Khi các thành viên NATO chuẩn bị kỷ niệm 75 năm thành lập liên minh tại Washington vào tháng tới, Mỹ và các đồng minh chủ chốt bao gồm Anh và Đức đang tranh luận về mức độ cam kết mạnh mẽ với nỗ lực tham gia NATO của Ukraine.
Theo tờ The Telegraph của Anh, Washington và Berlin đã từ chối kế hoạch của châu Âu nhằm cung cấp cho Ukraine một con đường "không thể đảo ngược" để gia nhập tổ chức này vào đầu tuần này, thay vào đó đưa ra một "cam kết nhẹ nhàng hơn" và không có mốc thời gian cụ thể.
Kiev đã nhiều lần kêu gọi phương Tây chấp nhận gia nhập NATO. Tuy nhiên, ngay cả khi Ukraine được thừa nhận, nước này sẽ không được đảm bảo rằng NATO sẽ triển khai trên thực địa hoặc hỗ trợ nhiều hơn những gì nước này đã nhận được.
Điều 5 thực sự nói về cái gì?
Tờ The Telegraph cho rằng, Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương chắc chắn cam kết các thành viên NATO sẽ cung cấp hỗ trợ quân sự nếu một trong số họ bị tấn công. Nhưng trên thực tế thì không.
Điều 5 viết: "Các Bên đồng ý rằng một cuộc tấn công vũ trang chống lại một hoặc nhiều thành viên trong số họ... sẽ được coi là một cuộc tấn công chống lại tất cả NATO.
Nếu một cuộc tấn công vũ trang như vậy xảy ra, mỗi bên sẽ thực hiện quyền tự vệ riêng hoặc tập thể được công nhận bởi Điều 51 của Hiến chương Liên Hợp Quốc, sẽ hỗ trợ bên bị tấn công nếu thấy cần thiết, bao gồm cả việc sử dụng lực lượng vũ trang, để khôi phục và duy trì an ninh của khu vực Bắc Đại Tây Dương".
Nhưng tại Điều 11 có giải thích thêm rằng "các điều khoản của hiệp ước sẽ được các Bên thực hiện phù hợp với quy trình hiến pháp tương ứng của họ".
Ngôn ngữ của hiệp ước thực sự có nghĩa là tùy thuộc vào các quốc gia thành viên NATO và cơ quan lập pháp tương ứng của họ để xác định xem liệu có và làm thế nào để giải cứu các đồng minh của họ hay không.
Brian Greenhill, phó giáo sư tại Đại học Bang New York cho biết: "Mỹ và các nước phương Tây khác có thể đứng ngoài cuộc xung đột liên quan đến một quốc gia NATO mà không cần phải phá vỡ các cam kết liên minh của họ.
Ngôn ngữ của hiệp ước NATO có những kẽ hở khiến các nước thành viên không tham gia vào cuộc chiến của các thành viên khác trong một số tình huống nhất định".
Các nhà khoa học chính trị thu hút sự chú ý đến thực tế là trong khi hiệp ước hình dung khả năng sử dụng lực lượng quân sự trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công từ bên ngoài thì Điều 5 "không bao gồm một định nghĩa rõ ràng về cuộc tấn công thực sự là gì".
Các học giả lưu ý rằng trước đây điều đó cho phép NATO lập luận rằng một hành động bạo lực chống lại một thành viên không nhất thiết đủ để định nghĩa đó là một cuộc tấn công vũ trang.
Theo Greenhill, các thành viên NATO chỉ chính thức viện dẫn Điều 5 một lần sau vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001 vào Trung tâm Thương mại Thế giới và NATO, giúp Washington tuần tra bầu trời của nước này từ giữa tháng 10 năm 2001 đến giữa tháng 5 năm 2002.
Tuy nhiên, hầu hết các quốc gia thành viên NATO đã chọn không gửi quân tới Afghanistan khi Mỹ tuyên chiến với Taliban tại thời điểm đó.
Các học giả chỉ ra rằng các quốc gia NATO không tham gia "cuộc chiến chống khủng bố" của Washington không bị coi là vi phạm hiệp ước của liên minh cũng như không bị trừng phạt hay bị loại khỏi liên minh.
Ngoài ra, theo các học giả, các thành viên NATO cũng đã sử dụng vấn đề địa lý để tránh xa các cuộc xung đột giữa các đồng minh của họ.
Vì vậy, khi Anh và Argentina gây chiến trên quần đảo Falkland vào năm 1982, Mỹ và các quốc gia NATO khác đã đề cập đến thực tế là hiệp ước quy định việc khôi phục và duy trì an ninh ở khu vực Bắc Đại Tây Dương, trong khi Falkland (Islas Malvinas) – là một quần đảo thuộc Nam Đại Tây Dương.
Điều 5 của NATO không ghi đè quyền lực chiến tranh của Quốc hội Mỹ
Thượng nghị sĩ Mỹ Rand Paul đã từng đề cập đến vấn đề quy định phòng thủ chung trong Điều 5 để nhấn mạnh rằng "một cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên là tấn công vào tất cả" không tự động gây ra phản ứng của quân đội Mỹ.
Ông Paul nói: "Hiến pháp trao cho Quốc hội thẩm quyền duy nhất để xác định địa điểm và thời điểm chúng tôi gửi quân nhân của mình đi chiến đấu. Chúng tôi không thể giao trách nhiệm đó cho tổng thống, tòa án, một cơ quan quốc tế hoặc các đồng minh của chúng tôi".
Thượng nghị sĩ lên án những người mà ông cho là đã lừa dối công chúng về những cam kết của Mỹ theo Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương thực sự là gì.
Vào ngày 6 tháng 12 năm 2023, Tổng thống Mỹ Joe Biden khẳng định: "Với tư cách là thành viên NATO, chúng tôi đã cam kết sẽ bảo vệ từng tấc lãnh thổ của đồng minh trong khối".
Nga đã bác bỏ cáo buộc của phương Tây rằng Moscow có kế hoạch tấn công quốc gia thành viên NATO. Tuy nhiên, ngay cả khi kịch bản như vậy xảy ra, thì quyết định liệu Mỹ có triển khai quân trên bộ để bảo vệ đồng minh hay không sẽ do các nhà lập pháp Mỹ, chứ không phải Tổng thống Biden quyết định.
Trung tâm Tư pháp Brennan (BCJ), một viện luật và chính sách công phi lợi nhuận tại Trường Đại học New York cho biết: "Bất kỳ cuộc đối đầu quân sự nào giữa Nga và NATO chắc chắn sẽ có tính chất nguy hiểm cao, phạm vi rộng - và do đó sẽ cần có sự cho phép của Quốc hội".
Viện làm rõ rằng theo Nghị quyết về Quyền lực Chiến tranh năm 1973, việc Quốc hội cho phép sử dụng vũ lực "sẽ không được suy ra... từ bất kỳ hiệp ước nào trước đây hoặc sau này đã được phê chuẩn".
Nó thu hút sự chú ý đến thực tế là Tổng thống Mỹ khi đó là George W. Bush đã tìm kiếm sự chấp thuận của Quốc hội cho Chiến tranh Afghanistan và Chiến tranh Iraq phù hợp với quy định của nghị quyết.
Ukraine có thể nhận thêm viện trợ khi gia nhập NATO?
Trung tâm BCJ nhấn mạnh rằng nếu Điều 5 được viện dẫn thì bất kỳ quốc gia thành viên NATO nào "có thể quyết định rằng thay vì đáp trả bằng vũ lực, họ sẽ gửi thiết bị quân sự cho các đồng minh NATO hoặc áp đặt các biện pháp trừng phạt" đối với đối thủ của họ.
Trên thực tế, hình thức hỗ trợ này dành cho Ukraine đã được tiến hành: các nước NATO đang gửi thiết bị quân sự cho chính quyền Kiev và sử dụng các biện pháp trừng phạt đơn phương chống lại Nga và các đồng minh của nước này.
Hơn nữa, theo nhiều thông tin rò rỉ, lực lượng đặc biệt của NATO đã được triển khai trên mặt đất ở Ukraine. Liên minh này đang mở rộng sự tham gia của mình vào cuộc xung đột mặc dù Ukraine không phải là thành viên.
Tuy nhiên, thật khó để tưởng tượng Kiev hy vọng nhận được gì hơn nữa từ các đồng minh phương Tây ngay cả khi chính thức gia nhập NATO vì họ dường như không sẵn sàng hy sinh vì Ukraine.
Lời kêu gọi hồi tháng 2 của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron về việc không loại trừ khả năng triển khai quân của NATO đã nhận được rất ít sự nhiệt tình từ các quốc gia thành viên của liên minh.
"Thực tế này đã nói lên tất cả những gì Ukraine có thể nhận được ngay cả khi là thành viên chính thức của NATO", học giả Greenhill kết luận.
