(GD&TĐ) - Di tích tháp Chăm Khương Mỹ (là di tích được xếp hạng quốc gia vào năm 1989) thuộc thôn 4, xã Tam Xuân I, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam: gồm ba cụm tháp được người Chăm xây dựng vào cuối thế kỷ 9 đầu thế kỷ 10. Nhưng đến nay, không hiểu vì lý do sao công trình kiến trúc cổ này đang được đơn vị trùng tu là Trung tâm Quản lý di tích Quảng Nam... cải tạo làm mới lại không gian và mặt nền của di tích tháp Chăm. Việc trùng tu cải tạo lại không gian mới của di tích như biến thành vườn hoa công viên, không những thế mà di tích đã bị băm nát, làm biến dạng không gian của di tích đi và mất đi cái vẻ cổ của bao đời ông cha ta tạo ra nó.
 |
| Công nhân đang thi công cải tạo lại không gian của di tích tháp Chăm Khương Mỹ thay đổi cái “không gian của người Chăm xưa thành không gian người Chăm hiện đại” theo bê tông cốt thép và vườn hoa. |
Biến không gian “tháp Chăm cổ” thành hiện đại?
Theo nhiều người bàn tán về sự cải tạo không gian của di tích sẽ làm mất đi vẻ mỹ quan không gian cổ của di tích có từ bao đời nay không hợp lý và thay thế vào một không gian hiện đại mới đẹp đẽ hơn. Sáng ngày 3-12, chúng tôi có mặt tại di tích tháp Chăm Khương Mỹ, thấy hàng chục công nhân đang thi công đã xây các rãnh, ô để trồng hoa, cây cảnh. Toàn bộ khu vực được đổ bêtông, lối đi xung quanh được lát gạch trông rất phản cảm, mất đi cái vẻ cổ này. Đây là điều trái ngược với lịch sử văn hóa Chăm, vì người Chăm xưa xây dựng tháp để dâng cúng các vị thần chỉ xây dựng bằng gạch đất đá, chứ làm gì có vườn hoa với bêtông cốt thép hiện đại như bây giờ!.
Theo chúng tôi được biết, nhóm tháp Khương Mỹ gồm ba cụm tháp được người Chăm xây dựng vào cuối thế kỷ 9 đầu thế kỷ 10. Tháp Khương Mỹ có giá trị đặc biệt là tháp Chăm duy nhất ở miền Trung được trang trí thân tháp theo môtip nghệ thuật Khmer, kiểu cành lá vút cong vểnh lên ở đầu mút. Chính vì vậy các nhà nghiên cứu Pháp trước đây đã xếp chúng vào phong cách riêng: phong cách Khương Mỹ - đầu thế kỷ 10.
 |
| Việc tu bảo nâng cấp bằng bê tông cốt thép được các công nhân đào cạnh vào bên móng của di tích tháp Chăm ảnh hưởng đến tháp nghiêm trọng. |
Nhưng nay tháp Chăm này được tu bảo. Trong việc tu bảo ấy, đặc biệt nghiêm trọng nhất là để lắp đặt các bóng đèn trang trí cho “không gian của di tích đẹp hơn”, thì họ còn đào bới sát cạnh chân tháp để đặt dây điện ngầm, làm lộ ra cả mảng dài chân tháp và gạch Chăm đào lên vương vãi bị vứt khắp nơi. Được biết vào năm 2007, tại tháp Chăm Khương Mỹ này đã tổ chức khai quật trên diện tích khoảng 500m2, các ngành chức năng đã phát hiện hàng trăm hiện vật kiến trúc có giá trị. Các hiện vật được phát hiện bao gồm nhiều chân đế, phù điêu, hoa văn, dây lá, hình con khỉ nhiều tư thế, chim garuda, đầu rắn, tượng voi, người ngồi... bằng đá sa thạch.
Theo nhận định của các nhà chuyên môn, việc phát hiện các chạm khắc về thần Vishnu, con khỉ ở chân đế tháp, so sánh với bản vẽ trước đây của người Pháp thì phong phú hơn; các minh văn lâu nay vốn được khắc trên các bia đá, trụ áp cửa, bàn thờ Linga-Yoni... nhưng ở Khương Mỹ còn xuất hiện cả trên gờ diềm ở bức chạm trên đế tháp
Nhưng khu vực này đến nay vẫn chưa có cuộc khai quật khảo cổ học để nghiên cứu các vết tích còn nằm trong lòng đất. Nhưng đơn vị thi công lại chở đất đỏ về lấp lại mặt bằng để tăng nền di tích và đổ bê tông trang trí di tích cổ thành di tích hiện đại?!.
 |
| Một số gạch Chăm trong không gian di tích được công nhân đào bới vứt vương vãi, không được tu bảo đàn hoàn. |
Cải tạo di tích cần hợp lý!
Ngoài phần tường rào xây dựng bằng sắt thép sát cạnh tháp, không phù hợp không gian và cảnh quan di tích, đơn vị thi công còn xây dựng các mương thoát nước cũng bằng bêtông đậy nắp vốn không phù hợp, vì người Chăm xưa xây dựng các tháp trên vùng gò đồi, nước sẽ tự nhiên chảy xuống xung quanh.
Tường rào bảo vệ được xây trong quá trình tu bổ cũng không đúng với vị trí, bản đồ khoanh vùng di tích, làm diện tích khu vực I của di tích bị thu hẹp lại, có chỗ bị méo mó. Số diện tích đất của di tích, trước đây có trường mẫu giáo và sinh hoạt thôn, đã bị xuống cấp hoàn toàn, địa phương đã xây dựng tại địa điểm mới. Tuy nhiên phần đất này gần 5.000m2 lại không được sử dụng để mở rộng khu vực di tích.
 |
| Không gian của di tích tháp Chăm Khương Mỹ nhìn từ phía bên ngoài |
Với những giá trị vốn có của tháp Chăm Khương Mỹ, việc tu bổ di tích không thể tùy tiện làm biến dạng không gian và yếu nguồn gốc di tích như điều 32 Luật di sản văn hóa quy định: “Khu vực bảo vệ I phải được bảo vệ nguyên trạng về mặt bằng và không gian. Trường hợp đặc biệt có yêu cầu xây dựng công trình trực tiếp phục vụ việc bảo vệ và phát huy giá trị di tích, việc xây dựng phải được sự đồng ý bằng văn bản của người có thẩm quyền xếp hạng di tích đó. Việc xây dựng công trình quy định tại khoản này không được làm ảnh hưởng đến yếu tố gốc cấu thành di tích, cảnh quan thiên nhiên và môi trường - sinh thái của di tích.”
Nhưng việc tu bảo lại không gian của di tích Chăm Khương Mỹ làm cho người dân bàn tán về di tích chăm này có cổ hay không? hay là thay thế vào đó là một không gian di tích hiện đại hơn. Mong rằng các cơ quan Quảng Nam cần xem xét để bảo vệ di tích Chăm khỏi nguy cơ bị biến và mất đi không gian cổ của người Chăm lúc trước.
Bài và ảnh: Nguyên Khang
