Trước những bất cập của một số vấn đề hiện nay về công tác đấu thầu thì việc nghiên cứu và hoàn thiện công tác đấu thầu nước ta là một vấn đề hết sức quan trọng, góp phần phát huy hiệu quả sử dụng nguồn vốn, tiết kiệm được thời gian, đảm bảo công tác quản lý đáp ứng được tính kịp thời, hiệu quả và đúng quy định.
Cùng với sự phát triển cũng như yêu cầu trong thời kỳ mới, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cũng từng bước tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị phục vụ công tác quản lý, giảng dạy và học tập.
Vì thế, quản lý và nâng cao hiệu quả công tác đấu thầu là vô cùng quan trọng trong điều kiện hiện nay tại Học viện.
Một số khái niệm cốt lõi
Thuật ngữ “đấu thầu” đã xuất hiện trong thực tế xã hội từ rất lâu. Theo từ điển tiếng Việt thì đấu thầu được giải thích là việc “đọ công khai, ai nhận làm, nhận bán với điều kiện tốt nhất thì được giao cho làm hoặc được bán hàng (một phương thức giao làm công trình hoặc mua hàng).
Như vậy bản chất của việc đấu thầu đã được xã hội thừa nhận như là một sự ganh đua (cạnh tranh) để được thực hiện một công việc nào đó, một yêu cầu nào đó phù hợp với chuẩn mực xã hội.
Còn theo Luật Đấu thầu của Việt Nam thì thuật ngữ “đấu thầu” là quá trình lựa chọn nhà thầu đáp ứng (thỏa mãn) các yêu cầu của bên mời thầu đưa ra để thực hiện gói thầu thuộc các dự án sử dụng vốn nhà nước trên cơ sở đảm bảo tính cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế (Luật Đấu thầu 2013).
Kết quả của sự lựa chọn là có hợp đồng được ký kết với các điều khoản quy định chi tiết trách nhiệm của hai bên. Một bên là nhà thầu phải thực hiện các nhiệm vụ như nêu trong hồ sơ mời thầu do bên mời thầu phát hành, một bên là chủ đầu tư có trách nhiệm giám sát, kiểm tra, nghiệm thu và thanh toán kinh phí.
Đấu thầu còn là cách thức giúp bên mời thầu lựa chọn được nhà thầu. Nếu như không bị ràng buộc bởi các điều kiện khác, chủ đầu tư sẽ tìm những nhà cung cấp đầu vào tốt nhất cũng như khai thác tốt nhất kết quả đầu tư.
Bên cạnh đó đấu thầu nghiêm túc và công bằng còn giúp bên mời thầu tạo sự tin tưởng, đồng thời tạo được sự nghiêm túc trong việc thực hiện đấu thầu của các nhà thầu. Ngoài ra, việc đấu thầu còn giúp bên nhà thầu có thể nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa giá thành.
Như vậy, thực chất của đấu thầu thể hiện ở các khía cạnh như:
Một là, đấu thầu là việc tổ chức cạnh tranh trên hai phương diện cạnh tranh giữa bên mời thầu (chủ đầu tư) với nhà thầu (các đơn vị cung cấp dịch vụ, hàng hóa, xây dựng…) và cạnh tranh giữa các nhà thầu với nhau (các quan hệ cạnh tranh này đều xuất phát từ quan hệ mua bán (cung-cầu) bởi vì đấu thầu thực chất là hoạt động mua bán trong đó người mua là chủ đầu tư và người bán là các nhà thầu).
Hai là, đấu thầu còn là việc ứng dụng phương pháp xét hiệu quả kinh tế trong việc lựa chọn các nhà thầu.
Đấu thầu được thực hiện chủ yếu qua các hình thức lựa chọn nhà thầu như: đấu thầu rộng rãi, đấu thầu hạn chế, chào hàng cạnh tranh, chỉ định thầu.
Thực trạng công tác quản lý đấu thầu trong những năm qua tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền
Công tác lập và phê duyệt kế hoạch đấu thầu
Công tác lập và phê duyệt kế hoạch đấu thầu tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền hiện nay có đầy đủ căn cứ, đấu thầu tuân thủ đúng quy định pháp luật hiện hành.
Về việc phân chia gói thầu, số lượng gói thầu được chia trong các dự án tương đối lớn, các gói thầu tư vấn (nói chung) áp dụng hình thức chỉ định thầu vẫn chiếm tỷ lệ không nhỏ, hình thức đấu thầu rộng rãi được áp dụng chủ yếu với các gói có yêu cầu cao về kỹ thuật có tính đặc thù của Học viện mà chỉ có nhà thầu đáp ứng yêu cầu của gói thầu.
Các gói thầu đã được xác định chính xác khối lượng công việc và được áp dụng hình thức hợp đồng trọn gói. Đối với các gói thầu không thể xác định chính xác khối lượng công việc được áp dụng hình thức hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh. Thời gian thẩm định và trình duyệt kết quả đấu thầu khá nhanh.
Về hình thức lựa chọn nhà đấu thầu
Giai đoạn 2018 - 2020, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đang sử dụng ba hình thức đấu thầu là đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh và chỉ định thầu.
Đối với đấu thầu rộng rãi và chào hàng cạnh tranh, các gói thầu tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền đều được đăng tải thông tin và kết quả trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Một số gói thầu được áp dụng hình thức đấu thầu qua mạng.
Đối với các gói thầu sử dụng hình thức đấu thầu là chỉ định thầu, đây là gói thầu có giá trị nằm trong hạn mức chỉ định thầu quy định tại Điều 54, Nghị định 63/NĐ-CP. Thông tin kết quả lựa chọn nhà thầu của các gói thầu được Học viện đăng tải đầy đủ trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia.
Tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, hình thức lựa chọn nhà thầu theo hình thức đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh chiếm tỷ trọng lớn.
Tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền thì hình thức chỉ định thầu đang chiếm tỉ trọng lớn. Tuy nhiên, các gói thầu mà Học viện Báo chí và Tuyên truyền tổ chức lựa chọn nhà thầu dưới hình thức chỉ định thầu đều là các gói thầu dịch vụ tư vấn phục vụ cho quá trình thực hiện đầu tư của các gói thầu mua sắm, xây lắp và là các gói thầu có quy mô tính chất, giá trị nằm trong hạn mức chỉ định thầu được pháp luật quy định.
Phương pháp lập và đánh giá hồ sơ mời thầu
Các gói thầu được tổ chức đấu thầu tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền chủ yếu là các gói thầu tuyển chọn nhà thầu xây dựng, nhà thầu cung cấp thiết bị giáo dục, nhà thầu tư vấn thiết kế... Việc lập hồ sơ mời thầu đã thực hiện theo quyết định phê duyệt dự án, tuân thủ theo kế hoạch lựa chọn nhà thầu được cấp có thẩm quyền phê duyệt và các quy định, chính sách của Nhà nước.
Khi xây dựng hồ sơ mời thầu, Học viện Báo chí và Tuyên truyền căn cứ theo hướng dẫn tại Thông tư 03/2015/TT-BKHĐT để xây dựng hồ sơ mời thầu cho gói thầu xây lắp, Thông tư 05/2015/TT-BKHĐT để xây dựng hồ sơ mời thầu cho gói thầu mua sắm hàng hóa, Thông tư 01/2015/TT-BKHĐT để xây dựng hồ sơ mời thầu cho gói thầu tư vấn, Thông tư 14/2016/TT-BKHĐT để xây dựng hồ sơ mời thầu cho gói thầu dịch vụ phi tư vấn và các Thông tư: 04/2017/TT-BKHĐT, 05/2018/TT-BKHĐT, 05/2020/TT-BKHĐT để xây dựng hồ sơ mời thầu cho các gói thầu đấu thầu qua mạng.
Đơn vị đã xây dựng thang bảng điểm và tiêu chí đánh giá trong hồ sơ mời thầu để làm căn cứ đánh giá hồ sơ dự thầu. Hồ sơ dự thầu được đánh giá ở các mặt từ kinh nghiệm và nhân sự của nhà thầu, phương pháp luận thi công và giá đề xuất thực hiện gói thầu.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện gói thầu, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cần sát sao trong việc kiểm tra các điều kiện đã được đưa ra trong hồ sơ dự thầu. Đảm bảo nhà thầu thực hiện đúng theo cam kết trong hồ sơ dự thầu.
Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác đấu thầu tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền
Nhìn chung, hiện nay công tác đấu thầu dự án đầu tư xây dựng, cung cấp hàng hóa và dịch vụ tại Học viện Báo chí và Tuyên Truyền đang thực hiện đúng theo quy định của Nhà nước. Quá trình mời thầu diễn ra nghiêm túc, đảm bảo yêu cầu minh bạch, công khai trong quá trình phát hành hồ sơ. Việc lựa chọn nhà thầu đảm bảo chính xác, khách quan, đúng quy định ban hành.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện tổ chức đấu thầu, Học viện còn gặp phải một số khó khăn vướng mắc về nhân sự, về kỹ thuật thông báo thông tin mời thầu, chất lượng lập hồ sơ mời thầu, hiệu quả công tác chấm thầu, kiểm tra, giám sát,…
Một là, nâng cao chất lượng đội ngũ quản lý liên quan đến công tác đấu thầu.
Nâng cao năng lực của chuyên gia xét thầu, chuyên nghiệp hóa hoạt động đấu thầu là một trong những nội dung quan trọng đáp ứng quá trình chuẩn hóa cán bộ. Bởi trong quá trình lập hồ sơ mời thầu rất cần kinh nghiệm của cán bộ thẩm định. Từ đó sẽ một phần nâng cao hiệu quả công tác chấm thầu, chấp hành nghiêm chỉnh các quy định về đấu thầu của Nhà nước.
Hai là, nâng cao hiệu quả công tác chấm thầu, chấp hành nghiêm chỉnh các quy định về đấu thầu của Nhà nước.
Học viện phải chi tiết các tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự toán trong hồ sơ mời thầu đến mức cụ thể bao gồm tiêu chí đánh giá, nội dung các tiêu chí, tỉ trọng của từng nội dung. Các tiêu chí không được đưa ra một cách hời hợt, không chú trọng dẫn tới khúc mắc khó hiểu cho nhà thầu.
Mặt khác, các tiêu chuẩn, yêu cầu kỹ thuật đưa ra trong hồ sơ mời thầu phải đảm bảo được xây dựng rõ ràng, chi tiết để chủ đầu tư có khả năng lựa chọn được các loại vật tư vật liệu, thiết bị đạt tiêu chuẩn kỹ thuật như hồ sơ thiết kế đã được phê duyệt nhưng lại không được có tính chất hạn chế nhà thầu.
Đặc biệt khi có Chỉ thị số 47/CT-TTg 2017 ngày 27.12.2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc chấn chỉnh công tác đấu thầu trong các dự án đầu tư phát triển và hoạt động mua sắm thường xuyên sử dụng vốn ngân sách nhà nước, không cho phép bên mời thầu yêu cầu nhân sự thực hiện gói thầu phải được đóng bảo hiểm xã hội, phải là nhân sự đang ký hợp đồng với nhà thầu, thiết bị thi công phải thuộc sở hữu của nhà thầu mà không được đi thuê, đã thực hiện hợp đồng tương tự trên một địa bàn cụ thể,... hoặc quy định năng lực, kinh nghiệm của nhà thầu cao hơn mức yêu cầu của gói thầu…
Nội dung trên của Chỉ thị đã khiến nhiều nhà thầu yếu kém, không đủ năng lực, chây ì nợ tiền bảo hiểm tham gia dự thầu mà khi bị chủ đầu tư đánh giá là không đủ điều kiện thì sẽ yêu cầu làm rõ, hoặc khiếu kiện.
Ba là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các nhà thầu tham gia đấu thầu.
Học viện cần tổ chức quản lý chặt chẽ việc thực hiện hợp đồng của các nhà thầu, không được để cho tình trạng chi phí phát sinh hay tiến độ công việc bị kéo dài, hoặc chất lượng công trình bị giảm sút so với thiết kế. Đặc biệt đây là những dự án sử dụng chủ yếu là vốn ngân sách nhà nước, các dự án phục vụ cho chính giáo dục và đào tạo, chất lượng các khoản đầu tư ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn của cán bộ, giảng viên, sinh viên của nhà trường.
Để làm được điều này đòi hỏi Học viện phải bố trí các chuyên viên của Phòng Quản trị và Quản lý KTX, các chuyên viên của Ban Kế hoạch và Tài chính để kiểm tra, giám sát việc thực hiện theo thiết kế, tiến độ dự án đã được phê duyệt; chuyên viên của Ban Kế hoạch và Tài chính để giám sát việc phân bổ chi phí của từng dự án.
Bốn là, nâng cao chất lượng công tác thẩm định và trách nhiệm của cán bộ thẩm định kết quả đấu thầu.
Mặc dù đấu thầu rộng rãi có nhiều ưu điểm đối với Học viện trong quá trình thực hiện gói thầu nhưng trong một số trường hợp đặc biệt gói thầu của Học viện là những công trình, hạng mục giáo dục, công việc đặc biệt quan trọng và có cả sự phức tạp trong khâu thực thi. Học viện cần mạnh dạn nghiên cứu để trình người quyết định đầu tư vận dụng các quy định của pháp luật sử dụng hình thức lựa chọn nhà thầu hợp lý hơn, đó là hình thức đấu thầu hạn chế hoặc chỉ định thầu. Đây là hình thức mà Học viện có thể tiết kiệm được thời gian trong việc tiếp nhận, xem xét đánh giá các hồ sơ dự thầu, hồ sơ sơ tuyển để đảm bảo cho dự án được thực hiện đúng tiến độ, tiết kiệm được thời gian.
Tuy nhiên, hiện nay tỷ lệ đấu thầu theo hình thức rộng rãi so với chỉ định thầu tại Học viện còn chiếm tỷ lệ nhỏ (dưới 40%). Mặc dù các gói áp dụng chỉ định thầu chỉ là các gói thầu có quy mô và hạn mức trong giới hạn chỉ định thầu theo quy định của pháp luật nhưng điều này cũng gây hạn chế trong việc tiết kiệm chi phí sử dụng vốn.
Do vậy thời gian tới, Học viện cũng cần cân nhắc giữa tiến độ thực hiện của từng dự án, dự kiến thời gian lựa chọn nhà thầu, giá trị tiết kiệm nguồn vốn đầu tư công khi sử dụng phương án mời thầu rộng rãi đối với các gói thầu xây lắp và cung cấp hàng hóa để chủ động trình người quyết định đầu tư sử dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh kể cả đối với các gói thầu trong hạn mức được phép chỉ định thầu để đảm bảo lựa chọn được nhà thầu đủ năng lực, có chất lượng và đặc biệt là tiết kiệm được chi phí sử dụng vốn.
Năm là, áp dụng hình thức đấu thầu qua mạng đối với tất cả các gói thầu của Học viện Báo chí và Tuyên truyền.
Mặc dù Nhà nước đã có hướng dẫn cụ thể, khuyến khích và đưa ra lộ trình đối với các chủ đầu tư, ban quản lý dự án phải áp dụng hoàn toàn hình thức đấu thầu qua mạng đối với các gói thầu trong tương lai.
Các cán bộ của Học viện đang công tác trong lĩnh vực liên quan về đấu thầu đều thấy rõ hiệu quả to lớn của hình thức mời thầu qua mạng như: tăng cường tính khách quan, minh bạch và không hạn chế số lượng nhà thầu tham dự mỗi gói thầu do việc thông báo mời thầu được công khai đến tất cả các nhà thầu trên toàn quốc; tăng cường tính chính xác và đúng đắn, giảm thiểu mọi hình thức tiêu cực trong đấu thầu do việc đánh giá hồ sơ dự thầu và quyết định lựa chọn nhà thầu được giám sát khách quan của tất cả các nhà thầu trên hệ thống và các cán bộ phụ trách mạng đấu thầu quốc gia; giảm tải áp lực lưu trữ hồ sơ dự thầu theo thời gian của tất cả các nhà thầu tham dự gói thầu vì tất cả hồ sơ dự thầu được lưu trữ vĩnh viễn trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, chủ đầu tư chỉ lưu trữ một bộ hồ sơ của nhà thầu trúng thầu; tránh gây thất lạc và sai sót trong việc bảo quản, lưu trữ hồ sơ, đảm bảo chất lượng cho quá trình thanh tra, kiểm toán tại đơn vị.
Tổ chức công tác đấu thầu là công việc hết sức quan trọng, quyết định đến việc chọn ra được một nhà thầu có trình độ, có chuyên môn tốt nhất mà chi phí bỏ ra là thấp nhất. Tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền hiện nay, công tác tổ chức đấu thầu có một số ưu điểm là thời gian lập và phê duyệt kế hoạch đấu thầu khá nhanh, linh hoạt,… Tuy nhiên, hình thức và phương thức lựa chọn nhà thầu còn hạn chế. Cần phát triển hơn nữa hình thức đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh để đảm bảo tính công khai, minh bạch và khách quan trong đấu thầu.
Bên cạnh đó, căn cứ vào các quy định của pháp luật về đấu thầu, việc linh hoạt trong phương án tiến hành lựa chọn nhà thầu căn cứ vào tiến độ cụ thể của từng dự án cũng góp phần giúp Học viện tăng hiệu quả trong quản lý vốn đầu tư công và quản lý, hoàn thành dự án đảm bảo chất lượng, tiến độ đã được phê duyệt.
