Chúng ta không lạ lẫm tên tuổi các họa sĩ Ý nổi tiếng thế giới như Leonardo da Vinci (1452 – 1519), Michelangelo (1475 – 1564), Raphael (1483 – 1520)… nhưng có thể chưa biết, họ đều là học trò của điêu khắc gia xuất sắc ít được biết đến, Andrea del Verrocchio (1435 – 1488).

Thầy của bậc thầy

Từ thời cổ đại, Italia đã là cái nôi nghệ thuật. Rất nhiều loại hình sớm xuất hiện và phổ biến ở nơi này, bao gồm từ điêu khắc đến hội họa, kiến trúc, văn chương, nhạc kịch… Verrocchio phát hiện bản thân say mê đa dạng loại hình nghệ thuật và thử sức với điêu khắc. Như mọi nhà điêu khắc, ông cũng bị hấp dẫn bởi tượng David, quyết tâm “để cho đời một bức David đúc bằng đồng”.

Năm 1465, Verrocchio hoàn thành tượng David của mình. Trước ông, giới điêu khắc Ý đã có bức tượng David nổi bật của Donatello (1386 – 1466). So với tác phẩm của Donatello, Verrocchio “lép vế” hơn. Sau này, vào thập niên 1500, giới điêu khắc Ý xuất hiện bức tượng David hoàn hảo nhất mọi thời đại. Nó được hình hài bởi bàn tay điêu khắc gia lừng danh, Michelangelo. Dĩ nhiên là so với Michelangelo, Verrocchio càng “lép vế”. Thế nhưng, có một lĩnh vực mà ông vượt qua cả Donatello lẫn Michelangelo. Đó là dạy dỗ ra thế hệ họa sĩ tài năng nhất. Ngay cả Michelangelo cũng chỉ là một trong các học trò của ông.

Bức tranh Chân dung Cô gái Tóc bím của Verrocchio.

Mặc dù đam mê điêu khắc là chính, Verrocchio mở xưởng vẽ và thu nhận nhiều học trò. Ông giao công việc phác thảo cho trò, đợi đến khi họ vẽ sắp xong mới cùng nhau tiến hành nốt các bước hoàn thiện. Sự hợp tác ở bước cuối này giúp học trò nhận ra những gì còn thiếu sót. Dưới sự dẫn dắt của thầy, họ tinh chỉnh các nét, hoàn thành bức tranh.

Tại xưởng vẽ của Verrocchio, các họa sĩ nhỏ tuổi đầy tiềm năng tha hồ vẽ và khắc. “Nếu có thể quay lại quá khứ, bạn có thể thấy Leonardo ngồi ở góc này, Pietro Perugino (1446 – 1523) đứng ở góc kia, Sandro Botticelli (1445 – 1510) lom khom tại góc nọ”, Andrew Butterfield, nhà phụ trách buổi triển lãm tranh và điêu khắc của Verrocchio vào năm 2019, tưởng tượng.

Chân dung Andrea del Verrocchio (1435 – 1488).

Sở hữu nhiều tài năng

Tuy không tinh tế bằng Donatello hay vĩ đại như Michelangelo, tượng David của Verrocchio vẫn là tác phẩm điêu khắc tuyệt đẹp. Đối với tác phẩm này, Verrocchio không chỉ thiết kế mà còn tự tay đúc, điều rất ít thấy ở các nhà điêu khắc đương thời. David của Verrocchio là cậu thiếu niên 1 tay cầm kiếm, 1 tay chống nạnh, miệng hơi mỉm cười, dưới chân đặt đầu của gã khổng lồ Goliath. Tên đầy đủ của nó là David với cái đầu Goliath (David With the Head of Goliath). Verrocchio thể hiện kỹ thuật đúc hoàn hảo đến từng milimet, đặc biệt là riềm váy vô cùng chi tiết.

Sau David, Verrocchio đúc bức tượng thứ 2 siêu hoàn hảo, Putto với cá heo (Putto With a Dolphin). Ông khắc họa hình ảnh cậu bé dễ thương, lưng có cánh, tay ôm chú cá heo cũng đáng yêu không kém. Những năm cuối của thập niên 1460 và thập niên 1470, Verrocchio hoạt động điêu khắc tích cực. Ông nhận đúc tượng đồng cho nhà thờ, từng làm một quả cầu vàng (đồng mạ vàng) để đặt trên đỉnh mái vòm nhà thờ lớn, điêu khắc tượng chân dung giáo hoàng Forteguerri…

Ngoài điêu khắc, Verrocchio còn yêu thích vẽ. Tác phẩm hội họa nổi bật nhất của ông có lẽ là Chân dung Cô gái Tóc bím (Head of a Woman With Braided Hair), vẽ thiếu nữ đang bện tóc. Leonardo rất thích tác phẩm này của thầy, từng học hỏi và vận dụng vào vẽ bức tranh Nàng Ginevra de 'Benci (Ginevra de 'Benci).

Giới nghệ thuật Ý không giữ được nhiều tác phẩm hội họa của Verrocchio. Hiện, chỉ có vài bức tranh được xác nhận là của ông, tất cả đều là tranh tôn giáo. Thời gian cuối đời, Verrocchio vẽ Madonna đăng quang cùng John của Baptist và Thánh Donato (Madonna enthroned with John the Baptist and St Donato) nhưng không kịp hoàn thành. Họa sĩ Lorenzo di Credi (1459 - 1537), học trò nhập học cùng thời với Leonardo, đã giúp thầy vẽ nốt.

Tượng David với cái đầu Goliath của Verrocchio.

Bước đệm Phục hưng đỉnh cao

“Verrocchio không chỉ là thợ kim hoàn lành nghề, mà còn là bậc thầy về phối cảnh, chuyên gia điêu khắc, thợ mộc, họa sĩ và cả nhạc sĩ”, nhà sử học Giorgio Vasari (1511 – 1575) công nhận. Trong vai trò nhà điêu khắc và họa sĩ Ý, Verrocchio chỉ để lại cho đời khoảng 50 bức tranh, tác phẩm điêu khắc và bản phác thảo. Tuy nhiên, trong vai trò thầy giáo, ông đào tạo ra một loạt thiên tài. Những cái tên như Leonardo, Michelangelo, Raphael… không chỉ nổi tiếng trong phạm vi nghệ thuật Ý mà còn lừng danh toàn cầu, thậm chí vượt thời đại.

“Verrocchio là người có tầm nhìn xa, sở hữu trí tưởng tượng vô biên, sự nỗ lực không ngừng, đam mê thử nghiệm và hoàn thiện kỹ năng vô hạn. Ông ấy giống như viên gạch đầu tiên, gây dựng nền móng cho thời kỳ nghệ thuật bùng nổ nhất”, Butterfield ca ngợi.

“Tôi thấy, lão sư Verrocchio giống như nhạc trưởng của một dàn nhạc lớn. Thầy ấy quy tụ được rất nhiều tài năng, khiến cho từng người một bộc lộ trọn vẹn những gì xuất chúng nhất”, Butterfield kết luận.