Những ngôi nhà bí mật
Abdul, quốc tịch Afghanistan từng làm chuyên gia rà phá bom mìn cho quân đội Chính phủ Afghanistan cũ, đang cùng gia đình ẩn náu trong một ngôi nhà bí mật để tránh khỏi sự đe dọa từ lực lượng Hồi giáo cực đoan Taliban.
Gia đình Abdul sống sót qua mùa đông vừa rồi nhờ những gói thực phẩm cứu trợ. Họ không được phép rời khỏi nhà bí mật cho đến khi tìm được đường rời khỏi Afghanistan.
Nhà bí mật của gia đình Abdul là một trong hàng nghìn nơi ẩn náu dành cho người dân Afghanistan được xây dựng bởi tổ chức phi chính phủ Afghan Liberty Project (ALP, tạm dịch “Dự án Tự do Afghanistan”).
Được thành lập vào năm 2017 bởi Ryan Mauro, ALP nhằm bảo vệ tín đồ Công giáo người Afghanistan, người Afghanistan gốc Do Thái hoặc người Afghanistan từng cộng tác với quân đội Mỹ và chính phủ cũ. Tính đến năm 2021, tổ chức này đã cứu trợ hơn 10 nghìn người.
Việc là một tín đồ Công giáo hoặc là người Do Thái sinh sống tại Afghanistan là điều vô cùng nguy hiểm bởi không chỉ Taliban mà các nhóm Hồi giáo cực đoan cũng coi họ như kẻ phản bội dân tộc.
Trước khi quân đội Mỹ lật đổ chế độ Taliban vào năm 2001, tín đồ Công giáo lẫn người Afghanistan gốc Do Thái lúc nào cũng sống trong lo sợ. Rất nhiều vụ khủng bố đã xảy ra nhắm vào người Công giáo, bất chấp nỗ lực kiểm soát của chính phủ Afghanistan.
Mọi việc “dễ thở” hơn với họ khi quân đội Mỹ tiến vào Afghanistan nhưng cuộc sống yên bình không kéo dài bao lâu. Việc quân đội Mỹ rút khỏi Afghanistan không chỉ đặt những tín đồ Công giáo mà cả những người từng cộng tác với Mỹ vào vòng nguy hiểm.
Do vậy, xuất phát từ mục tiêu ban đầu là bảo vệ tín đồ Công giáo Afghanistan, đến nay, ALP đã mở rộng quy mô cứu trợ những người Afghanistan bị Taliban truy lùng. Các nạn nhân chỉ cần đăng ký với ALP là sẽ được chỉ định một ngôi nhà bất kỳ làm nơi trú ẩn cho gia đình cho đến khi họ tìm được đường di cư sang quốc gia khác.
 |
Trẻ em Afghanistan chờ đợi trong một nhà an toàn thuộc tổ chức Aman Lara. |
Những căn nhà bí mật tạm coi là an toàn bởi người ở trong đó không bao giờ lộ mặt ra bên ngoài. Dù vậy, họ vẫn phải trải qua những ngày khổ cực cùng nỗi lo sợ thường trực.
Abdul chia sẻ, bốn người con của anh không được đi chơi hay đi học, mỗi ngày chỉ quanh quẩn trong một căn phòng nhỏ. Không khí ngột ngạt và không gian nhỏ hẹp cũng khiến vợ anh cảm thấy như bị giam lỏng, dẫn đến mắc chứng trầm cảm. Nhưng gia đình Abdul hiểu rằng dù bí bách đến đâu, họ cũng không thể rời khỏi nơi ẩn náu duy nhất này.
Nỗi sợ của gia đình Abdul không phải là không có lý do.
Kể từ lên nắm quyền vào năm 2021, Taliban đã ráo riết săn lùng những người Afghanistan từng làm việc cho quân đội Mỹ. Đồng nghiệp cũ của anh, Đại úy Ihsanuddin Zadran, đã bị Taliban bắt khi đang lẩn trốn trong làng. Ba ngày sau, thi thể của ông bị Taliban vứt trước cửa nhà cha mẹ. Trên người nạn nhân còn rất nhiều vết thương vì bị tra tấn.
Ngay cả trước khi quân Mỹ rút đi, những người như Abdul và Zadran đã bị Taliban đưa vào tầm ngắm. Họ thường xuyên phải tiếp xúc trực tiếp với phiến quân, nhất là khi làm những công việc như phiên dịch hay lính hộ tống.
Chưa hết, quân Taliban khi chiếm được Đại sứ quán Mỹ ở Kabul đã tịch thu được danh sách những người Afghanistan đã và đang cộng tác với quân đội Mỹ. Taliban sau đó tuyên bố sẽ thẳng tay trừng trị những cá nhân này.
 |
Người dân Afghanistan trên đường di tản sang Mỹ. |
Chờ đợi được di tản
ALP đã giúp đỡ hàng nghìn người Afghanistan thoát khỏi truy lùng ráo riết từ phía Taliban. Nhưng ALP không phải dự án nhân đạo hoạt động ngầm duy nhất tại đất nước đầy biến động này.
Sống trong những ngôi nhà an toàn được tài trợ bởi cựu chiến binh người Canada và các mạnh thường quân, hàng nghìn người dân Afghanistan và gia đình họ đã kiên nhẫn chờ đợi trong nhiều tháng để được di cư đến Canada.
Từ khi thủ đô Kabul rơi vào tay Taliban năm 2021, Canada đã cung cấp một chương trình tái định cư dành cho người dân tị nạn Afghanistan. Ước tính, chính phủ nước này sẽ chào đón hơn 20 nghìn người tị nạn và hỗ trợ họ tái định cư trên đất nước mới.
Người tị nạn sẽ đăng ký xin tị nạn thông qua Cơ quan Di trú, Tị nạn và Quốc tịch Canada (IRCC). Những người đủ điều kiện là người Afghanistan từng làm việc cho quân đội Mỹ hoặc các tổ chức nước ngoài và người Afghanistan có mong muốn di tản sau khi Taliban lên nắm quyền.
Trong thời gian chờ đợi đơn đăng ký được phê duyệt, họ được nhận vào các nhà an toàn do tổ chức Aman Lara, nhóm cựu chiến binh Canada tại Afghanistan, điều hành.
Những ngôi nhà an toàn là chiếc “phao cứu sinh” giúp người xin tị nạn thoát khỏi cảnh “màn trời chiếu đất”. Hơn nữa, đảm bảo an toàn tính mạng cho cơ số người dân từng có liên kết với Mỹ và phương Tây bị Taliban ngắm đến.
Dù phải sống trong im lặng trong những căn nhà không ai biết đến, người dân Afghanistan vẫn đang chờ đợi về tương lai tươi sáng hơn, khi họ tìm được cách thoát khỏi lực lượng Hồi giáo cực đoan.
Tuy nhiên, hy vọng của những người Afghanistan xin tị nạn tại Canada đã vụt tắt khi tổ chức Aman Lara thông báo phải đóng cửa các nhà an toàn do nguồn kinh phí cạn kiệt.
Hơn nữa, dù nhiều người Afghanistan đã được chấp thuận vào Canada, họ vẫn phải đợi một thời gian rất dài nữa mới có thể di tản do các vấn đề thủ tục pháp lý và khan hiếm các chuyến bay giải cứu.
Chán nản, thất vọng, những người xin tị nạn đã rời khỏi nhà an toàn và chuyển đến định cư tại tỉnh Kandahar, địa phương ít bị kiểm soát bởi Taliban và đang nỗ lực giành sự ủng hộ từ phương Tây.
Tình huống tương tự đang diễn ra tại ALP. Trước khi rời khỏi Afghanistan, Chính phủ Mỹ từng có chính sách cấp visa loại đặc biệt (gọi là SIV) cho những người cộng tác với quân đội Mỹ ở Afghanistan. Tuy nhiên, để đăng ký và được chấp thuận SIV là rất khó, chưa kể việc rời khỏi Afghanistan lúc này gần như là không thể.
Theo đó, để xin SIV, một người Afghanistan phải nộp kèm hồ sơ giấy khám sức khoẻ có thời hạn trong vòng 6 tháng. Nhưng nhiều người Afghanistan hiện nay còn không dám ra ngoài đường vì sợ Taliban chứ chưa nói đến việc đi khám bác sĩ. Vì vậy, ước tính đến 90% đơn xin cấp SIV bị phía Mỹ bác bỏ. Nhiều gia đình Afghanistan vì thế không còn sự lựa chọn nào khác ngoài việc chịu bị “cầm tù” trong những ngôi nhà an toàn.
Còn tại Mỹ, vấn đề tái định cư cho người Afghanistan vẫn còn nhiều tranh luận, trong đó phần đông người dân lẫn các nhà hoạt động chính trị đều giữ quan điểm không muốn người Afghanistan di cư đến. Thay vì chờ đợi, ALP đã quyết định đưa các gia đình rời khỏi Afghanistan sang quốc gia khác như các nước láng giềng vì đường di tản an toàn hơn.
 |
Bên trong một nhà an toàn dành cho người Afghanistan di cư đến Canada. |
Nguồn tiền cạn kiệt
Ngoài ra, ALP cũng đối mặt với vấn đề thiếu kinh phí. Ông Ryan Mauro cho biết, thời gian đầu, rất nhiều cá nhân, tổ chức quyên góp, ủng hộ cho ALP duy trì hoạt động nhưng rồi nguồn tài trợ cũng cạn dần.
Kể từ khi Mỹ rút quân khỏi Taliban, phương Tây dần “lãng quên” Afghanistan. Dù các tổ chức nhân quyền, tổ chức phi chính phủ vẫn dành sự quan tâm đến mảnh đất này, họ chưa đủ nguồn lực và nhân lực để hỗ trợ ALP.
Trong khi đó, nếu không có tài trợ, ALP không thể giúp đỡ mọi người. Ước tính mỗi tháng, ALP phải chi ra hơn 8.000 USD để nuôi sống một gia đình năm người trong nhà an toàn. Với mức chi tiêu này, tổ chức chỉ còn đủ kinh phí hoạt động thêm 3 tháng nữa.
Mọi việc đột ngột xoay chuyển từ sau vụ động đất ở miền Đông Afghanistan cướp đi sinh mạng của hơn một nghìn người và phá huỷ nhiều nhà cửa, trong đó có những ngôi nhà an toàn. ALP đang phải “gồng mình” cứu trợ cho nạn nhân của vụ động đất và tìm nhà mới cho họ.
Hiện nay, chỉ còn 150 người đang sống trong những ngôi nhà an toàn của ALP, giảm từ mức 400 vào cuối tháng 5/2022. Nhiều người chỉ còn đủ nhu yếu phẩm cho tối đa một tháng.
Dù rất cần tiền tài trợ nhưng ALP và các tổ chức từ thiện khác tại Afghanistan không dám mạo hiểm gây dựng chiến dịch truyền thông quá lớn vì lo ngại gây ra “phản ứng trái ngược”.
Người dân ở nhiều quốc gia phương Tây vẫn có cái nhìn tương đối tiêu cực về Afghanistan và con người nơi đây. Họ cho rằng việc hỗ trợ Afghanistan tiêu tốn nhiều tiền của, công sức mà không thu về kết quả gì.
Do đó, nếu các tổ chức từ thiện đẩy mạnh kêu gọi truyền thông, những người này sẽ gia tăng áp lực phản đối lên giới chính trị gia, cản trở việc hỗ trợ Afghanistan. Trên thực tế, Mỹ vẫn gửi viện trợ sang Afghanistan nhưng số tiền này quá ít so với mức lạm phát hiện nay.
Theo số liệu của Liên Hợp Quốc, 95% dân số Afghanistan không được ăn đủ hằng ngày. Để đối phó với nạn đói, hơn 1 triệu người Afghanistan đã phải tị nạn sang Iran. Những ngôi nhà an toàn của ALP che chở được các gia đình khỏi Taliban chứ không giúp họ tránh được việc chết đói.
“Chúng tôi sẽ sớm bỏ lại căn nhà này. Hoặc là cả nhà tôi đến được Uzbekistan hay Kyrgyzstan, hoặc là chúng tôi sẽ chết”, Abdul bày tỏ.
