Bán hàng đa cấp đã hết thời 'treo đầu dê, bán thịt chó'?

Siết điều kiện cấp giấy phép

Bộ Công Thương đang tiến hành dự thảo sửa đổi Nghị định số 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, với mục tiêu hoàn thiện hành lang pháp lý, ngăn chặn các hành vi biến tướng, lợi dụng mô hình này để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản.

Một trong những nội dung đáng chú ý nhất của dự thảo nghị định sửa đổi là đề xuất tăng mức ký quỹ của doanh nghiệp bán hàng đa cấp từ 10 tỷ đồng lên 20 hoặc 50 tỷ đồng tùy theo quy mô.

Đồng thời, cũng yêu cầu doanh nghiệp phải chứng minh năng lực tài chính, duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ và có quy trình minh bạch về hoa hồng, chi trả.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải có sự hiện diện pháp lý và nhân sự tại địa phương nơi triển khai hoạt động, thay vì chỉ tập trung tại trụ sở chính. Điều này nhằm đảm bảo tính sát sao trong quản lý, giám sát và xử lý kịp thời các sai phạm.

Đại diện Bộ Công Thương cho biết, các sửa đổi lần này hướng đến việc sàng lọc doanh nghiệp yếu kém, không đủ năng lực và ngăn ngừa tình trạng “treo đầu dê bán thịt chó”, lợi dụng mô hình đa cấp để vận hành hệ thống đầu tư tài chính trá hình.

Theo đó, quy định đối với người tham gia bán hàng đa cấp sẽ phải trải qua kỳ kiểm tra kiến thức pháp luật nghiêm ngặt hơn, nếu không vượt qua, cá nhân sẽ không được phép tham gia bất kỳ công ty đa cấp nào trên toàn quốc.

Thông tin từ Ủy ban Cạnh tranh quốc gia cho thấy, trong đợt kiểm tra kiến thức pháp luật bán hàng đa cấp vào tháng 6/2025, có đến hơn 90% người tham gia không đạt yêu cầu. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuẩn hóa đào tạo, thi cử và cấp chứng nhận cho người bán hàng.

Cùng với đó, dự thảo cũng đề xuất 2 phương án, nâng mức ký quỹ tối thiểu lên 50 tỷ đồng (phương án 1), hoặc 20 tỷ đồng (phương án 2), vẫn giữ nguyên tỉ lệ 5% vốn điều lệ.

Theo Bộ Công Thương, việc nâng chuẩn ký quỹ là bước đi cần thiết, trong bối cảnh doanh thu trung bình của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã tăng gấp hơn 2 lần so với năm 2018. Với quy mô hoạt động lớn, mạng lưới người tham gia đông đảo, các doanh nghiệp càng cần phải chứng minh khả năng tài chính đủ mạnh để thực hiện các nghĩa vụ phát sinh từ hoạt động kinh doanh, đặc biệt là các nghĩa vụ trả thưởng, mua lại hàng hóa, hoàn tiền trong các trường hợp đặc biệt.

Lý giải sự điều chỉnh trên, đại diện Bộ Công Thương cho biết, điều này nhằm tăng cường trách nhiệm với người tham gia. Một số vụ việc bán hàng đa cấp bị khởi tố hình sự gần đây đã cho thấy số thiệt hại thực tế của người dân vượt xa mức ký quỹ 10 tỷ đồng, dẫn đến rủi ro mất trắng cho hàng nghìn người tham gia. Vì vậy, Bộ Công Thương cho rằng, cần phải gia tăng điều kiện về năng lực tài chính đối với các doanh nghiệp mới gia nhập thị trường.

Thay đổi để thanh lọc thị trường

Chia sẻ tại Diễn đàn “Kinh doanh theo phương thức đa cấp tại Việt Nam: Giải pháp phát triển minh bạch và bền vững”, ông Võ Đan Mạch - Tổng Thư ký Hiệp hội Bán hàng đa cấp Việt Nam nhìn nhận, sự phát triển của ngành kinh doanh đa cấp hiện vẫn còn gặp khá nhiều khó khăn, thách thức.

Cụ thể, lợi dụng kẽ hở trong công tác quản lý, nhiều tổ chức, cá nhân hoạt động kinh doanh đa cấp không phép, biến tướng lợi dụng mô hình kinh doanh đa cấp để lừa đảo, trục lợi, sử dụng sản phẩm hàng hóa không đảm bảo chất lượng gây nhiều hệ lụy xấu cho người tiêu dùng…

Thực trạng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, quyền lợi của doanh nghiệp hoạt động bán hàng đa cấp chân chính, mà còn gây bức xúc trong dư luận, làm mất lòng tin của người tiêu dùng, từ đó ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh chung cũng như gây ra nhiều định kiến xã hội không tốt về ngành.

Ông Nguyễn Phương Sơn - Trưởng ban Truyền thông - Đối ngoại, Hiệp hội Bán hàng đa cấp Việt Nam cho biết, các doanh nghiệp cũng gặp phải một số khó khăn, vướng mắc. Đơn cử như, có tình trạng cùng xin cấp phép kinh doanh một mặt hàng nhưng tại địa phương này thì doanh nghiệp được cấp phép, địa phương khác lại bị từ chối, thậm chí trong cùng một địa phương cũng có sự khác nhau.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp còn phản ánh những khó khăn trong việc chưa được phép sử dụng hợp đồng điện tử gây tốn kém thời gian, chi phí, hay doanh nghiệp gặp khó trong việc đáp ứng quy định về tiêu chuẩn người đại diện doanh nghiệp tại địa phương, cũng như gặp khó khăn bởi quy định tỉ lệ hàng hóa được bán…

Trước thực trạng đó, theo các chuyên gia, để thúc đẩy ngành kinh doanh đa cấp phát triển theo hướng minh bạch, bền vững, trước hết các cơ quan chức năng cần tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp phù hợp với yêu cầu thực tế và sự phát triển của ngành, trong đó cần nghiên cứu, bổ sung các quy định theo hướng số hóa cho phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế số.

Đồng thời, đẩy mạnh và hướng đến tối đa hóa ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp nhằm tiết kiệm thời gian và nguồn lực cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp.

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, dự thảo nghị định mới đang hướng đến việc nâng chuẩn thị trường bán hàng đa cấp từ cả hai phía: Chuẩn hóa điều kiện gia nhập và nâng cao năng lực tài chính. Những thay đổi này nếu được thông qua sẽ góp phần đáng kể vào việc thanh lọc thị trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, ngăn chặn các mô hình đa cấp trá hình, biến tướng.

Trong bối cảnh các hình thức bán hàng trực tuyến phát triển mạnh mẽ, thị trường bán hàng đa cấp cần được giám sát chặt chẽ, minh bạch và chuyên nghiệp hơn bao giờ hết.