằng: “Con hãy chịu khó viết nhiều vào, vì sáng tác chính là con đường mà con có thể theo lâu dài và được hoàn toàn độc lập trong tư duy, không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ ai”.
“Có được ngày hôm nay vững vàng trong nghề nghiệp, tôi luôn biết ơn bố mình đã có sự định hướng và động viên tôi rất nhiều. Đặc biệt tôi rất cảm phục và luôn học bố tôi ở tinh thần lạc quan của ông, cho dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào thì ông vẫn luôn nhìn cuộc đời với những ánh nhìn tích cực, theo chiều hướng đi lên.
Trong sáng tác âm nhạc, tôi cũng luôn học hỏi ở bố tôi sự đa dạng trong sử dụng màu sắc âm nhạc, tránh sự trùng lặp về giai điệu trong các tác phẩm của mình”, nhạc sĩ Đoàn Thu Trà nhấn mạnh.
Mỗi lần đến thăm nhạc sĩ Đoàn Bổng, thấy hai cha con họ đang sôi nổi cùng bàn luận về một ca khúc, trong tôi cũng rạo rực niềm vui. Giữa thời buổi nhiều dòng nhạc mới, dòng nhạc nước ngoài du nhập vào nước ta thì họ vẫn miệt mài sáng tác những ca khúc mang âm hưởng dân ca để góp phần bảo tồn, gìn giữ vốn quý của dân tộc. Điều đó thật đáng quý và đáng trân trọng.
