Theo TS Trần Hồng Minh, chuyên gia Tâm lý giáo dục trẻ em (Viện Nghiên cứu Phát triển Giáo dục Toàn diện), việc các em mơ ước trở thành YouTuber hay TikToker là điều dễ hiểu trong thời đại số. Mạng xã hội, với cơ chế lan truyền nhanh và phản hồi tức thì, tạo ra cảm giác được chú ý, được công nhận. Đây là những điều mà trẻ rất khao khát.
Bất đồng định hướng
“Khi lớn lên con muốn trở thành YouTuber”, câu nói tưởng chừng ngây thơ của một đứa trẻ tiểu học nay đã trở thành tâm điểm của không ít cuộc tranh luận trong các gia đình. Khi mạng xã hội bùng nổ, hình ảnh những nhà sáng tạo nội dung số với cuộc sống lung linh, mức thu nhập “khủng” và sự nổi tiếng nhanh chóng khiến không ít trẻ em mơ ước theo đuổi con đường này.
Tuy nhiên, đằng sau ánh hào quang ấy là vô vàn thách thức. Quan trọng hơn, đó là sự lo ngại sâu sắc từ phía các bậc phụ huynh, những người vẫn còn hoài nghi về tính bền vững, đạo đức nghề nghiệp và rủi ro tâm lý mà nghề sáng tạo nội dung trên mạng mang lại. Chính sự “lệch pha” trong nhận thức giữa hai thế hệ đã và đang tạo nên những mâu thuẫn âm ỉ, đặt ra nhiều câu hỏi về định hướng nghề nghiệp và vai trò giáo dục trong thời đại số.
Chăm chú xem một video TikTok dạy cách quay và cắt ghép video, Minh Anh (12 tuổi, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) hào hứng chia sẻ về ước mơ của mình: Trở thành một người nổi tiếng trên mạng xã hội. Lý do Minh Anh đưa ra là vì “thấy các anh chị YouTuber, TikToker vừa quay video chơi game, nấu ăn hay đi du lịch mà vẫn được rất nhiều người yêu quý, lại còn kiếm được tiền nữa. Em nghĩ làm nghề đó rất vui và nổi tiếng thì ai cũng biết tới mình”.
Ngô Minh Dũng (13 tuổi, quận Bình Thạnh, TP Hồ Chí Minh) có những chia sẻ rất thẳng thắn về quan điểm của mình khi được hỏi về dự định nghề nghiệp trong tương lai. “Em thấy làm YouTuber cũng là nghề đàng hoàng, đâu cần học đại học mới thành công. Em không muốn đi học đại học đâu. Em thấy nhiều người học xong đại học vẫn thất nghiệp, còn các anh chị làm YouTuber, TikToker thì lại kiếm được rất nhiều tiền, có nhà, có xe, được đi du lịch khắp nơi. Làm sáng tạo nội dung cũng là lao động chân chính mà. Việc quay video, nghĩ ý tưởng, chỉnh sửa… đâu có dễ. Em nghĩ, nếu làm nghiêm túc thì đây cũng là một nghề đáng tự hào. Em muốn đi theo con đường đó thay vì học đại học 4 - 5 năm mà không chắc kiếm được việc”, Dũng bày tỏ.
Chị Nguyễn Thị Hạnh, phụ huynh em Dũng lại không giấu được sự lo lắng khi con trai bày tỏ mong muốn trở thành một TikToker nổi tiếng. Chị cho biết, mặc dù không phản đối chuyện con có sở thích riêng hay tiếp cận công nghệ sớm nhưng nghề sáng tạo nội dung hiện nay bị mạng xã hội “tô hồng” quá mức. Con trẻ chỉ thấy mặt vui vẻ, nổi tiếng, tiền bạc, mà không nhận ra rủi ro, áp lực và cả mặt trái của việc phơi bày cuộc sống cá nhân lên mạng.
“Lứa tuổi của cháu còn rất non nớt. Tôi sợ con quá tập trung vào những bề nổi như ‘view’, ‘like’, rồi bỏ bê việc học, hình thành tư duy lệch lạc về thành công. Làm cha mẹ, chúng tôi chỉ mong con trưởng thành với nền tảng kiến thức, kỹ năng thật, chứ không phải sống trong ánh đèn ảo”, chị Hạnh bày tỏ nỗi băn khoăn.
Về phía Dũng, em cho biết bản thân đã tự học cách dựng video bằng điện thoại, theo dõi các kênh hướng dẫn làm nội dung, và thậm chí lên kế hoạch lập kênh riêng vào năm tới. Dù bị ba mẹ can ngăn, khuyên bảo nhiều lần, song em vẫn tin rằng mình có thể chứng minh cho mọi người thấy đây không phải là “nghề chơi cho vui”.
TS Trần Hồng Minh, chuyên gia Tâm lý giáo dục trẻ em tại Viện Nghiên cứu Phát triển Giáo dục Toàn diện, cho rằng những nhà sáng tạo nội dung hiện nay có hình ảnh gần gũi, dễ bắt chước. Các em cảm thấy thần tượng không xa vời như ca sĩ hay diễn viên chuyên nghiệp. Điều này khiến nghề YouTuber trở nên dễ tiếp cận, thậm chí trở thành hình mẫu lý tưởng về sự thành công trong mắt trẻ. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo: “Nếu không có sự định hướng từ gia đình và nhà trường, trẻ rất dễ hiểu sai về giá trị thực sự của nghề nghiệp, dẫn đến lựa chọn cảm tính, thiếu chuẩn bị kỹ năng cần thiết cho tương lai”.
Định hướng thay vì áp đặt
Theo các chuyên gia giáo dục, khi trẻ bộc lộ mong muốn theo đuổi một con đường nghề nghiệp “lạ” hoặc không giống kỳ vọng của cha mẹ như làm YouTuber, TikToker thì điều quan trọng không phải là cấm đoán hay ép buộc, mà là đối thoại và hướng dẫn.
Trong bối cảnh chọn ngành, nghề ngày càng đa dạng và phát triển, TS Nguyễn Thị Hạnh Liên, giảng viên Khoa Tâm lý học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đưa ra góc nhìn đầy thấu đáo về vai trò của phụ huynh trong quá trình định hướng nghề nghiệp cho con em. Bà nhấn mạnh, cha mẹ không nên nhìn nhận nghề nghiệp con cái lựa chọn qua “lăng kính cũ”, nghĩa là dựa trên quan niệm truyền thống, an toàn hay định kiến về giá trị của từng nghề. Bởi điều đó rất dễ dẫn đến mâu thuẫn, bất đồng trong gia đình.
“Trong quá trình định hướng nghề nghiệp cho con, điều quan trọng trước tiên là phụ huynh không nên áp đặt suy nghĩ cá nhân mà cần tôn trọng đam mê, sở thích của con trẻ. Tuy nhiên, sự ủng hộ đó cần đi kèm với vai trò người dẫn đường. Thay vì phán xét hay cấm đoán, cha mẹ có thể giúp con nhìn nhận rõ cả mặt tích cực lẫn thách thức của ngành nghề mà con muốn theo đuổi”, bà Liên chia sẻ.
Một phương pháp hiệu quả là đặt ra các câu hỏi mở như: “Con nghĩ mình cần những kỹ năng gì để theo nghề này trong 5 - 10 năm tới?”, hay “Nếu gặp thất bại, con sẽ xoay xở ra sao?”. Chẳng hạn, con muốn trở thành YouTuber thì cha mẹ có thể cùng con phân tích rằng, ngoài sự sáng tạo, nghề này còn đòi hỏi kỹ năng dựng video, duy trì nội dung chất lượng, và sự kiên trì trước áp lực dư luận. Qua đó, cha mẹ không chỉ giúp con suy nghĩ thực tế hơn, mà còn tạo điều kiện để con chủ động định hình con đường sự nghiệp vững chắc trong tương lai.
Các chuyên gia cho rằng, quá trình con lựa chọn nghề nghiệp không chỉ là thời điểm để định hướng, mà còn là cơ hội vàng để cha mẹ khuyến khích con rèn luyện thêm những kỹ năng nền tảng, đóng vai trò then chốt trong bất kỳ ngành nghề nào. Đó là kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo, làm chủ công nghệ, quản lý thời gian và làm việc nhóm. Những năng lực này không chỉ giúp con thích nghi tốt với môi trường nghề nghiệp biến đổi nhanh chóng, mà còn tạo nền tảng vững chắc cho thành công lâu dài.
Đặc biệt, với những em còn ở độ tuổi nhỏ, phụ huynh có thể hỗ trợ con làm quen nghề nghiệp bằng cách tạo cơ hội trải nghiệm thực tế trong phạm vi phù hợp. Ví dụ, nếu con yêu thích làm nội dung, có thể khuyến khích con thử làm video học tập, viết blog chia sẻ kiến thức, hoặc tham gia các cuộc thi sáng tạo do nhà trường tổ chức. Qua những trải nghiệm nhỏ nhưng thiết thực này, trẻ sẽ hiểu được giá trị của lao động, trách nhiệm cá nhân, cũng như những nỗ lực cần có để theo đuổi công việc một cách nghiêm túc và bền vững.
Chị Lê Thị Mai (42 tuổi, quận Bình Thạnh, TP Hồ Chí Minh), phụ huynh của một học sinh lớp 12, chia sẻ quan điểm: “Tôi từng nghĩ rằng, định hướng cho con theo nghề truyền thống của gia đình là tốt nhất, vì mình có sẵn kinh nghiệm, mối quan hệ. Nhưng rồi tôi nhận ra, càng ép con đi theo khuôn mẫu có sẵn, con càng tỏ ra chống đối, thậm chí căng thẳng, thu mình lại”.
Từ đó, chị Mai bắt đầu thay đổi cách tiếp cận, không còn ‘ấn’ con vào một con đường cố định nữa. Thay vào đó, chị chủ động trò chuyện, lắng nghe và tạo điều kiện để con thử những điều con thích, từ việc tham gia hoạt động ngoại khóa, học kỹ năng mềm cho đến thực tập ngắn hạn trong các lĩnh vực khác nhau. “Tôi hiểu rằng, chỉ khi được tự mình trải nghiệm, vấp ngã và học hỏi, con mới thực sự trưởng thành và biết mình muốn gì. Là cha mẹ, tôi chọn cách đồng hành, chứ không dẫn dắt quá sâu. Con đường của con, hãy để con là người quyết định, còn tôi luôn ở phía sau để ủng hộ và hỗ trợ khi con cần”, chị tâm sự.
Trong kỷ nguyên công nghệ số, khi các khái niệm về nghề nghiệp ngày càng mở rộng và linh hoạt, việc con trẻ mơ ước trở thành YouTuber hay TikToker không còn là điều quá xa lạ. Điều quan trọng không nằm ở việc ủng hộ hay phản đối, mà là cách cha mẹ cùng con thảo luận và nhìn nhận một cách thực tế, đa chiều về con đường mà con muốn theo đuổi.
Định hướng nghề nghiệp không phải là “đi tắt đón đầu” hay “né rủi ro”, mà là giúp con có đủ hiểu biết, kỹ năng và bản lĩnh để bước đi vững vàng trên lựa chọn của mình. Khi cha mẹ chuyển từ vai trò “người quyết định” sang “người đồng hành”, đó cũng là lúc con trẻ học được cách chịu trách nhiệm, biết nỗ lực và trưởng thành trong tư duy nghề nghiệp. Dù con chọn làm bác sĩ, kỹ sư, hay nhà sáng tạo nội dung, thì điều quý giá nhất vẫn là sự đồng thuận, tin tưởng và thấu hiểu từ gia đình. Bởi phía sau mỗi lựa chọn vững chắc luôn cần một điểm tựa bền bỉ, đó chính là tình yêu và sự kiên nhẫn của cha mẹ.
