Nghị luận xã hội là kiểu văn trình bày quan điểm, ý kiến đánh giá, bàn bạc của người viết về một vấn đề xã hội nhằm thuyết phục người đọc đồng tình quan điểm với mình.
Chính vì mục đích lớn nhất của nghị luận xã hội thuyết phục, nên bài viết cần thể hiện được tư duy logic, lập luận chặt chẽ, ngôn ngữ sắc sảo, thái độ đúng đắn, tình cảm chân thành của người viết trước vấn đề xã hội. Cụ thể:
Đảm bảo cấu trúc đoạn văn
Thí sinh khi viết nghị luận xã hội trước hết cần bảo đảm cấu trúc đoạn văn, gồm: Mở đoạn, thân đoạn và kết đoạn.
Mở đoạn: Nêu vấn đề nghị luận(có thể hiện nhìn nhận khái quát của bản thân về vấn đề) .
Thân đoạn cần bảo đảm nội dung sau:
Thứ nhất: Giải thích khái niệm/câu nói/hiện tượng.
Thứ hai: Phân tích, chứng minh, cụ thể:
Nêu những biểu hiện, ý nghĩa của vấn đề đối với cá nhân, cộng đồng. Nếu là vấn đề tiêu cực thì chú ý biểu hiện/tác hại của vấn đề đối với cá nhân, cộng đồng.
Lưu ý: Phần này, học sinh cần khai thác ngắn gọn nhưng triệt để, trọn vẹn. Luôn luôn đặt ra câu hỏi: Vấn đề này có tác dụng/tác hại gì với trí tuệ/tâm hồn của cá nhân; có tác dụng/tác hại gì đối với sự phát triển của cộng đồng, nhân loại?
Một thực tế học sinh dễ mắc phải lỗi, khiến đoạn nghị luận chưa sắc sảo, chỉ tập trung vào tính cá nhân mà chưa khai thác, nhìn vấn đề trong phạm vi cộng đồng
Ví dụ: Khi bàn về Ý nghĩa của lòng kiên trì, cùng một ý: Kiên trì giúp con người có được thành công, xác lập giá trị của bản thân. Học sinh thường khai thác được ở phạm vi cá nhân và ví dụ về các nhân vật tiêu biểu như Edison, Jack Ma…
Tuy vậy, bài viết sẽ thuyết phục hơn, thể hiện cái nhìn rộng mở hơn nếu học sinh nêu được lòng kiên trì đem đến những giá trị lớn lao cho cộng đồng, dân tộc, nhân loại.
Ví dụ, sự kiên trì của Edison không chỉ đem lại thành công cho cá nhân Edison, nó còn giúp ông trở thành “vĩ nhân thắp sáng nhân gian”. Hoặc cũng có thể nhấn mạnh: Sự kiên trì của nhân dân Việt Nam trong chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ; sự nỗ lực không mệt mỏi của cộng đồng y tế thế giới trong việc tìm kiếm vắc-xin phòng chống Covid-19…)
Thứ ba: Lý giải nguyên nhân (chủ quan/khách quan). Vấn đề tích cực hay tiêu cực đều có nguyên nhân chủ quan/khách quan. Khi đánh giá, người viết cần có thái độ khách quan, nhân văn, tích cực, thể hiện ý thức trách nhiệm của bản thân.
Ví dụ: Lối sống thực dụng có nguyên nhân khách quan (đời sống xã hội, môi trường giáo dục…, nhưng cần chú trọng nguyên nhân có tính quyết định là nhận thức, hành động của chính bản thân. Hướng phát huy/khắc phục (nếu cần).
Thứ tư: Bàn luận, mở rộng. Phần này, thí sinh cần nêu được 2 ý: Phản đề và mở rộng vấn đề.
Phản đề, nêu những biểu hiện tích cực/tiêu cực liên quan đến vấn đề. Ví dụ, đề yêu cầu về ý nghĩa của lòng kiên trì thì phần phản đề: trăn trở, phê phán những biểu hiện thiếu kiên trì, nóng vội.
Mở rộng vấn đề(thể hiện cái nhìn biện chứng): Mở rộng ý, không tuyệt đối hóa vấn đề một cách cực đoan, một chiều
Ví dụ: Kiên trì có ý nghĩa quan trọng, song cùng với kiên trì ta cần có sự linh hoạt, sáng tạo, khi ấy, sự kiên trì mới phát huy hết ý nghĩa, nhất là trong kỉ nguyên số.
Kết đoạn: Chốt lại vấn đề, nêu bài học nhận thức và hành động (bài học cần nêu đủ: nhận thức về vấn đề ra sao, sẽ hành động như thế nào).
 |
Cô Đinh Thị Thủy |
Yêu cầu về lập luận, về ngôn ngữ, diễn đạt
Yêu cầu về lập luận, ngôn ngữ và diễn đạt trong bài văn nghị luận là:Lập luận chặt chẽ, kết hợp lý lẽ, dẫn chứng (dẫn chứng cần tiêu biểu, có tính thời sự).
Tránh lối viết kể lể dài dòng nhưng cũng không đại khái, lý thuyết. Ý kiến phải sâu sắc, toàn diện, mới mẻ. Có thể trích dẫn câu nói hay, danh ngôn để đoạn văn sinh động, hấp dẫn, có cảm xúc…
Yêu cầu về dung lượng, đáp ứng trọng tâm vấn đề
Bài viết phải đảm bảo khoảng 200 chữ (tối đa học sinh có thể viết trong khoảng gần 1 trang giấy thi).
Một đề nghị luận xã hội kiểu đoạn văn có thể tập trung vào một khía cạnh của vấn đề. Khi ấy, học sinh cần chú trọng nhất vào việc bàn luận, biện giải ý trọng tâm đó. Các ý khác chỉ trình bày với mục đích bổ trợ, tạo sự kết nối, làm sáng rõ ý trọng tâm mà đề yêu cầu.
Yêu cầu đối với người viết: Cần có lý tưởng, đạo lý (tôn trọng pháp luật và quy tắc đạo đức, trân quý cái đúng, cái đẹp); có khả năng lập luận, tư duy ngôn ngữ nhạy bén; có ý thức quan tâm, cập nhật các vấn đề xã hội; có tâm hồn nhạy cảm, phong phú, chân thành.
