Được triển khai từ đầu năm 2023, chương trình tín dụng ưu đãi trị giá 120.000 tỷ đồng, hiện đã nâng lên thành 145.000 tỷ đồng để phát triển nhà ở xã hội với sự tham gia góp vốn của 4 ngân hàng thương mại Nhà nước và 2 ngân hàng thương mại cổ phần hiện vẫn gặp nhiều khó khăn trong giải ngân.
Cụ thể, theo báo cáo của Bộ Xây dựng, tính đến cuối tháng 2/2025, tổng vốn giải ngân của chương trình tín dụng ưu đãi này đạt khoảng 2.845 tỷ đồng, trong đó số vốn cho các chủ đầu tư 20 dự án nhà ở xã hội vay khoảng 2.580 tỷ đồng, cho người mua nhà vay khoảng 265 tỷ đồng. Có 37 UBND tỉnh, thành phố gửi văn bản hoặc công bố trên cổng thông tin điện tử địa phương danh mục 90 dự án nhà ở xã hội tham gia vay vốn từ chương trình tín dụng ưu đãi 120.000 tỷ đồng.
Lý giải về việc chậm giải ngân, trong một văn bản trả lời ý kiến của cư tri hồi tháng 9/2024, Ngân hàng Nhà nước cho rằng, nguyên nhân lớn nhất là do nguồn cung nhà ở xã hội còn hạn chế. Ngoài ra, theo báo cáo của một số địa phương, đa số người dân trên địa bàn thuộc khu vực nông thôn, có thu nhập thấp hoặc đối với công nhân trong các khu công nghiệp không có nhu cầu ở dài hạn nên không mua, chỉ thuê nhà ở xã hội...
Về ưu đãi lãi suất, Ngân hàng Nhà nước nhấn mạnh, đây là chương trình thực hiện hoàn toàn bằng nguồn vốn huy động của ngân hàng, không dùng vốn ngân sách Nhà nước nên không thể có tính ưu đãi về lãi suất như chương trình sử dụng nguồn vốn từ ngân sách Nhà nước, mặt khác, đối tượng mua nhà ở xã hội cũng không phải người nghèo.
Dù vậy, Ngân hàng Nhà nước đã tích cực triển khai nhiều giải pháp để giảm mặt bằng lãi suất cho vay, cụ thể, đã 4 lần công bố lãi suất áp dụng theo hướng giảm dần qua các kỳ công bố.
Hiện, mức lãi suất cho vay của các ngân hàng thương mại áp dụng đối với khách hàng là chủ đầu tư dự án từ ngày 1/7/2024 đến hết ngày 31/12/2024 ở mức 7%/năm và đối với khách hàng là người mua nhà tại dự án ở mức 6,5%/năm. Mức lãi suất này đã giảm 1%/năm so với kỳ 1/1/2024 - 30/6/2024 và giảm gần 2%/năm so với thời điểm bắt đầu triển khai chương trình.
Có thể thấy, dù đã có nhiều giải pháp được đưa ra nhưng chương trình áp dụng ưu đãi này chưa thực sự hấp dẫn và chưa đáp ứng kỳ vọng góp phần hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2030 sẽ xây dựng 1 triệu căn nhà ở xã hội.
Về cơ bản, nguyên nhân đã được Ngân hàng Nhà nước chỉ ra. Tuy nhiên, trong bối cảnh các địa phương đang nỗ lực đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà ở xã hội, những vướng mắc trong giải ngân phải được tháo gỡ nhanh chóng và triệt để chứ không phải nêu ra rồi để đó.
Cụ thể, phải hóa giải nghịch lý là doanh nghiệp và người dân đều khó khăn về tài chính, trong khi ngân hàng khẳng định không thiếu tiền, nhưng cung - cầu lại chưa gặp nhau. Như với người mua nhà, việc không tiếp cận được nguồn cung nhà ở xã hội nên không thể vay được gói tín dụng này. Về phía doanh nghiệp để được ngân hàng giải ngân thì phải có dự án được duyệt, bao gồm đất sạch, giấy phép xây dựng.
Phân tích rõ hơn về nghịch lý này, một chuyên gia cho rằng, xét theo điều kiện nội hàm của khoản vay vẫn chưa phù hợp với những người có nhu cầu. Bên cạnh đó, mức lãi suất cũng khá cao, chỉ thấp hơn gói thông thường là 1,5 - 2% và lại “thả nổi” lãi suất nên sẽ rất khó cho người vay. Về phía doanh nghiệp, để có thể yên tâm đầu tư phát triển nhà ở xã hội, cần có nguồn vốn có bù đắp lãi suất và ổn định lâu dài do thời gian thực hiện một dự án khá lâu.
Phát triển nhà ở xã hội không chỉ giải quyết nhu cầu an cư, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống và tạo xung lực, động lực phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Và dù Chính phủ đã rất quyết tâm, liên tục chỉ đạo, đôn đốc các bộ, ngành, địa phương thực hiện các giải pháp, nhưng phát triển nhà ở xã hội vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết, trong đó ví dụ điển hình nhất là từ việc giải ngân chương trình tín dụng ưu đãi này.
Do đó, điều quan trọng là phải sớm hóa giải các nghịch lý đã và đang tồn tại hoặc sẽ phát sinh. Có như vậy mới bảo đảm hiệu quả thực thi chính sách.
