Gia tăng tình trạng trẻ quan hệ trước tuổi 14
Khảo sát hành vi sức khỏe học sinh toàn cầu do Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thực hiện năm 2019 cho thấy, tỷ lệ học sinh quan hệ tình dục trước 14 tuổi tăng gấp đôi so với năm 2013 (từ 1,45% lên 3,51%). Đáng chú ý, trong nhóm đã từng quan hệ tình dục, chỉ 42,4% sử dụng bao cao su và 44% dùng các biện pháp ngừa thai khác – đều thấp hơn so với năm 2013.
Việc quan hệ tình dục sớm và thiếu hiểu biết khiến không ít trẻ vị thành niên mang thai ngoài ý muốn, phải đối mặt với nguy cơ nạo phá thai, vô sinh, nhiễm bệnh lây truyền qua đường tình dục, thậm chí bị sang chấn tâm lý.
Chuyên gia tâm lý Hồng Hương nhận định: “Quan hệ tình dục ở độ tuổi 14 không chỉ gây tổn thương cơ thể mà còn dẫn đến sang chấn tâm lý nghiêm trọng, khiến trẻ thu mình, mất niềm tin và dễ sa vào các tệ nạn xã hội”.
Theo thống kê, mang thai và sinh con ở tuổi vị thành niên là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho nhóm bà mẹ từ 15–19 tuổi. Việc mang thai sớm cũng khiến nhiều em gái bỏ học giữa chừng, mất cơ hội việc làm và chịu gánh nặng kinh tế – xã hội trong tương lai.
Chủ động phòng tránh thai đúng cách
Tại Lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Tránh thai Thế giới 2025 với chủ đề “Không mang thai ở tuổi chưa thành niên – vì tương lai, hạnh phúc của chính bạn”, ông Lê Thanh Dũng – Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế đã nhấn mạnh: “Trẻ vị thành niên, thanh niên cần có trách nhiệm với bản thân, thực hành quan hệ tình dục an toàn và chủ động tránh thai để bảo vệ tương lai của chính mình và đất nước’.
Dù chất lượng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình tại Việt Nam đã được cải thiện, tỷ lệ sử dụng biện pháp tránh thai vẫn duy trì ở mức cao, song thực tế vẫn còn nhiều thách thức. Tuổi kết hôn lần đầu tăng, trong khi tuổi quan hệ tình dục lần đầu giảm, nhu cầu đáp ứng về tránh thai tăng cao.
Năm 2021, tỷ lệ này ở nhóm chưa kết hôn/không chung sống năm 2021 lên tới 40,7 %. Tỷ lệ phụ nữ 20–24 tuổi tảo hôn trước 18 tuổi vẫn còn cao, nhất là ở nông thôn, vùng Trung du và miền núi phía Bắc và trong các nhóm dân tộc Mông, Tày Thái, Mường, Nùng; nhóm khu vực trung du miền núi phía bắc.
Trên phạm vi toàn cầu, theo WHO, trong hơn 3 thập kỷ qua, số phụ nữ sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại đã tăng gấp đôi, góp phần ngăn ngừa hơn 143 triệu ca mang thai ngoài ý muốn, 29 triệu ca phá thai không an toàn và 144.000 ca tử vong mẹ. Tuy nhiên, hiện vẫn còn 164 triệu người có nhu cầu kế hoạch hóa gia đình chưa được đáp ứng, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển.
Thực tế đó cho thấy, việc được tiếp cận các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình và sức khỏe sinh sản là rất quan trọng đối với sức khỏe của phụ nữ và trẻ em trên toàn thế giới, giúp ngăn ngừa tử vong mẹ cũng như là giảm mang thai ngoài ý muốn.
Tình dục an toàn – hiểu đúng để tự bảo vệ bản thân
Theo Hướng dẫn quốc gia về chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên và thanh niên (Bộ Y tế, 2024), tình dục an toàn là việc sử dụng các biện pháp giúp tránh thai hiệu quả và phòng ngừa lây truyền HIV, bệnh nhiễm khuẩn qua đường tình dục. Việc thực hành tình dục an toàn giúp vị thành niên bảo vệ sức khỏe, phòng tránh vô sinh, ung thư cổ tử cung và các hậu quả tâm lý, xã hội do mang thai sớm gây ra.
Tuy nhiên, giới trẻ hiện nay vẫn còn nhiều quan niệm sai lầm về tình dục an toàn như: Quan hệ chỉ 1 lần thì không thể có thai; Dùng bao cao su làm giảm khoái cảm, gây vô sinh; Rửa bằng giấm hoặc nước chanh sau khi quan hệ có thể tránh thai; Giao hợp ở tư thế đứng hoặc nữ nằm trên thì sẽ không có thai… Điều này không chỉ làm tăng nguy cơ mang thai ngoài ý muốn mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản và tâm lý.
Các chuyên gia cho rằng, nguyên nhân trên một phần từ ảnh hưởng của internet, mạng xã hội khiến trẻ tiếp xúc sớm với nội dung về tình cảm, tình dục nhưng thiếu kỹ năng và kiến thức để tự bảo vệ mình. Trong khi đó, nhiều phụ huynh lại ngần ngại nói chuyện giới tính với con vì lo “vẽ đường cho hươu chạy” khiến trẻ rơi vào khoảng trống thông tin, dễ đưa ra hành vi sai lầm.
Để giảm tình trạng mang thai sớm và hành vi tình dục thiếu an toàn, gia đình và nhà trường cần cởi mở, chủ động giáo dục giới tính cho trẻ ngay từ sớm. Các chương trình ngoại khóa, mô hình tư vấn, câu lạc bộ về sức khỏe sinh sản, kỹ năng sống, kỹ năng từ chối và ra quyết định là rất cần thiết. Trong trường hợp trẻ đã có quan hệ tình dục, cần được tư vấn biện pháp tránh thai an toàn, phù hợp với lứa tuổi để hạn chế hậu quả.
Bộ Y tế khẳng định, việc đẩy mạnh công tác kế hoạch hóa gia đình, giáo dục sức khỏe sinh sản và tình dục an toàn cho vị thành niên, thanh niên là nhiệm vụ trọng tâm của chính sách dân số và phát triển.
Cục Dân số kêu gọi các cấp, các ngành, tổ chức xã hội và cha mẹ đồng hành cùng thanh thiếu niên, giúp các em có đủ kiến thức, kỹ năng và sự tự tin để trưởng thành an toàn, sống có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng.
