Bí quyết lưu truyền trăm năm
Những ngày giáp Tết, không khí làm việc tại xưởng đóng trống Cư Hồng (thôn Văn Thưởng, xã Đại Đồng, huyện Thanh Chương, Nghệ An) lại rộn ràng náo nhiệt. Âm vang từ trong xưởng vọng ra khiến không ít người đi đường phải tò mò.
Ông Phan Văn Cư - chủ xưởng trống cho biết, nghề làm trống của gia đình ông được tổ tiên dòng họ Phan truyền lại, có lịch sử hàng trăm năm. Dù năm nay đã hơn 60 tuổi nhưng hằng ngày ông vẫn làm việc và truyền đạt lại cho con cháu những kinh nghiệm quý báu.
Xưởng làm trống của gia đình ông Phan Văn Cư.
“Đến đời con trai tôi, nghề làm trống đã lưu truyền được 9 thế hệ. Xưa kia, tổ tiên mang nghề làm trống từ xã Hưng Tây (huyện Hưng Nguyên, Nghệ An) đến xã Đại Đồng. Dòng họ cũng quy định chỉ được truyền nghề cho con trai trưởng”, ông Cư tâm sự.
Miệt mài đánh bóng cho chiếc trống con, ông Cư chia sẻ, trong các công đoạn thì việc chọn gỗ và làm tang trống ảnh hưởng không nhỏ đến thanh âm và độ bền của trống. Ở những nơi khác, tang trống có thể sử dụng bằng nhiều loại gỗ khác nhau thì ở xưởng của ông chỉ dùng gỗ mít.
Người đàn ông này lý giải, về hình thức bên ngoài gỗ mít có màu vàng rất đẹp, không bị cong vênh, nứt vỡ theo thời gian. So với các loại gỗ khác, trống làm từ gỗ mít có âm thanh hay hơn. Cây gỗ càng già thì tiếng trống kêu càng đanh và có hồn.
Dù đã lớn tuổi nhưng ông Cư vẫn miệt mài làm việc.
Để chọn được gỗ mít ưng ý, cứ vài tháng ông lại cùng người con trai cả xách ba lô đi lên các huyện miền Tây xứ Nghệ để tìm mua. Tùy kích thước quả trống mà gỗ làm tang được xẻ thành những thanh có độ cong và độ dày khác nhau.
Nhờ bàn tay tài hoa của người thợ, những thanh tang trống được ghép lại vừa khít với nhau trở thành quả trống tròn, cân xứng.
Theo ông Cư, công đoạn làm da và bịt mặt trống là quan trọng hơn cả. Da trâu dùng để bịt các loại trống lớn có đường kính từ 80cm trở lên, còn da bò bịt những loại trống nhỏ hơn.
Đốt lửa hong khô da trâu, bò vào mùa đông.
Sau khi mua về, da trâu được nạo bớt phần mỡ thừa cho đến khi đạt độ dày nhất định. Ở công đoạn này, những người thợ cần có kinh nghiệm rất nhiều năm mới thực hiện được, bởi vì mỗi vùng da trâu có độ dày mỏng khác nhau, nạo không đúng có thể làm hỏng da.
“Da trâu, bò dùng để bịt trống phải chọn từ những con trâu cái, tuổi thọ già. Bởi da trâu bò cái sẽ dai và mềm hơn da trâu đực nên sẽ có độ bền và âm thanh tốt nhất. Xét về âm thanh thì trống da bò có tiếng kêu hơn, âm thanh hay và vang vọng xa hơn”, ông Cư chia sẻ bí quyết chọn da làm trống.
Tùy theo thời tiết, nếu trời nắng, da trâu, bò được mang ra phơi nắng khoảng 3-4 ngày, còn trời mưa phải căng da lên giá tre, đốt lửa sấy cả tuần. Sau khi đo kích thước mặt trống, người thợ sẽ chọn vùng da đẹp, không bị trầy xước để cắt ra.
Tấm da bò được nạo lông bên ngoài và mỡ thừa bên trong.
Quá trình phủ da trâu lên mặt trống, dùng dây thừng và kích để làm căng bề mặt da. Kích căng từng nào thì người thợ lại gõ thử âm thanh trống cho đến khi có âm thanh hay như mong muốn. Mặt da sau đó sẽ được cố định lên thân trống bằng đinh tre già.
Cuối cùng, để có chiếc trống hoàn thiện, tùy vào khách hàng yêu cầu mà người thợ sẽ vẽ thêm họa tiết hay sơn màu để trang trí. Cũng có nhiều người yêu cầu để nguyên màu vàng của gỗ mít.
Gìn giữ di sản truyền thống
Dùng tay gõ lên mặt trống để thử thanh âm, anh Phan Tuấn Văn (con trai ông Cư, hậu duệ đời thứ 9 nối nghiệp làm trống ở xã Đại Đồng) cho biết, nghề làm trống rất khó, yêu cầu người thợ cần cù và có sự tỉ mỉ. Chỉ có những ai yêu và đam mê với chiếc trống thực sự mới theo đuổi được.
Anh Phan Tuấn Văn làm khung để căng mặt trống.
Trước đây, trống được làm hoàn toàn bằng thủ công, phải mất vài tuần mới xong một chiếc. Tuy nhiên, thời nay nhờ có máy móc hỗ trợ, mỗi tuần có thể làm được 1 chiếc.
“Xưởng của gia đình tôi đóng nhiều loại trống khác nhau như: Trống chầu, trống lân, trống nhạc lễ, trống đại… Mỗi loại trống lại mang một cung bậc âm thanh khác nhau, chỉ những người thợ lành nghề, mê say với nghề như ông mới nghe và cảm nhận được”, anh Văn chia sẻ.
Hiện gia đình ông Cư có 3 xưởng trống, mỗi xưởng hơn 10 lao động. Hằng năm, xưởng nhận làm 300-400 chiếc trống các loại. Mỗi chiếc trống, tùy vào kích thước, hoa văn trang trí mà có giá từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng.
Công đoạn kích căng da trống vừa gõ thử âm thanh.
Tiếng lành đồn xa, xưởng trống Cư Hồng không chỉ nổi tiếng trong tỉnh mà nhiều người ngoại tỉnh như ở Thanh Hóa, Hà Nội và các tỉnh phía Bắc cũng lặn lội tìm đến đặt mua.
Theo ông Cư, để phát triển và gìn giữ nghề làm trống truyền thống, điều khó khăn nhất là khâu đào tạo nghề. Khác với những công việc thuần túy, thợ làm trống muốn lành nghề phải được đào tạo từ 3-4 năm. Chính vì thời gian học nghề quá dài khiến nhiều người đã bỏ cuộc giữa chừng.
Đối với cha con ông Cư, nghề làm trống không chỉ là một công việc để kiếm sống mà còn là cách để lưu giữ và truyền bá nét đẹp văn hóa truyền thống do tổ tiên để lại.
