Kỹ năng sử dụng và khai thác Atlat Địa lý Việt Nam
Để khai thác được Atlat, học sinh phải biết cách sử dụng Atlat: Nắm được cấu trúc của Atlat ngay ở trang bìa có phần ký hiệu chung, nội dung của Atlat được sắp xếp theo trình tự sách giáo khoa.
Biết khai thác các biểu đồ, các bảng số liệu và lược đồ có trong Atlat để trình bày về tình hình phát triển và phân bố của các sự vật, hiện tượng địa lý tự nhiên, địa lý kinh tế xã hội Việt Nam.
Biết sử dụng số trang bản đồ Atlat cần thiết để giải quyết các câu hỏi khác nhau. Ví dụ: Để đánh giá tiềm năng tự nhiên cho phát triển công nghiệp, chủ yếu khai thác trang khoáng sản. Nhưng đánh giá tiềm năng tự nhiên cho phát triển nông nghiệp cần khai tác nhiều trang như: Địa hình, đất đai, khí hậu, sông ngòi.
Trước khi phân tích bảng số liệu, học sinh phải nắm vững tên bảng số liệu, tiêu đề của bảng, đơn vị tính, yêu cầu cụ thể của bài tập.
Nguyên tắc chung khi khai thác bảng số liệu là:
Không được bỏ sót dữ kiện: Giống như khi giải toán, các dữ kiện được đưa vào bảng số liệu đều được chọn lọc, có ý đồ từ trước. Bởi vậy, việc bỏ sót có thể dẫn đến cắt nghĩa sai, hoặc nêu tên không đủ những nhận xét cần thiết.
Nếu bảng số liệu là các số liệu tuyệt đối (như triệu tấn, tỉ kw/h, cần tính toán ra một số đại lượng tương đối (như tủ trọng của ngành trong cơ cấu, tốc độ tăng trưởng...). Nhưng khi phân tích phải sử dụng linh hoạt các chỉ tiêu tuyệt đối và các chỉ tiêu tương đối.
Phân tích số liệu có tầm tổng quát cao, sau đó mới đi sâu vào các thành phần chi tiết (hoặc các yếu tố) cụ thể.
Phân tích các mối liên hệ giữa các số liệu theo cột và theo hàng, chú ý đến các giá trị nổi bật như giá trị lớn nhất, nhỏ nhất, giá trị trung bình, những điểm đột biến, đồng thời chú ý so sánh cả số liệu tuyệt đối và tương đối.
Khi nhận xét, nên theo trình tự từ khái quát đến cụ thể, từ chung đến riêng, từ cao xuống thấp,… bám sát các yêu cầu của câu hỏi và kết quả xử lý số liệu.
Mỗi nhận xét cần có dẫn chứng cụ thể để tăng tính thuyết phục.
Kỹ năng chọn biều đồ thích hợp
Trong Địa lý có rất nhiều loại biểu đồ khác nhau. Trước hết, học sinh cần biết căn cứ vào yêu cầu của bài thi để chọn các dạng biểu đồ phù hợp, nếu câu hỏi chưa nêu rõ phải vẽ loại biểu đồ gì.
Nếu câu hỏi yêu cầu vẽ biểu đồ thể hiện tốc độ tăng trưởng thì dạng biểu đồ thích hợp là biểu đồ đường.
Nếu câu hỏi yêu cầu vẽ biểu đồ thể hiện cơ cấu, dạng biểu đồ thích hợp là biểu đồ hình tròn, biểu đồ miền (nếu số liệu từ 4 năm trở lên).
Nếu câu hỏi yêu cầu vẽ biểu đồ thể hiện tình hình tăng trưởng, phát triển với 2 đối tượng địa lý có sự khác nhau về đơn vị tính, thì dạng biểu đồ thích hợp là kết hợp 2 loại biểu đồ hình cột và biểu đồ đường.
Cần chú ý, có trường hợp phải xử lý bảng số liệu trước khi vẽ biểu đồ, nếu bảng số liệu cho trước chưa thích ứng với kiểu biểu đồ cần vẽ.
Kỹ năng vẽ biểu đồ
Nếu có các trục tung, trục hoành thì tại các đầu trục phải có chú dẫn, ví dụ triệu tấn hoặc năm…
Trên biểu đồ, nếu có ký hiệu cho các đối tượng địa lý khác nhau thì cần phải có bảng chú giải để giải thích các ký hiệu đó.
Cách vận dụng kiến thức, kỹ năng, Atlat vào làm bài thi
Khi làm bài thi Địa lý, học sinh cần biết sử dụng kết hợp giữa Atlat địa lý và vốn kiến thức đã học. Dựa vào Atlat địa lý sẽ thấy được những kiến thức về sự phân bố cụ thể, mối quan hệ về không gian lãnh thổ của các sự vật, hiện tượng địa lý… và học sinh đỡ mất công ghi nhớ máy móc.
Nhưng nếu chỉ dựa vào Atlat địa lý thì nhiều kiến thức về tình hình phát triển, nguyên nhân phát triển, về đường lối, chính sách, kinh nghiệm và truyền thống sản xuất của dân cư… không được đề cập một cách đầy đủ và hợp lý.
Khi làm bài, cần phân chia thời gian hợp lý cho từng câu, từng phần trong câu. Trước hết, cần lập dàn ý sơ lược của bài làm để không bị sót ý. Trong quá trình làm bài, phải bổ sung những ý còn quên vào dàn ý, để bài làm được hoàn thiện.
Trong quá trình học cũng như làm bài thi, với các câu hỏi giải thích, cần lưu ý đây là những câu hỏi theo dạng nguồn lực. Để giải thích bất cứ một hiện tượng địa lý nào, ta đều phải căn cứ vào các nguồn lực tự nhiên, kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, việc vận dụng cụ thể vào giải thích từng câu hỏi cụ thể có sự khác nhau. Ví dụ, khi giải thích về sự phát triển và phân bố công nghiệp khai thác thì nhân tố khoáng sản phải được quan tâm, nhưng phát triển và phân bố nông nghiệp thì lại không cần thiết.
