Điều này chỉ ra lỗ hổng lớn của hệ thống nhà tù Ecuador.
Sống như một vị vua
“Nơi đây tốt hơn ở nhà. Ông ta sống như một vị vua”, một binh sĩ Ecuador thốt lên trong video quay phòng giam của Jose Adolfo Macias tại La Regional, một trong những nhà tù lớn nhất Ecuador. Các video này quay tại nhà tù vào năm 2023 đã được chia sẻ với hãng tin CNN gần đây.
Trong một video khác quay bên trong phòng giam của Macias, trên tường treo ảnh chân dung của ông trùm cùng một khẩu hiệu “ăn tiền hay ăn đạn”. Câu nói này, xuất phát từ trùm ma túy Colombia Pablo Escobar, giống như một lời đe dọa dành cho nhân viên nhà tù về việc nhận hối lộ nếu không muốn bị bắn.
Nhà tù La Regional, nơi Macias bị giam giữ, là một trong năm cơ sở giam giữ tạo nên khu phức hợp nhà tù lớn ở Guayaquil. Đây là một thành phố cảng và là tuyến đường phổ biến trung chuyển ma túy đến và đi khỏi đất nước này.
Jose Adolfo Macias, còn gọi là Fito, 44 tuổi, là ông trùm băng đảng ma túy Los Choneros, một trong những băng đảng khét tiếng nhất Ecuador. Ông ta từng bị kết án năm 2011 vì hàng loạt tội danh, trong đó có giết người và buôn bán ma túy, nhưng vượt ngục vào tháng 2/2013 và bị bắt lại vài tháng sau đó.
Có rất ít thông tin về Macias trước khi tham gia băng đảng Los Choneros. Theo nhiều nguồn tin, ông ta tiến hành rửa tiền cho băng Los Choneros rồi lợi dụng tình hình đấu đá nội bộ năm 2020 để leo lên vị trí thủ lĩnh. Los Choneros và đối thủ lớn nhất của họ, Los Lobos, được cho là hợp tác với các băng đảng ma túy Mexico để giành quyền thống trị hoạt động buôn bán ma túy tại Ecuador.
Khi Macias giành quyền kiểm soát băng đảng, Lo Lobos đã lợi dụng tình hình rối ren để giành lấy ngôi vị “bá chủ”. Cuộc chiến giữa hai băng đảng này diễn ra cùng thời điểm bạo lực bùng nổ trong nhà tù và các vụ giết người gia tăng ở Ecuador. Vì vậy, Macias trở thành cái tên được nhắc đến nhiều nhất ở quốc gia này.
Nhiều người đã đặt câu hỏi về cuộc sống xa hoa của Macias trong tù, nhất là lý do tại sao một ông trùm ma túy chỉ bị giam trong một nhà tù có mức độ an ninh trung bình thay vì tối cao. Theo thông báo trừng phạt đối với Macias hồi đầu tháng 1, Bộ Tài chính Mỹ cho hay ông trùm “có quyền sử dụng điện thoại di động và Internet để có thể tiếp tục chỉ đạo các hoạt động của băng đảng và đưa tin tức ra ngoài”.
Cuộc sống của Macias so với những tù nhân khác vốn không phải điều bí mật. Trùm ma túy từng tổ chức tiệc sinh nhật 42 tuổi hoành tráng trong tù với bánh kem, pháo hoa. Ca sĩ được mời đến biểu diễn và chúc mừng sinh nhật ông trùm.
Một nguồn tin quân sự chia sẻ với CNN rằng Macias thích chọi gà khi ở trong tù. Phòng giam của ông ta được cơi rộng bằng hai phòng giam thông thường, có phòng tắm riêng, giường cỡ lớn và tủ lạnh. Bên ngoài là sân cỏ với nhiều chuồng nhốt gà chọi, thậm chí có một bể lớn nuôi cá vì Macias muốn ăn thực phẩm tươi sống.
 |
| Trùm ma túy Macias bị áp giải đến nhà tù The Rock hồi năm 2023. |
Hệ thống nhà tù biến chất
Theo các chuyên gia, video về phòng giam của Macias cho thấy hệ thống nhà tù Ecuador không còn là nơi trừng phạt tội phạm. Nó đã trở thành trụ sở của các băng đảng tội phạm có số lượng thành viên đông đảo và sức ảnh hưởng khắp đất nước. Trong chưa đầy một thập kỷ, tội phạm có tổ chức đã biến đất nước yên bình Ecuador trở thành một trong những nơi nguy hiểm nhất Mỹ Latinh.
Những năm gần đây, các vụ thảm sát trong tù xảy ra thường xuyên hơn, khiến hàng trăm người chết. Một số người trong số họ bị chặt chân, tay. Trong vụ bạo loạn nhà tù cuối năm 2023, các thành viên băng đảng đã bắt cóc hơn 130 quản giáo và nhân viên hành chính ở một số nhà tù nhưng sau đó đã thả họ ra.
Ông Jean Paul Pinto, chuyên gia an ninh người Ecuador, từng cố vấn cho lực lượng cảnh sát và tình báo quốc gia nhận xét, các nhóm tội phạm nắm toàn quyền kiểm soát các nhà tù. Đó là lý do Macias có thể hưởng thụ một cuộc sống với đầy đủ tiện nghi từ TV, Internet, đến thực phẩm, rượu, phụ nữ... trong tù.
Các chuyên gia đặt ra giả thuyết rằng nhờ những quyền tự do này, ông trùm đã trốn thoát thành công khỏi nhà tù La
Regional hồi tháng 1. Vụ vượt ngục đã thu hút sự chú ý của toàn thế giới và kích động làn sóng bạo lực khắp cả nước.
Khoảng một thập kỷ trước, Ecuador bắt đầu mất quyền kiểm soát các nhà tù. Theo bà Glaedys Gonzalez, chuyên gia về tội phạm có tổ chức của Nhóm tư vấn Khủng hoảng Quốc tế, nguyên nhân do hàng loạt sai lầm của các đời lãnh đạo khiến tội phạm bành trướng trong hệ thống nhà tù.
Những sai sót này, trong đó có di chuyển tù nhân hàng loạt nhằm làm tan rã các băng nhóm tội phạm, đã phản tác dụng và khiến các băng nhóm mở rộng phạm vi hoạt động trên khắp đất nước.
Các nhà phân tích cho biết, chính sách giam giữ hàng loạt tù nhân còn giúp các băng đảng chiêu mộ thành viên mới ngay trong trại giam. Với ước tính khoảng 30 nghìn thành viên băng đảng trên cả nước, nhiều tù nhân đã sử dụng sức ảnh hưởng từ bên ngoài nhà tù để gây áp lực và khắc chế quản giáo.
 |
| Các thành viên băng đảng Los Choneros bị bắt hồi năm 2023. |
Tham nhũng tràn lan
Ông Julio Cesar Ballesteros, cựu Phó Giám đốc Cơ quan quản lý trại giam Ecuador (SNAI) kiêm Thứ trưởng phụ trách công tác phục hồi nhân phẩm dưới thời cựu Tổng thống Lenin Moreno, cho biết các thành viên băng đảng hăm dọa nhân viên nhà tù, yêu cầu họ thực hiện các hoạt động trái pháp luật nếu không muốn gia đình hoặc người thân bị đe dọa.
Chuyên gia này nói thêm tình trạng tham nhũng cũng từ đây mà ra vì nhân viên nhà tù bị trả lương thấp, làm việc quá sức và điều kiện làm việc kém do số lượng tù nhân quá đông. Tình trạng tù nhân quá tải thường xuyên ở các nhà tù Ecuador còn gây bạo lực gia tăng.
Nhiều tù nhân tiết lộ với CNN về việc họ phải ngủ ở hành lang không có nệm. Theo dữ liệu từ SNAI, số lượng phạm nhân trong các nhà tù Ecuador vượt quá sức chứa từ 3.250 - 4.150 người vào năm 2023.
Ông Ballesteros nhấn mạnh, các nhà tù không còn được quản lý bởi nhà nước mà nằm hoàn toàn dưới quyền kiểm soát của các nhóm tội phạm có tổ chức. Nhiều quan chức bị đe dọa, tống tiền và buộc phải ngoảnh mặt làm ngơ và dung túng cho hoạt động phi pháp.
Đơn cử, trong cuộc điều tra của Bộ trưởng Tư pháp Ecuador Diana Salazar vào năm 2023 đã tiết lộ một tội phạm ma túy đang bị giam đã lên kế hoạch hối lộ 3.000 USD cho nhân viên trại giam. Mục đích là hắn muốn mang lợn vào cho bữa tiệc “Ngày tù nhân”. Hắn nhắn tin ra ngoài khoe khoang rằng “ở đây tao là chủ”.
Ông Jeremy McDerrmott, đồng sáng lập Tổ chức nghiên cứu InSight Crime, nhận định: “Hệ thống nhà tù ở Mỹ Latinh từ lâu đã trở thành vườn ươm, trung tâm đào tạo và căn cứ của một số băng đảng tội phạm hùng mạnh nhất châu Mỹ. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi mô hình này được nhân rộng ở Ecuador”.
 |
| Chính phủ Ecuador tăng cường binh sĩ canh gác nhà tù. |
Nỗ lực cải tổ
Vào tháng 12/2023, tân Tổng thống Ecuador Daniel Noboa nói đùa trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông nhà nước rằng phòng giam của Macias có nhiều ổ cắm điện “hơn cả một căn phòng ở khách sạn Marriott”, một trong những khách sạn hạng sang của Mỹ. Khi được hỏi chính phủ có kế hoạch gì để ứng phó với các nhà tù vô pháp, ông Noboa trả lời: “Có, nhưng đừng nói với Fito”.
Theo đó, Chính phủ Ecuador đã lên kế hoạch chuyển Macias đến một nhà tù khác có an ninh nghiêm ngặt hơn nhưng Macias dường như đã được báo từ trước và vượt ngục hồi tháng 1. Cùng thời gian đó, vợ và các con ông đã di cư đến Argentina và sống trong một căn nhà mới mua tại thành phố Cordoba.
Bộ trưởng An ninh Eucador, ông Patricia Bullrich, cho biết: “Giả thuyết của chúng tôi là ông ta đã lên kế hoạch mua nhà, đưa gia đình rời Ecuador và sau khi gia đình xuất cảnh thành công, ông ta đã vượt ngục”. Tuy nhiên, vợ con Macias đã bị trục xuất sau hai tuần đến Argentina.
Hiện, giới chức trách vẫn chưa rõ Macias trốn thoát như thế nào và khi nào. Nhưng ngay sau khi tin tức trùm ma túy này thoát khỏi nhà tù được công bố, bạo lực đã bùng lên khắp Ecuador. Tổng thống Noboa đã ban bố tình trạng khẩn cấp toàn quốc vào ngày 8/1.
Cảnh sát và nhân viên nhà tù bị bắt làm con tin trong khi các vụ nổ súng xảy ra ở nhiều thành phố. Một trường quay truyền hình bị các tay súng đột kích. Một công tố viên điều tra các băng đảng bị buộc tội và sát hại. Thủ lĩnh của băng đảng đối thủ Los Lobos, Fabricio Colon Pico, đã trốn thoát khỏi nhà tù cùng hàng chục tù nhân khác.
Trước tình trạng trên, Tổng thống Noboa đã tuyên chiến với các băng đảng mà ông gọi là “các tổ chức ma túy khủng bố”, vốn được các băng đảng nước ngoài hỗ trợ. Ecuador đang thực thi chiến dịch trấn áp quy mô lớn, triển khai quân đội hỗ trợ lực lượng cảnh sát và bắt hơn 5.000 người.
Nhưng các chuyên gia đặt câu hỏi việc quân sự hóa như vậy có phải là giải pháp lâu dài cho các tổ chức tội phạm hay không khi nguyên nhân sâu xa của bạo lực ở Ecuador vẫn không thay đổi. Nó xuất phát từ tình trạng tham nhũng có hệ thống, thể chế nhà nước yếu kém, vị trí địa lý nằm giữa những quốc gia sản xuất ma túy lớn nhất thế giới.
Dù vậy, ở thời điểm hiện tại, các sĩ quan được tăng cường canh gác bên ngoài nhà tù La Regional. Để đối phó tội phạm băng đảng, Tổng thống Noboa cam kết sẽ xây thêm nhiều nhà tù.
