Theo truyền thông Anh, Mỹ là quốc gia tiên phong phát triển nam châm vĩnh cửu samarium-cobalt (SmCo), ứng dụng chính của nguyên tố đất hiếm samarium trong lĩnh vực quốc phòng.
Loại nam châm này nổi bật nhờ với khả năng chịu nhiệt cực tốt, hoạt động hiệu quả ở nhiệt độ trên 300°C, vượt trội so với nam châm neodymium, chống ăn mòn và ổn định từ tính trong môi trường khắc nghiệt.
SmCo được dùng rộng rãi trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng và hàng không vũ trụ, cũng như sản xuất thiết bị đo lường và cảm biến. Tên lửa hành trình Tomahawk, một trong những vũ khí uy lực nhất của Mỹ, được trang bị cánh lái dùng nam châm SmCo.
Nhưng ngành công nghiệp sản xuất nam châm SmCo đã dịch chuyển sang Trung Quốc từ những năm 1980 vì nhiều lý do, như trữ lượng đất hiếm phong phú, quy định về bảo vệ môi trường ít nghiêm ngặt hơn so với Mỹ và trợ cấp lớn từ nhà nước.
Ngày nay, Trung Quốc khai thác khoảng 60% sản lượng đất hiếm trên toàn thế giới và gần như kiểm soát hoàn toàn nguồn cung nam châm SmCo.
Chính phủ Trung Quốc hồi tháng 4 áp đặt biện pháp hạn chế xuất khẩu đối với nhiều nguyên tố đất hiếm, trong đó có samarium, và nam châm làm từ nguyên liệu này, nhằm đáp trả đòn thuế đối ứng từ chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Các doanh nghiệp nước ngoài không còn được phép mua samarium để sử dụng cho mục đích quân sự. Lệnh cấm của Trung Quốc vẫn được duy trì trong suốt nửa năm sau đó.
Aisha Haynes, cựu quan chức phụ trách về chuỗi cung ứng của Lầu Năm Góc, thừa nhận: "Điều này khiến các tập đoàn quốc phòng Mỹ thiếu samarium để sản xuất vũ khí chính xác cao, trong đó có tiêm kích và tên lửa dẫn đường, trừ khi tìm được nguồn cung mới hoặc nguyên liệu thay thế. Họ có nguy cơ phải hy sinh độ chính xác của vũ khí nếu không có nam châm phù hợp".
Hàng loạt hệ thống phòng thủ quan trọng của Mỹ, cũng như các dự án phát triển vũ khí mới như tên lửa siêu vượt âm cũng chịu ảnh hưởng từ biện pháp hạn chế xuất khẩu từ Trung Quốc.
"Không ai muốn trao cho một quốc gia quá nhiều quyền lực, do nguồn cung có thể bị cắt đứt bất cứ lúc nào họ muốn", Haynes cho hay.
Nhà sản xuất nam châm SmCo Arnold Magnetic Technologies (AMT) đặt trụ sở ở New York, có nhà máy ở Trung Quốc, Thụy Sĩ và Thái Lan, còn sở hữu lượng đất hiếm đủ dùng trong hơn một năm vào thời điểm Bắc Kinh áp đặt hạn chế xuất khẩu.
Khi nguồn dự trữ dần vơi đi, các khách hàng của AMT bắt đầu lo lắng, khiến doanh nghiệp này liên hệ với công ty Less Common Metals (LCM) có trụ sở tại Anh, một trong những nhà sản xuất đất hiếm cuối cùng ở phương Tây.
Chủ tịch LCM Grant Smith đã dành nhiều năm để tìm kiếm nguồn cung samarium ngoài Trung Quốc. Ông phát hiện một kho samarium nitrate được sản xuất từ hàng chục năm trước, đang lưu trữ tại một nhà máy ở Pháp và thuộc sở hữu của Solvay, công ty hóa chất Bỉ từng là nhà sản xuất oxit đất hiếm hàng đầu thế giới.
Dây chuyền phân tách và tinh luyện đất hiếm của Solvay đã ngừng hoạt động từ cách đây hơn 20 năm, do không mang lại hiệu quả kinh tế. Samarium tinh luyện ở châu Âu khí đó có giá đắt hơn 5-8 lần so với Trung Quốc.
"Điều may mắn là Solvay còn đủ trang thiết bị và kiến thức để xử lý kho samarium trên. Nó có trữ lượng khoảng 200 tấn, đủ để cung cấp cho các tập đoàn vũ khí Mỹ trong khoảng một năm", Jack Lifton, đồng chủ tịch Viện nghiên cứu Khoáng sản Thiết yếu, tổ chức chuyên cố vấn cho ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ, cho biết.
Công ty LCM đã mang kho samarium của Solvay tới Anh, chuyển chúng thành dạng kim loại rồi nấu chảy thành hợp kim. Các hợp kim sau đó được gia công thành nam châm tại nhà máy ở Mỹ và cung cấp cho khách hàng của AMT. Số nam châm này đắt hơn nhiều so với sản phẩm do Trung Quốc cung cấp, nhưng chúng đã trở thành "phao cứu sinh" đối với ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ.
Chủ tịch LCM Grant Smith tin rằng Mỹ sẽ tìm được nguồn samarium khác sau khi dùng hết kho dự trữ từ Solvay, chưa kể đến khả năng Trung Quốc dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu. Mặc dù vậy, chưa rõ Washington sẽ tìm kiếm nguồn cung mới từ đâu.
