Ước tính chỉ có khoảng 5% trẻ em từ 3- 5 tuổi được đến trường, trong khi hầu hết các trường vẫn nằm ở khu vực thành thị.
Hệ thống giáo dục
- Giáo dục Tiểu học: Trong 7 năm đầu giáo dục cấp tiểu học được xem là bắt buộc. Tuy nhiên, học sinh có thể học hoặc không học ở các trường mầm non trước đó. Tùy theo điều kiện của mỗi gia đình, học sinh có thể học 2 năm ở trường mầm non, tiếp theo là 5 năm ở tiểu học hoặc vào học luôn 5 năm tiểu học.
- Giáo dục THCS: Giai đoạn giáo dục THCS kéo dài 3 năm. Ở các vùng nông thôn, do cơ sở vật chất còn thiếu thốn, nhiều học sinh sau khi học xong THCS (14 tuổi), có xu hướng muốn đi làm kiếm tiền, thay vì tiếp tục học.
- Giáo dục THPT: Cấp học này kéo dài 2 năm. Thống kê cho thấy ở Mozambique, có dưới 7% học sinh có đủ điều kiện theo học 2 năm cuối cấp.
- Giáo dục Đại học: Giáo dục đại học chiếm một bộ phận ít ở nam giới thuộc gia đình giàu có, vì các cơ sở học tập thường tập trung ở một số khu vực của đô thị lớn.
Nhận diện những thách thức
Hơn 1/3 học sinh trong độ tuổi chưa hoàn thành chương trình tiểu học. Nhiều học sinh bỏ học từ lớp 1, lớp 2.
94% trẻ em gái ở Mozambique đăng ký học tiểu học, nhưng hơn một nửa bỏ học ở lớp 5, chỉ 11% tiếp tục học ở cấp THPT và chỉ 1% tiếp tục vào đại học.
Trong số học sinh hoàn thành cấp tiểu học có gần 2/3 nghỉ học, các em không có các kỹ năng cơ bản về đọc, viết và môn Toán.
Tỉ lệ biết chữ ở Mozambique là 47%; tỷ lệ biết đọc, viết thành thạo của học sinh nữ là 28%, thua xa học sinh nam là 60%.
59% học sinh lớp 3 của 49 trường tiểu học không thể đọc một từ nào mỗi phút, không nhận dạng được các chữ cái, và một số chỉ có thể đọc trung bình năm từ mỗi phút.
Trường học không theo kịp việc cải thiện khả năng đọc của học sinh, đã gây áp lực lớn cho đội ngũ quản lý nhà trường, giáo viên, cũng như số lượng và chất lượng tổng thể của việc giảng dạy hiệu quả trong lớp học. Nhiều học sinh bị lưu ban, dẫn đến một số lượng lớn các trường học quá đông. Tỷ lệ học sinh/giáo viên ngày càng tăng và điểm kiểm tra môn Đọc và Toán giảm mạnh.
Các trường học ở Mozambique bị giới hạn thời gian giảng dạy. Năm 2010, học sinh chỉ được học 30 ngày thay vì 193 ngày cho mỗi năm học.
Tuy được nhận ngân sách nhà nước cao nhất, trên 15% GDP, nên đã có sự gia tăng đáng kể trong số học sinh tiểu học trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, chất lượng và sự cải thiện trong học tập đã bị tụt lại phía sau.
Chỉ có 1% giáo viên tiểu học có kiến thức tối thiểu như mong đợi và 1/4 biết phép trừ hai chữ số. Do giáo viên thường xuyên vắng mặt, thời gian giảng dạy hạn chế và các yếu tố khác ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giáo dục. Tình trạng vắng tiết dạy của giáo viên là 45% và hiệu trưởng không đến trường là 44%.
Tình trạng tuyển sinh bị đình trệ ở cấp tiểu học và THCS, mặc dù chính phủ đã tăng nguồn hỗ trợ. Khoảng cách về giới ở học sinh đang có chiều hướng gia tăng vì có nhiều nữ sinh nghỉ học sớm. Tuy nhiên, tỉ lệ nữ sinh có xu hướng nghỉ học cao hơn nam sinh, đặc biệt ở cấp THCS.
Một số cải tổ đáng khích lệ
Trong những năm gần đây, Mozambique đã có những bước phát triển đáng mừng trong lĩnh vực giáo dục. Luật Giáo dục quốc gia sửa đổi vào tháng 12/2018, mở ra một diện mạo hoàn toàn mới cho ngành giáo dục. Luật mới tái cơ cấu thời gian học: Tăng giáo dục bắt buộc (và miễn phí) từ 7 năm lên 9 năm; giảm giáo dục tiểu học từ 7 năm xuống còn 5 năm, và tăng giáo dục Trung học (THCS và THPT) từ 5 năm lên 6 năm. Đây là lần đầu tiên luật mới công nhận giáo dục mầm non là một bậc học trong hệ thống giáo dục quốc dân (2 năm).
Năm 2019, có khoảng 3,5% trẻ em từ 3 - 5 tuổi học hệ mầm non. Từ năm 2004- 2018, số học sinh bậc tiểu học tăng lên gấp đôi. Một tín hiệu đáng mừng nữa, là chương trình Nghị sự phát triển Quốc gia, và kế hoạch giáo dục (ESP) giai đoạn từ năm 2020 - 2029 cũng được phê duyệt.
Mục tiêu chính của ESP là đào tạo những công dân có kiến thức, kỹ năng, đạo đức, và yêu nước; có khả năng đóng góp vào sự phát triển của xã hội, thích ứng với sự thay đổi của thế giới. Ưu tiên của ESP là bảo đảm 3 yếu tố. Thứ nhất, bảo đảm sự hòa nhập và bình đẳng trong tiếp cận, tham gia và duy trì, bằng cách tất cả trẻ em, thanh thiếu niên độ tuổi đi học được đến trường. Thứ hai, bảo đảm chất lượng học tập, bằng cách tăng cường hiệu quả khả năng đọc viết, làm toán và kỹ năng sống cơ bản cho học sinh.
Đối với kỹ năng đọc, ngành giáo dục kêu gọi sự hợp tác chặt chẽ với các trường học, giáo viên, ban giám hiệu, phụ huynh và cộng đồng để cải thiện kết quả đọc của các lớp đầu cấp. Trong đó bao gồm: Đào tạo giáo viên và hiệu trưởng trường học; cải thiện tài liệu học tập; khuyến khích sử dụng các công cụ chẩn đoán đọc và thúc đẩy sự tham gia nhiều hơn của phụ huynh và cộng đồng trong giáo dục. Thứ ba, bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả, bằng cách nâng cao năng lực của đội ngũ các cán bộ giáo dục, cho phép các nhà hoạch định và quản lý ngành giáo dục thực hành chính sách và chiến lược đề ra.
Kế hoạch cũng tính đến các thảm họa thiên nhiên có xu hướng ảnh hưởng đến việc thực hiện kế hoạch, và bao gồm các ưu tiên cần thực hiện trước.
Đẩy mạnh dạy học trên truyền hình
Kể từ khi các trường học tại Mozambique bị đóng cửa vào tháng 3/2020, như một biện pháp phòng ngừa do đại dịch Covid-19, các trường đã khuyến khích học sinh tự học ở nhà bằng cách sử dụng chương trình truyền hình Telescola của đài truyền hình quốc gia TVM.
Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), với sự tài trợ từ chương trình Giáo dục Không thể chờ đợi (ECW), đang hỗ trợ Telescola (chương trình giáo dục trên TV) và các chương trình giáo dục trên radio, bao gồm dịch sang tiếng địa phương và phát trên đài phát thanh cộng đồng. Ví dụ, TVM phát khoảng 1,5 - 2,5 giờ Telescola mỗi ngày để hỗ trợ việc học tập liên tục cho học sinh tiểu học và trung học.
