Cấp bách nguồn nhân lực chất lượng cao
Mới đây (sáng 26/12), tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp mặt, biểu dương các học sinh đạt giải tại các kỳ thi quốc tế năm 2025. Trong năm học 2024 - 2025, Việt Nam có 7 đoàn tham dự các Olympic khu vực, quốc tế ở các môn Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học và Tin học với 37/37 lượt học sinh tham gia và tất cả đều đạt giải (gồm 13 Huy chương Vàng, 16 Huy chương Bạc, 8 Huy chương Đồng), đặc biệt 4/4 học sinh tham dự Olympic Hóa học quốc tế đều đạt Huy chương Vàng, thành tích cao nhất từ trước đến nay.
Thủ tướng Chính phủ biểu dương và chúc mừng những thành tích xuất sắc của học sinh, nhà trường thời gian qua, đóng góp quan trọng vào những thành tích của nền giáo dục nước nhà và thành tựu chung của đất nước. Về định hướng, nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ GD&ĐT quan tâm hơn nữa tới công tác đặc biệt quan trọng này; phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan khẩn trương xây dựng Đề án phát hiện và bồi dưỡng nhân tài trẻ Việt Nam.
Trong đó, Thủ tướng lưu ý, xây dựng cơ chế, chính sách đột phá, nhất là ưu đãi, hỗ trợ học phí, cấp học bổng cho học sinh tài năng, khuyến khích cơ chế đào tạo song bằng và thí điểm học vượt cấp, vượt lớp phù hợp thực tiễn.
Tập trung phát triển các cơ sở giáo dục phổ thông và đại học có thế mạnh trở thành hạt nhân các mạng lưới đào tạo xuất sắc và tài năng trong các bộ môn STEM, một số lĩnh vực công nghệ ưu tiên như: Trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, vật liệu mới, công nghệ sinh học và các môn khoa học xã hội nhân văn…
Có chính sách đặc thù thu hút nhân tài, nhà khoa học, chuyên gia giỏi là người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài về làm việc tại Việt Nam, đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong giảng dạy, đào tạo và nghiên cứu khoa học.
Trao đổi với Báo GD&TĐ, chuyên gia giáo dục, TS Lê Đức Thuận (nguyên Trưởng phòng GD&ĐT quận Ba Đình cũ, TP Hà Nội) nhấn mạnh, chỉ đạo của Thủ tướng tại thời điểm này là bước chuyển tư duy mang tính chiến lược, thể hiện sự nhạy bén của người đứng đầu Chính phủ trước yêu cầu cấp bách về nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt cho các ngành công nghệ mũi nhọn như: Bán dẫn và AI.
TS Lê Đức Thuận cho rằng, trước đây, giáo dục của chúng ta thiên về sự ổn định và công bằng theo nghĩa “đồng phục” - tức là gần như ai cũng đi theo một lộ trình 12 năm như nhau. Tuy nhiên, khoa học giáo dục hiện đại đã chứng minh năng lực trí tuệ của con người không phát triển tuyến tính giống nhau. Việc giữ một học sinh có trí tuệ vượt trội phải “ngồi chờ” các bạn cùng trang lứa là sự lãng phí tài nguyên chất xám lớn.
Xóa bỏ tư duy “lớp học” cứng nhắc thành “mô-đun kiến thức”
TS Lê Đức Thuận nhấn mạnh, đề nghị thí điểm học vượt cấp, vượt lớp của Thủ tướng có hai ý nghĩa lớn. Đó là gỡ bỏ “điểm nghẽn” thể chế, cho phép ngành Giáo dục mạnh dạn áp dụng các mô hình đào tạo linh hoạt mà trước nay chúng ta còn e ngại.
Đồng thời, tối ưu hóa thời gian cống hiến, giúp các tài năng trẻ gia nhập thị trường nghiên cứu và lao động sớm hơn 1 - 3 năm. Trong kỷ nguyên công nghệ thay đổi từng ngày, tốc độ chính là lợi thế cạnh tranh quốc gia. TS Lê Đức Thuận cũng lưu ý, học vượt cấp cũng có thể là con dao hai lưỡi. Nếu làm không khéo, chúng ta sẽ tạo ra những đứa trẻ “lớn ép”, giỏi kiến thức nhưng hụt hẫng kỹ năng xã hội.
Để đạt hiệu quả mong muốn, vị chuyên gia đề xuất 3 nhóm giải pháp trọng tâm. Trong đó, cần chuẩn hóa quy trình đánh giá, Bộ GD&ĐT cần ban hành quy chế riêng cho Hội đồng đánh giá học vượt. Không chỉ dựa vào bài kiểm tra IQ hay điểm số Toán, Văn... Bắt buộc phải có đánh giá tâm lý học đường và chỉ số trưởng thành cảm xúc (EQ). Học sinh chỉ được vượt lớp khi sự phát triển tâm sinh lý tương thích với môi trường lớp trên để tránh bị cô lập hoặc bắt nạt.
Đồng thời, cần chuyển đổi phương thức quản lý sang tín chỉ. Giải pháp căn cơ nhất là xóa bỏ tư duy “lớp học” cứng nhắc (lớp 10, 11, 12) để linh hoạt thành “mô-đun kiến thức”, cụ thể học sinh giỏi môn nào học xong sớm môn đó đồng thời cho phép bảo lưu kết quả để các em có thể hoàn thành chương trình THPT trong 2 năm thay vì 3 năm, hoặc học song song chương trình dự bị đại học.
Bên cạnh đó, cần đào tạo giáo viên cho giáo dục năng khiếu. Dạy một lớp học sinh bình thường đã khó, dạy một lớp có những em “thần đồng” nhỏ tuổi càng khó hơn. Giáo viên cần kỹ năng sư phạm phân hóa để quản lý được lớp học đa trình độ này.
Ghi nhận tại cơ sở, ông Hà Huy Phương - Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Bắc Ninh (tỉnh Bắc Ninh) cho rằng, đề nghị của Thủ tướng Chính phủ về việc nghiên cứu thí điểm cho học sinh học vượt lớp, vượt cấp là một gợi mở rất quan trọng, thể hiện tầm nhìn chiến lược trong phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng nhân tài trẻ.
Theo ông Phương, trên thực tế, cơ chế cho học sinh thi vượt lớp, vượt cấp trong các kỳ thi học sinh giỏi đã được Bộ GD&ĐT quy định nhiều năm nay. Không ít học sinh lớp 11, thậm chí lớp 10 đã tham gia và đạt thành tích cao ở các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế. Riêng tại Trường THPT chuyên Bắc Ninh, việc học sinh lớp 11 tham dự và đạt giải cao ở kỳ thi học sinh giỏi lớp 12 không hiếm, nhiều em đã khẳng định năng lực vượt trội. Tiêu biểu như em Trương Thanh Xuân khi đang học lớp 11 Toán 1 (năm học 2024 - 2025) đã giành Huy chương Đồng Olympic Toán quốc tế 2025, vừa được gặp Thủ tướng trong lễ biểu dương lần này.
Phát hiện - bồi dưỡng - sử dụng nhân tài cần liền mạch và hiệu quả
Ông Phương cũng bày tỏ, điểm nghẽn hiện nay nằm ở cơ chế tuyển sinh và quy chế liên quan, khiến việc “vượt lớp, vượt cấp” mới dừng lại ở các kỳ thi chọn học sinh giỏi, chưa thực sự tạo được hành lang pháp lý đồng bộ để phát huy tối đa tiềm năng của học sinh giỏi.
“Chủ trương của Thủ tướng được cụ thể hóa bằng việc điều chỉnh quy chế tuyển sinh, cho phép tuyển thẳng hoặc bảo lưu kết quả đối với những học sinh giỏi xuất sắc từ bậc THCS vào lớp 10 THPT chuyên thì các địa phương và nhà trường sẽ có thêm điều kiện để chủ động đào tạo sớm, bài bản hơn”, ông Phương mong muốn.
Từ kinh nghiệm thực tiễn tại Bắc Ninh, ông Phương cho biết, địa phương cho phép học sinh lớp 8 tham gia thi học sinh giỏi cấp tỉnh. Nếu có cơ chế phù hợp, những học sinh đạt giải cao hoàn toàn có thể được tuyển thẳng hoặc “đặt chỗ” vào trường THPT chuyên, từ đó được đội ngũ giáo viên chuyên chủ động phối hợp bồi dưỡng sớm, tạo nguồn vững chắc cho các kỳ thi quốc gia, quốc tế sau này.
“Chủ trương của Thủ tướng không chỉ mang tính ủng hộ học sinh giỏi, mà còn mở ra hướng phát triển mới cho giáo dục mũi nhọn. Khi có cơ chế linh hoạt, sự phối hợp giữa trường chuyên và các trường THCS sẽ chặt chẽ hơn, quá trình phát hiện - bồi dưỡng - sử dụng nhân tài sẽ liền mạch và hiệu quả hơn”, ông Phương khẳng định.
