Tuyển chọn từ những giống cây ưu tú
Trong bối cảnh TPHCM đang thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại các huyện ngoại thành như Củ Chi, Cần Giờ và Bình Chánh, việc thiếu hụt nguồn giống thanh long chất lượng đã trở thành một thách thức lớn.
Để giải quyết vấn đề này, Viện Giống và Công nghệ Nông nghiệp LAVI (TPHCM) đã triển khai đề tài nghiên cứu, tuyển chọn và công nhận hai dòng thanh long ruột đỏ ưu tú - TL01 và TL03, nhằm xây dựng nguồn giống chuẩn phục vụ sản xuất nông nghiệp bền vững.
TPHCM hiện còn khoảng 88.000 ha đất nông nghiệp, phần lớn tập trung ở các huyện ngoại thành như Củ Chi, Cần Giờ và Bình Chánh. Tuy nhiên, nhiều diện tích đất lúa tại các khu vực này có hiệu quả kinh tế thấp, không đáp ứng được nhu cầu phát triển đô thị và công nghiệp.
Do đó, chính quyền thành phố đã chủ trương chuyển đổi mục đích sử dụng đất lúa dưới 500 ha mà không cần trình Thủ tướng Chính phủ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn, trong đó có cây thanh long.
Tuy nhiên, việc phát triển cây thanh long tại TPHCM đang gặp khó khăn do thiếu nguồn giống chất lượng. Hiện nay, giống thanh long chủ yếu được người dân trao đổi từ các địa phương lân cận, chưa có cây đầu dòng được công nhận để nhân giống và cung cấp chính quy theo pháp lệnh về giống cây trồng.
Trước thực tế đó, Viện Giống và Công nghệ Nông nghiệp LAVI đã thực hiện đề tài “Thu thập, bảo tồn và tuyển chọn dòng thanh long ưu tú trên địa bàn TPHCM và một số tỉnh lân cận”.
Nhóm nghiên cứu đã khảo sát tại 180 vườn thanh long ở TPHCM (Củ Chi, Cần Giờ, Bình Chánh, Nhà Bè) và các tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai, Long An, Tiền Giang, qua đó thu thập được 60 mẫu giống khác biệt về hình thái như trọng lượng trái, độ ngọt (độ Brix), màu sắc vỏ và thịt quả, độ chắc thịt...
Các mẫu giống được phân tích đa dạng di truyền, mô tả đặc điểm hình thái, theo dõi sinh trưởng và sàng lọc bằng kỹ thuật sinh học phân tử PCR. Kết quả, 29 dòng triển vọng được giữ lại để trồng bảo tồn tại hai khu vực: vườn cây mẹ và vườn thực nghiệm rộng 2.000 m² tại xã Tân Nhựt, huyện Bình Chánh, TPHCM.
Sau 36 tháng theo dõi, các cây bắt đầu ra hoa, chủ yếu từ tháng 5 đến tháng 7, với hai đợt ra hoa liên tiếp. Tỷ lệ đậu quả đạt 100%. Kiến đen và ruồi vàng xuất hiện phổ biến, trong khi các loài sâu hại khác như bọ ngâu, rầy mềm, rệp sáp... chỉ xuất hiện nhẹ trên một số dòng. Năng suất đạt từ 2,17 - 4,95 kg/cây/năm; trọng lượng quả trung bình 513 - 619 g/quả; độ Brix 13,45 - 16,23%.
Giống thanh long dùng để ăn quả và ép nước
Hai dòng thanh long ruột đỏ là TL01 và TL03 được tuyển chọn là ưu tú, đạt tiêu chuẩn cây đầu dòng về sinh trưởng, năng suất và chất lượng.
Dòng TL01: Có nguồn gốc tại xã Bảo Hòa, huyện Xuân Lộc, Đồng Nai. Dòng này cho năng suất trung bình 29,67 kg/cây/năm (cao hơn 13,78% so với trung bình của các giống thanh long); quả nặng trung bình 483,8 g; độ Brix 16,15%; không nhớt, vỏ dễ tách khỏi thịt; tỷ lệ sâu bệnh hại <10% - phù hợp cho thị trường quả tươi xuất khẩu.
Dòng TL03: Có nguồn gốc tại xã Bưng Riềng, huyện Xuyên Mộc, Bà Rịa - Vũng Tàu. Dòng này cho năng suất trung bình 29,37 kg/cây/năm (cao hơn 12,64% so với các giống thanh long), quả trung bình 484,2 g; độ Brix 16,17%, không nhớt - phù hợp làm nguyên liệu chế biến nước ép. Tháng 12/2024, Sở NN&PTNT TPHCM đã công nhận hai dòng này là cây đầu dòng.
Ngoài việc tuyển chọn giống, nhóm nghiên cứu còn xây dựng quy trình nhân giống bằng nuôi cấy mô và giâm hom. Trong đó, phương pháp nuôi cấy mô có hệ số nhân giống cao gấp 100 lần so với giâm hom truyền thống. Phương pháp này không chỉ giúp tăng số lượng cây giống trong thời gian ngắn mà còn đảm bảo cây giống sạch bệnh, đồng đều về chất lượng, đáp ứng nhu cầu sản xuất quy mô lớn.
Việc công nhận hai dòng thanh long TL01 và TL03 là cây đầu dòng không chỉ giải quyết vấn đề thiếu hụt nguồn giống chất lượng tại TPHCM mà còn mở ra cơ hội phát triển vùng trồng thanh long bền vững, đáp ứng nhu cầu xuất khẩu và chế biến. Đây là bước tiến quan trọng trong việc xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả và thích ứng với biến đổi khí hậu tại các huyện ngoại thành TPHCM.
Theo nhóm nghiên cứu, việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, hy vọng rằng trong thời gian tới, cây thanh long sẽ trở thành cây trồng chủ lực, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân và phát triển kinh tế nông nghiệp tại TPHCM.
