Thay đổi từ gia đình
Thực tế, trẻ có thể phải đối mặt với những tâm trạng tiêu cực như căng thẳng, lo âu, buồn chán, bi quan, tự ti… do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nếu chỉ xảy ra trong một thời gian ngắn, tình trạng này có thể không ảnh hưởng quá nhiều. Ngược lại, cảm xúc tiêu cực kéo dài ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe và kết quả học tập.
Theo TS Nguyễn Thu Thuỷ, giảng viên Học viện Thanh thiếu niên, cảm xúc tiêu cực có thể xảy ra với mọi đối tượng nhưng gặp nhiều hơn ở trẻ đang học trung học cơ sở và trung học phổ thông. Bởi đây là giai đoạn khá nhạy cảm do tác động của quá trình dậy thì. Lúc này, trẻ đã bắt đầu hình thành suy nghĩ, nhận thức riêng và luôn cảm thấy khó chịu khi người lớn khuyên nhủ, dạy bảo.
Tuy nhiên so với sinh viên đại học, kỹ năng và kinh nghiệm sống của trẻ còn khá yếu kém nên chưa biết cách kiểm soát cảm xúc, lời nói và hành vi. Chính vì vậy, trẻ dễ có các cảm xúc tiêu cực và hầu như không biết cách kiểm soát, giải tỏa lành mạnh. Một thực tế đáng buồn là gia đình, nhà trường luôn cho rằng cảm xúc tiêu cực là biểu hiện ở những trẻ hư hỏng, không có giáo dục mà không tìm hiểu nguồn gốc sâu xa.
Có thể thấy, áp lực thành tích là vấn đề mà bất cứ học sinh nào cũng phải đối mặt. Áp lực này có thể đến từ gia đình và nhà trường khiến trẻ thường xuyên bị căng thẳng, chán nản. Thậm chí nhiều trẻ cảm thấy đuối sức khi phải học tập liên tục trong nhiều giờ liền.
Kết quả học tập phần nào phản ánh được năng lực của học sinh và khả năng giảng dạy của giáo viên. Tuy nhiên, khả năng của mỗi học sinh là hoàn toàn khác nhau. Do đó, việc so sánh thành tích và đặt kỳ vọng quá cao vào các em khiến học sinh hình thành những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực như chán nản, lo lắng, căng thẳng, bi quan,…
“Thực tế, không ít em học sinh nỗ lực học tập nhưng không đạt được kết quả như mong muốn. Điều này có thể do trẻ bị căng thẳng và áp lực quá mức. Thậm chí khi gia đình và nhà trường không khiển trách, trẻ cũng có thể tự dằn vặt mình dẫn đến những cảm xúc tiêu cực như buồn bã, bi quan, chán nản, lo âu, tự ti…”, TS Thuỷ cho biết.
Cũng theo chuyên gia này, không ít phụ huynh mải mê với công việc mà bỏ quên việc chăm sóc và chia sẻ với con trẻ. Đặc biệt là trong giai đoạn dậy thì từ 10 – 17 tuổi. Đây là giai đoạn trẻ khá nhạy cảm và dễ đối mặt với những cảm xúc tiêu cực khi gặp áp lực trong học tập, mâu thuẫn với thầy cô, bạn bè…
Ngoài ra, cách giáo dục quá hà khắc của một số gia đình cũng khiến trẻ tự thu mình, không chia sẻ và bày tỏ với bố mẹ những vấn đề đang gặp phải. Đặc điểm chung của những gia đình này là luôn trách móc, trừng phạt con cái khi trẻ mắc lỗi mà quên rằng trẻ cũng cần được chia sẻ và thấu hiểu.
So với những áp lực từ nhà trường, sự vô tâm, thờ ơ và thiếu thấu hiểu của gia đình khiến trẻ bị tổn thương nhiều hơn. Nhiều trẻ cảm thấy cô đơn, lạc lõng và ngột ngạt trong chính gia đình của mình. Nếu gia đình không thay đổi cách giáo dục, trẻ có thể phải đối mặt với những cảm xúc tiêu cực kéo dài. Điều này ảnh hưởng đáng kể đến kết quả học tập và quá trình phát triển nhân cách của trẻ.
Chú ý đến biểu hiện cảm xúc
Cảm xúc tiêu cực là một phần của cuộc sống bên cạnh những cảm xúc tích cực như vui vẻ, hạnh phúc, hào hứng, phần khởi… Ở học sinh, kinh nghiệm và kỹ năng sống còn hạn chế khiến trẻ không biết cách kiểm soát tâm trạng.
Nếu gia đình và nhà trường không nhận biết và xử lý sớm, cảm xúc bị dồn nén có thể khiến trẻ dễ xung đột với bạn bè. Đồng thời ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình học tập, việc phát triển tâm lý và nhân cách của trẻ.
TS Thuỷ cho biết, cảm xúc tiêu cực trong học đường biểu hiện qua một số dấu hiệu như chán nản, thiếu hứng thú và mất tập trung khi học tập. Cảm xúc tiêu cực trong học tập cũng khiến những hành vi như mất tập trung khi học tập, trốn học, không làm bài tập và không hoàn thành những nhiệm vụ được giao.
Một số trẻ có những hành vi, cảm xúc phức tạp hơn như chống đối, nổi giận, cãi vã với bố mẹ, thầy cô. Trẻ có tính cách nhạy cảm có thể biểu hiện qua một số hành vi như buồn bã, hay khóc lóc, tự thu mình và ít chia sẻ
Nếu cảm xúc tiêu cực xảy ra do mâu thuẫn với thầy cô, bạn bè, trẻ có thể giữ sự thù hằn, tức giận và có những hành vi trả đũa. Trẻ có thể tỏ ra đố kỵ, ganh ghét bạn bè vì kết quả học tập hoặc do nhận được sự ưu ái hơn từ giáo viên, nhà trường.
“Cảm xúc tiêu cực không phải lúc nào cũng gây ra tác hại. Trên thực tế nếu chỉ xảy ra trong một thời gian ngắn, các cảm xúc này đôi khi cũng mang lại những lợi ích như tăng khả năng tập trung khi học tập, tạo động lực để trẻ hoàn thiện bản thân và nỗ lực đạt thành tích cao trong học tập. Tuy nhiên, vì bản thân trẻ còn hạn chế về kinh nghiệm sống nên không biết cách giải tỏa và kiểm soát đúng cách”, TS Thuỷ nhấn mạnh.
Cảm xúc tiêu cực kéo dài gây ra nhiều ảnh hưởng đối với quá trình học tập của trẻ. Ban đầu, trẻ sẽ đánh mất sự hứng thú và hào hứng trong học tập. Sau đó, thể hiện rõ cảm giác chán nản, bi quan và giảm khả năng tập trung. Nếu những cảm xúc tiêu cực không được điều chỉnh, kết quả học tập của trẻ sẽ bị sụt giảm, trẻ phải đối mặt với sự chỉ trích từ gia đình, thầy cô và thậm chí là bạn bè.
Ngoài ra, cảm xúc tiêu cực cũng gây ra sự ngột ngạt và mất ổn định trong tâm lý của trẻ. Chỉ với một tác động nhỏ, trẻ có thể nổi giận và nảy sinh xung đột, mâu thuẫn với những người xung quanh. Tuy nhiên, phản ứng chung của nhà trường và gia đình là trách phạt trẻ mà không hề biết rằng, các hành vi này là cách chống trả non nớt với những áp lực tâm lý và cảm xúc tiêu cực.
Cảm xúc tiêu cực trong học tập không chỉ ảnh hưởng đến thành tích của trẻ mà còn gây ra những vấn đề về mặt tâm lý và phát triển nhân cách. Chính vì vậy để đối phó với cảm xúc tiêu cực trong môi trường học đường, cần phải có sự quan tâm của nhà trường, gia đình và bản thân trẻ cũng cần có những biện pháp tự cải thiện.
Theo đó, gia đình và nhà trường cần quan tâm đến đời sống tinh thần của trẻ. Ngoài ra, trẻ cũng nên chia sẻ với gia đình những vấn đề đang gặp phải để nhận được những lời khuyên hữu ích.
