Nơi an toàn tuyệt đối?
Theo ông Norman Kleiman - chuyên gia tại Trường Y tế Công cộng Mailman, Đại học Columbia (Mỹ), mức độ bảo vệ của hầm trú ẩn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như vị trí của hầm, cấu trúc công trình và sức mạnh của vụ nổ. Dù có thể giúp giảm thiểu tác động của phóng xạ, hầm trú ẩn vẫn không thể đảm bảo an toàn tuyệt đối trong mọi tình huống.
Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi nguy cơ chiến tranh hạt nhân giữa Mỹ và Liên Xô lên cao, cả hai quốc gia đều đầu tư mạnh vào việc xây dựng hầm trú ẩn. Chính phủ Mỹ khuyến khích công dân xây dựng hầm ngay tại nơi ở (có thể trong vườn hoặc trong nhà) hoặc gần khu vực sinh sống.
Các boongke hạt nhân công cộng cũng được thiết lập tại nhiều thành phố để phục vụ cộng đồng. Tuy nhiên, theo thời gian, khi công nghệ vũ khí hạt nhân ngày càng phát triển, những hầm trú ẩn này dần mất đi giá trị ban đầu. Ngày nay, các loại bom hạt nhân có sức công phá mạnh hơn rất nhiều so với những quả bom được sử dụng trong Thế chiến II.
Trước đây, bom nguyên tử hoạt động dựa trên phản ứng phân hạch, trong đó các nguyên tử plutonium hoặc uranium-235 bị chia tách, tạo ra vụ nổ lớn. Loại vũ khí này đã được sử dụng ở Hiroshima và Nagasaki vào năm 1945.
Khi đó, bán kính hủy diệt của bom khoảng 1,6km. Hiện tại, vũ khí hạt nhân đã phát triển lên một cấp độ mới. Các loại bom nhiệt hạch hiện đại hoạt động dựa trên phản ứng tổng hợp hydro, sử dụng một vụ nổ nguyên tử để kích hoạt một vụ nổ lớn hơn nhiều. Những quả bom này có thể tạo ra bán kính hủy diệt lên tới 160km.
Điều đó đồng nghĩa với việc nếu ở quá gần tâm chấn, không có nơi trú ẩn nào có thể bảo vệ được bạn khỏi sóng xung kích và sức nóng từ vụ nổ hạt nhân. Nhưng hầm trú ẩn vẫn có thể giúp con người tránh được bức xạ và bụi phóng xạ. Để đạt hiệu quả, hầm trú ẩn cần đáp ứng các tiêu chí quan trọng.
Thứ nhất là về độ sâu và vị trí. Hầm trú ẩn nên được xây dựng dưới lòng đất hoặc trong các công trình kiên cố. Càng cách xa tâm nổ, cơ hội sống sót càng cao.
Thứ hai là vật liệu xây dựng. Tường cần được làm từ bê tông và thép dày ít nhất 0,9 - 1,5 mét để ngăn chặn bức xạ. Lớp chì được lót bên trong tường và cửa ra vào cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ nhiễm phóng xạ.
Thứ ba là lối vào nên được thiết kế ngoằn ngoèo. Bức xạ di chuyển theo đường thẳng, vì vậy, một lối vào có nhiều góc cua sẽ giúp ngăn chặn phần lớn phóng xạ xâm nhập vào bên trong.
Thứ tư là hệ thống thông gió. Không khí sạch là yếu tố sống còn khi trú ẩn dài ngày. Hầm trú ẩn cần có hệ thống lọc không khí chống bức xạ để bảo vệ người bên trong.
Cuối cùng là dự trữ thực phẩm và nước uống. Nếu sống sót qua vụ nổ ban đầu, người trú ẩn sẽ cần có đủ thực phẩm, nước uống và thuốc men để tồn tại ít nhất một tuần cho đến khi mức phóng xạ bên ngoài giảm xuống.
Mối nguy hiểm kéo dài
Ngay cả khi sống sót sau vụ nổ ban đầu, con người vẫn phải đối mặt với nguy cơ bức xạ kéo dài. Ông Peter Caracappa - chuyên gia an toàn bức xạ tại Đại học Columbia, cho biết bức xạ xuất hiện ngay sau vụ nổ và có thể gây tử vong trong vài phút.
Tiếp theo là bụi phóng xạ có thể lan rộng hàng trăm km và gây nhiễm độc khi tiếp xúc hoặc hít phải. Cuối cùng, cần lưu ý bụi phóng xạ còn sót lại. Chất phóng xạ có thể tồn tại trong môi trường hàng chục năm, gây ra các bệnh nghiêm trọng như ung thư.
Theo ông Kleiman, thời gian trú ẩn tối thiểu nên kéo dài khoảng một tuần để tránh tiếp xúc với bụi phóng xạ. Tuy nhiên, ngay cả khi rời khỏi nơi trú ẩn, người sống sót vẫn có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến phóng xạ trong nhiều thập kỷ. Vậy hầm trú ẩn có còn hiệu quả trong thời đại hiện nay?
Câu trả lời phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Nếu bạn ở quá gần vụ nổ, hầm trú ẩn gần như vô tác dụng. Nhưng nếu ở khoảng cách đủ xa, một nơi trú ẩn được xây dựng đúng tiêu chuẩn có thể giúp bạn tránh được tác động của bức xạ và tồn tại trong những ngày đầu tiên sau thảm họa.
Tuy nhiên, ngay cả trong điều kiện lý tưởng, hầm trú ẩn cũng không thể đảm bảo an toàn lâu dài. Việc thiếu hụt lương thực, nước uống, không khí sạch và nguy cơ phơi nhiễm phóng xạ sau khi rời khỏi nơi trú ẩn vẫn là những thách thức lớn.
Trong một thế giới nơi vũ khí hạt nhân ngày càng nguy hiểm hơn, việc hiểu rõ khả năng và giới hạn của các biện pháp bảo vệ sẽ giúp con người có sự chuẩn bị tốt hơn trước các mối đe dọa hạt nhân. Điều quan trọng nhất vẫn là ngăn chặn chiến tranh hạt nhân ngay từ đầu. Vì một khi thảm họa xảy ra, không có giải pháp nào có thể đảm bảo an toàn hoàn toàn.
Vũ khí hạt nhân là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với nhân loại. Với sức công phá khủng khiếp, một vụ nổ hạt nhân có thể phá hủy toàn bộ một thành phố chỉ trong tích tắc. Chính vì vậy, hầm trú ẩn chống phóng xạ, còn gọi là boongke, từng được xem là phương án khả thi giúp con người sống sót trong trường hợp xảy ra chiến tranh hạt nhân.
