Phát biểu tại cuộc họp báo thường kỳ diễn ra mới đây, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Bộ sẽ tiếp tục lấy ý kiến để đưa ra các đề xuất phù hợp liên quan đến việc bỏ hay giữ Quỹ bình ổn giá xăng dầu bởi thời gian qua, quỹ này bộc lộ nhiều bất cập.
Điều này cũng từng được nêu trong thông báo kết luận của Thanh tra Chính phủ về việc chấp hành chính sách, pháp luật trong công tác quản lý Nhà nước về xăng dầu hồi đầu năm nay.
Theo đó, Thanh tra Chính phủ cho rằng, những bất cập trong trích lập, quản lý, sử dụng quỹ đã tồn tại nhiều năm nhưng chưa được xử lý kịp thời, dẫn đến có sự đùn đẩy trách nhiệm, quản lý lỏng lẻo, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng.
Cụ thể, có 7/15 thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu sử dụng sai mục đích, không kết chuyển về tài khoản quỹ mà để lại tài khoản thanh toán của doanh nghiệp với số tiền là 7.927 tỷ đồng...
Bên cạnh những tồn tại được Thanh tra Chính phủ chỉ ra, nhiều ý kiến cũng cho rằng, việc vận hành quỹ đã lạc hậu so với thực tế. Bởi Quỹ bình ổn giá xăng dầu là công cụ của Chính phủ nhằm bảo đảm giá xăng dầu không “tăng sốc” trong bối cảnh thị trường thế giới tăng mạnh.
Thế nhưng hiện nay, biên độ dao động của giá dầu so với thời điểm thành lập quỹ trước khi Luật Giá năm 2012 được ban hành đã có nhiều khác biệt cả về giá và cơ cấu sản phẩm nên không còn theo tỷ lệ thuận thuần túy và độ chênh cũng rất lớn.
Hơn nữa, để điều tiết giá xăng dầu phục vụ an sinh xã hội, kiềm chế lạm phát, Nhà nước đã có các công cụ khác như điều tiết thuế, phí trong giá nhập khẩu xăng dầu nên không cần thiết phải có sự tham gia của Quỹ bình ổn giá xăng dầu.
Khi thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV hồi tháng 6/2023, một số đại biểu cũng cho rằng, cần bỏ Quỹ bình ổn giá xăng dầu để thị trường xăng dầu vận hành theo cơ chế thị trường bởi thực tế, người dân nộp tiền trước để được bình ổn giá.
Ví dụ khi giá xăng, dầu xuống thấp, giá bán lẻ lẽ ra là 5 đồng thì người dân phải mua với giá 10 đồng vì 5 đồng được trích vào quỹ. Khi giá xăng, dầu tăng cao sẽ sử dụng 5 đồng từ quỹ để giảm giá bán lẻ nhưng thực tế vẫn là tiền của người dân. Điều này đồng nghĩa với việc giá xăng, dầu tăng hay giảm không phụ thuộc hoàn toàn vào diễn biến thị trường mà phụ thuộc một phần vào việc điều hành quỹ.
Tuy nhiên, khi thảo luận về dự án Luật Giá (sửa đổi) - hiện đã được thông qua, nhiều ý kiến lại tán thành duy trì Quỹ bình ổn giá xăng dầu với lý do đây là một trong những công cụ điều tiết giá xăng, dầu trong nước; là biện pháp kinh tế, không phải can thiệp hành chính.
Hiện nay, thị trường xăng, dầu nước ta vẫn chưa hoàn toàn vận hành theo quy luật của thị trường, có sự điều hành của Nhà nước nên quỹ vẫn là công cụ nhằm thực hiện vai trò điều hòa, góp phần giảm biên độ biến động giá... Qua đó giảm thiểu những tác động tiêu cực đến sản xuất, kinh doanh, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát.
Và thực tế, có những giai đoạn Quỹ bình ổn giá xăng dầu đã phát huy tác dụng, không để giá nhiên liệu trong nước tăng sốc. Thế nhưng, điều chưa phù hợp ở đây là quỹ không nằm trong cân đối ngân sách Nhà nước mà do người tiêu dùng chi trả nhưng doanh nghiệp lại quản lý, sử dụng theo điều hành của cơ quan quản lý Nhà nước nên có thể dẫn tới thiếu minh bạch.
Do đó, vấn đề ở đây là cần có lộ trình để đưa giá xăng, dầu hoàn toàn vận hành theo quy luật thị trường. Điều này một phần đã được nêu trong dự thảo Nghị định sửa đổi một số nghị định về kinh doanh xăng dầu đó là các doanh nghiệp được tự quyết định giá bán. Nếu được thông qua, thì việc giữ, bỏ hoặc thay thế quỹ này bằng hình thức khác có thể sẽ sớm ngã ngũ.
